Morgunblaðið - 19.12.1993, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1993
Ingigerður Jóhanns
dóttir — Minning
Fædd 6. september 1902
Dáin 10. desember 1993
Látin er í Hafnarfirði móðir mín
Ingigerður Jóhannsdóttir.
Það leitar á mig að minnast henn-
ar í riti, þótt í litlu sé.
Ingigerður var af austfírsku og
skagfirsku bergi brotin, fædd á
Krossi í Mjóafírði eystra. Foreldrar
hennar voru Katrín Gísladóttir og
Jóhann Marteinsson, þá í hús-
mennsku. Hún var yngst sex systk-
ina, er á legg komust og eina stúlk-
an.
Ættir Katrínar stóðu á Austfjörð-
um og Héraði. Hún var komin af
Eyjólfí Jónssyni, hreppstjóra í Foss-
árdal í Berufírði, en hann var ættað-
ur úr A-Skaftafellssýslu, talinn af-
komandi Tyrlqa-Ólafar. Móðurætt
Katrínar má rekja austanlands til
Krosslands í Lóni, en þar átti Þórður
Vídalín, rektor, náttúrufræðingur og
læknir, barn, Önnu, með Sigríði
Lárenzíusdóttur af ætt skáldsins í
Eydölum. Þórður var kominn m.a.
af Jóni píslarvotti Þorsteinssyni í
Vestmannaeyjum og Amgrími
lærða. Oddur, sonur Onnu Þórðar-
dóttur, kvæntist Þorbjörgu Erlends-
dóttur, einu íjölmargra bama frá
Ásunnarstöðum, sem mynduðu stoð-
ir Ásunnarstaðaættar. Á bak við
Katrínu stóð einnig Bárðarætt. Hin-
ir sérstæðu feðgar Galdra-Árbjartur
og Tómas Guðmundsson (Galdra-
Tómi) vom forfeður hennar í þriðja
og ijórða lið. Tómasi var vísað úr
skóla vegna galdrakukls.
Jóhann, faðir Ingigerðar, var son-
ur Marteins Magnússonar á Sand-
víkurparti, sem mikill ættbogi er frá
kominn, en hann var m.a. af Bursta-
fellsætt. Móðir Jóhanns var Dag-
björt Eyjólfsdóttir, fædd í Keldudal
í Hegranesi í Skagafirði. Hún var
af norðlensku bergi, m.a. komin af
Stefáni á Skatastöðum og Bjama
gamla Rafnssyni á Skjaldarstöðum
í Öxnadal. Hann er sagður hafa orð-
ið 107 ára og staðið að slætti síð-
asta sumarið, sem hann lifði.
Lítil vom jarðarafnotin á Krossi
á æskuámm Ingigerðar og ekki um
auðugan garð að gresja. Fólkið
byggði afkomu sína á sauðíjárrækt,
en sjórinn gaf mikið, bæði físk og
fugl, en hann var skotinn allmikið
til matar. Minntist Ingigerður þess,
er hún sem bam fylgdi Gísla bróður
sínum við fuglaveiðar fyrir opnu
hafí á smákænu, en hann var af-
burða skytta. Lítil var skólagangan.
Amma Ingigerðar, Halldóra Eyjólfs-
dóttir ljósmóðir, var á heimilinu. Hún
var glögg um flesta hluti, sjór af
fróðleik og sagði vel frá. Hennar
naut Ingigerður í miklum mæli. Mik-
ils þótti henni um vert að Steinn
Jónsson kennari var ráðinn heimilis-
kennari á Krossi hjá Víglundi Þor-
grímssyni. Fékk hún að sækja skóla
hjá honum. Steinn mun hafa verið
sérlega vel gerður maður og kenn-
ari af guðs náð. Náði hann vel næm-
um huga Ingigerðar og ræktaði með
henni ljóðrænu og annað listfengi.
Þroskuðust tilfinningar hennar mik-
ið á þessum árum fyrir hagleik og
Blómastofa
Friðfinns
Suðurlandsbraut 10
108 Reykjavík. Sími 31099
Opið öll kvöld
til kl. 22,- einnig um helgar.
Skreytlngar við öll tilefni.
Gjafavörur.
%
skáldskap ýmiss konar, hæfni, sem
hún bjó að og jók við fram á síðustu
daga ævinnar. Stóð „Steinn kenn-
ari“ eins og klettur úr hafínu, er hún
minntist æskuáranna og vitnaði hún
gjarnan til skoðana hans, þegar hún
ræddi um bókmenntir. „Ég man að
Steinn kennari sagði að ...“ o.s.frv.
Hjá Steini kynntist hún ljóðum
Jónasar og Þorsteins Erlingssonar.
Þorsteinn varð henni einkar hug-
stæður. Nokkru eftir að Eiðurinn
kom út 1913 komst hún í hann. Hún
varð ekki söm eftir. Unga stúlkan
var ástfangin. Ástir Ragnheiðar og
Daða léku við strengina og örlög
þeirra nístu hjartað.
Sonur Víglundar Þorgrímssonar á
Krossi, Þorsteinn Þórður, var fóstr-
aður á Hól í Norðfirði. Hann var nær
þrem árum eldri en Ingigerður. Hann
hefur lýst því, þegar hann sá hana
fyrst sem þroskaðan ungling og
hvernig hann umhverfðist. Enga
aðra konu gæti hann litið ástaraug-
um framar.
Hún hugsaði sitt „í leynum" eins
og gyðjan Ragnheiður. Hógværðin
var hennar. Ein lítil saga varpar
hinsvegar ljósi á skapgerð Þorsteins.
Eitt sinn, er hann heimsótti föður
sinn, sem þá var orðinn gildur bóndi
og útvegsmaður í Mjóafírði, kom sá
gamli að máli við strák og bauð
honum aðstoð við að ná í dóttur eins
héraðshöfðingjans austur þar. „Hún
verður aldrei konan mín, ég ætla
mér aðra.“ „Hver er það?“ „Það er
mitt.“ Samtali lokið - haldið heim
að Hóli.
Snemma var heimdraganum
hleypt á þessum árum. Leið Ingi-
gerðar lá til Reykjavíkur, þar sem
hún vann um skeið sem „stuepige"
hjá Jóni Þorlákssyni landsverkfræð-
ingi. Þaðan komst hún í nám í fata-
saumi. Hún veiktist af berklum. Var
hún eitt ár á Vífilsstöðum og náði
fullri heilsu. Þegar Þorsteinn forvitn-
aðist um líðan hennar hjá Katrínu
móður hennar, sagði hún: „Inga er
öll að braggast og það er vegna
ástarinnar á þér.“ Þetta sagði Þor-
steinn mér síðar og bætti við: „Bless-
uð gamla konan.“ Hjónabandsmiðl-
un jjömlu konunnar bar árangur.
A þessum árum var Þorsteinn
önnum kafinn í ungmennafélagsmál-
um, við nám í búvísindum á Hvann-
eyri og í Noregi. Samband þeirra
hófst fyrir alvöru, þegar hann kom
heim frá Noregi. Þau giftu sig fyrsta
janúar 1926. Hann dreif sig í Kenna-
raskólann og lauk þar námi á einum
vetri 1926-27 með mestu ágætum.
Hún studdi við bakið á honum með
fatasaumi.
Þorsteinn var sendur af kennara
sínum og fræðslumálastjóra Ásgeiri
Ásgeirssyni til Vestmannaeyja 1927
þar sem hann skyldi taka við stjórn
unglingaskóla.
I Vestmannaeyjum varð vettvang-
ur þeirra næstu hálfa öldina. Þar
vörðu þau starfsævinni, nutu fjöl-
skylduhamingju, þoldu sína písl-
argöngu og krossfestingu og nutu
upprisunnar. Það er lengri saga og
meiri en svo, að sögð verði til hlítar
í minningargrein.
Þau hjón eignuðust fjögur böm
og ólu upp eitt fósturbam. Fyrsta
bam þeirra var Stefán Vigfús, raf-
virkjameistari og kennari, f. 1928.
Hann er kvæntur Erlu Guðmunds-
dóttur, tækniteiknara og símaverði.
Börn þeirra eru: Guðný kennari, g.
Magnúsi Hjörleifssyni ljósmyndara,
Inga Þóra, fóstra, Helga Björg,
meinatæknir, g. Rögnvaldi Guð-
mundssyni ferðamálafræðingi, Elfa,
húsmóðir, g. Haraldi Júlíussyni vél-
tæknifræðingi, og Víðir, raftækni-
fræðingur, kv. Elínu Sigurðardóttur
snyrtifræðingi.
Annað bam þeirra er Kristín Sig-
ríður, f. 1930, bankastarfsmaður,
g. Sigfúsi J. Johnsen, kennara og
félagsmálastjóra. Böm þeirra eru:
Þorsteinn Ingi, eðlisfræðingur, pró-
fessor, kv. Bergþóm Ketilsdóttur
kerfisfræðingi, Árni, stjórnsýslu-
fræðingur, framkvæmdastjóri og
borgarfulltrúi, kv. Bryndísi Guð-
mundsdóttur talmeinafræðingi,
Gylfi viðskiptafræðingur og fjár-
málastjóri. Maki er Hildur Hauks-
dóttir auglýsingastjóri. Margrét,
innahússarkitekt, g. Heimi Gunnars-
syni málarameistara og Iitafræðingi,
Þór, hagfræðingur. Maki er Halldóra
Vífílsdóttir arkitekt, og Sif, háskóla-
nemi. Maki er Magnús Baldvinsson
háskólanemi. Þriðja barn þeirra er
Víglundur Þór, f. 1934, læknir, kv.
Fríðu Daníelsdóttur kennara. Börn
þeirra em: Sigrún rekstrarfræðingur
og framkvæmdastjóri, g. Brynjólfi
Jónssyni ljósmyndara, Þorsteinn
Ingi, iðnaðarverkfræðingur, fram-
kvæmdastjóri. Maki er Auður Björg
Þorvarðardóttir hjúkrunarfræðing-
ur. Víglundur Þór, vélaverkfræðing-
ur og Ásgerður Edda, stúdent.
Fjórða bam þeirra er Inga Dóra,
f. 1946, sjúkraliði, g. Guðmundi
Helga Guðjónssyni, bifvélavirkja-
meistara og stöðvarstjóra. Börn
þeirra em: Ingigerður, sjúkraþjálf-
ari, maki er Elías Jóhannesson bif-
vélavirki; Guðný Helga, háskóla-
nemi, maki er Friðrik Björgvinsson
háskólanemi; og Kristín Hrönn,
nemi.
Sigurður Jóhannsson, bróðir Ingi-
gerðar, missti konu sína Þórunni
Sigríði Magnúsdóttur 1929 frá þrem
ungum bömum. Þau Ingigerður tóku
elsta barnið, Önnu Pálínu, f. 1920,
í fóstur og dvaldist hún hjá þeim til
fullorðinsára. Eiginmaður Önnu er
Guðlaugur Guðjónsson, trésmíða-
meistari, frá Oddsstöðum í Vest-
mannaeyjum. Eiga þau fjögur böm:
Guðjón trésmíðameistara, Sigríði,
Guðrúnu og Ingu Hrönn, húsmæður.
Þorsteinn vildi breyta heiminum
til hins betra og gerði í því. í Eyjum
gekk hann á vit nátttrölla, sem ekki
máttu sjá alþýðu manna þroskast
við menntir og betra líf. „Þú gerir
krakkana að aumingjum, Þor-
steinn," sagði Trölli, sem sendi böm
sín til Reykjavíkur til æðri mennta.
Tröllið .stjórnaði líka skoðanamynd-
un fólksins og mun hafa átt dijúgan
þátt í því, að tveir fyrirrennarar
Þorsteins gáfu störf sín við unglinga-
fræðslu í Eyjum upp á bátinn.
Þorsteinn ætlaði sér annan og
meiri hlut. Hann virtist herðast við
hveija raun, þoldi háð og spott for-
ingjans og lýðsins og þrumaði yfir
þeim í ræðu og riti um betri alþýðu-
fræðslu, heilbrigða lífshætti, allt frá
aflúsun bama upp í áfengisbindindi
og allt sem menningu varðaði. Eins
og með ásum og víkingúm sást hann
oft lítt fyrir og það sveið er hann
sveiflaði Mjöllni.
Svörun foringjans var ljós og
ákveðin. Þessi unglingafræðari, eins
og þeir kölluðu hann, og áttí að
vera skammaryrði, skyldi hæddur,
níddur og plagaður á allan hátt uns
hann hyrfí á braut. En hann var
ekkert á fömm. Þegar þeir vildu
kúga hann með Iægri launum en
annars staðar tíðkuðust komu þau
hjón sér upp landbúnaði með kúm
og garðrækt, áttu nóg fyrir sig og
sína og seldu það, sem umfram var.
Einn foringinn, sem var illa við
Trölla, réð hann verkstjóra við fisk-
verkun sína. Þegar alþýðu manna
var neitað um fyrirgreiðslu í Bank-
anum, stofnaði hann sparisjóð og
stjómaði honum sjálfur um áratuga-
skeið. Eitt af fyrstu verkum sjóðsins
var að bjóða opinberlega lán til fólks,
sem vildi loka útikömrum sínum og
byggja sér nútíma hreinlætisað-
stöðu. Síðan var einstaklingum boðið
lán til húsbygginga, nokkuð, sem
aðeins var ætlað „heldra fólki“ í
Bankanum. Sparisjóðurinn lánaði
síðar bæjarfélaginu fé til fram-
kvæmda og auðvitað sérstaklega til
„gæluverkefna" sparisjóðsstjórans,
svo sem til byggingar Gagnfræða-
skólans og Safnahússins.
Ég er þursinn eineygði
sem hendir björgum
í átt að húsi þínu
og orgar af heift.
(Eysteinn Bjömsson)
Með hógværum, látlausum kær-
leika sínum varði Ingigerður börn
sín og hús. Aldrei heyrðist frá henni
styggðaryrði um andstæðingana og
aldrei hallmælti hún skoðunum
þeirra hversu andstyggilegar, sem
þær hlutu að vera í hennar augum.
Þannig áleit hún sig vemda best
andlega heilsu barna sinna. Þau
fylgdust hinsvegar með skeytasend-
ingum í bæjarblöðum og urðu fyrir
föstum skotum á götum úti. Stríðs-
móðan bónda sinn umvafði hún
þeirri umhyggju og ást sem græddu
undir hans og endurnýjuðu þrek
hans og viljastyrk. Þannig reis hann
upp að morgni búinn til ormstu eins
og forðum í Valhöll.
Á þessum árum var oft mann-
margt á heimilinu. Auk tveggja
gamalmenna, móður hennar og fóst-
urmóður hans, flykktust á þessum
ámm systkinaböm og annað frænd-
fólk hjónanna til Eyja til náms. Það
var auðvitað talið sjálfsagt - ekkert
mál - að taka námfúsa frændur og
frænkur inn á heimilið og hjálpa
þeim til mennta, þegar illa stóð á
hjá aðstandendum. Eg minnist níu
unglinga sem þannig dvöldust 1-3
ár hver og oft tvö í einu. Fyrir kom
að óvandabundnir unglingar dveld-
ust þannig hjá hjónunum og auðvit-
að endurgjaldslaust.
Þróunin varð jákvæð. Birtu sló á
tröllin. Þegar Bjarni Benediktsson
varð menntamálaráðherra studdi
hann Þorstein með ráðum og dáð
við skólastarfið. Ekki er með öllu
óvíst að hann hafí talað yfír hausa-
mótunum á ráðandi klíkum. Minntist
Þorsteinn oft á þetta hlutverk dr.
Bjarna og þakkaði honum mikið.
Ungir karlar og konur, sem kynnst
höfðu störfum Þorsteins í skólanum
og utan hans, komu til valda. Við-
horfín breyttust. Sól skein í heiði.
Hjónin sáu rætast flestar hugsjónir
sínar. Nýtt skólahús reis, Sparisjóð-
urinn var orðinn að stórveldi, sem
þjónaði almenningi og þar með bæj-
arfélaginu til hag- og farsældar.
Safnahús reis af grunrii með mynd-
arlegu húsnæði fyrir Byggðasafnið,
en Þorsteinn hafði safnað munum
til þess áratugum saman og þau
hjón varðveitt það í húsi sínu. Bær-
inn hafði breyst til hins betra -
mannlífíð vonandi líka.
í kvæði til Ingigerðar sjötugrar
segir Þorsteinn:
Síðan bæði hlið við hlið
hlegið, strítt og þolað.
Góðum málum lagt oft lið,
liðið, sigrað, þolað bið,
en aldrei hvikað, vílað eða volað.
Hámarki náði umbreytingin 1978
í harla sérstæðum atburði, þegar þau
hjónin voru heiðruð og Þorsteinn
gerður að heiðursborgara Vest-
mannaeyja með pompi og prakt.
Hjónin fluttust smám saman til
Hafnaríjarðar eftir gosið 1973, sem
eyðilagði heimili þeirra.
Þú hefur verið lífs míns ljós lang-
an ævidaginn ... orti hann til hennar
að dauða kominn. Þorsteinn lést
1984. Ingigerður naut góðrar elli,
las eftirlætisbækur sínar og stund-
aði hannyrðir fram á síðustu stund-
ir. Hún fluttist á Hrafnistu í Hafn-
arfírði 1992. Þar leið henni vel og
lofaði allan viðurgerning og viðmót.
Hún veiktist skyndilega að kvöldi
7. desember, hlaut heilaáfall, missti
fljótt meðvitund og fékk hægt and-
lát aðfaranótt 10 desember.
En anda, sem unnast,
fær aldrep
eilifð að skilið.
(J.H.)
Víglundur Þór Þorsteinsson.
Einn fallegan vordag fyrir 20
árum fór ég fótgangandi með
mannsefni mínu frá Reykjavík til
Hafnarfjarðar. Tilgangur ferðarinn-
ar var að kynna mig fyrir ömmu
hans og afa. Þessi ferð er mér
ógleymanleg. Bæði vegna ýmissa
skondinna tilvika sem við lentum í
á þessu ferðalagi okkar, en ekki síst
vegna þess hve frábærlega vel Inga
og Þorsteinn tóku á móti okkur
hjónaleysunum.
Þau höfðu fyrir stuttu yfírgefið
Eyjamar, gosið var í algleymingi og
þau höfðu hreiðrað um sig á Hjalla-
brautinni í lítilli snoturri íbúð. Það
duldist engum sem kynntist þeim
hjónum að þar voru sérstakir ein-
staklingar á ferð. Lífsstarfíð hans
Þorsteins hefði vel getað verið fjög-
urra manna verk og þótt gott. Þau
hjónin voru einstaklega samrýnd og
kunnu vel hvert á annað. „Mikið var
ég heppinn að þið komuð,“ sagði
afínn kíminn þegar kræsingamar
vom bomar á borð og ýjaði að því
að annars hefði hann ekkert fengið.
Amman brosti bara til hans, lagði
hendurnar á axlir hans og vissi bet-
ur.
Hjallabrautin varð miðstöð vina
og vandamanna eins og ég get
ímyndað mér að Goðasteinn hafí
verið fyrrum. Þangað streymdi fólk
sem þyrsti í umræður um bókmennt-
ir, pólitík, sögu eða bara frið til að
læra undir próf. Allir voru velkomn-
ir og allir fóru ríkari í anda sínum
og sál frá þeim. Reisn þeirra og virð-
ing öðmm til eftirbreytni.
Þegar við hjónin bjuggum síðar
erlendis í mörg ár var Þorsteinn,
fyrir utan föður minn, duglegastur
að skrifa okkur línu og lofa okkur
að fylgjast með mýmörgum áhuga-
málum sínum, greinum sem hann
skrifaði í ársrit Vestmannaeyja, Blik,
og hvað hún „Inga mín“ var að reyna ,
að gera eða segja. Aldrei var hún
langt undan og undiraldan í lífi hans.
Við áttum gamlan mggustól sem
þau höfðu gaman af að sitja í og
kölluðu galgopastóllinn okkur hinum
til skemmtunar. Alltaf var létt á
hjalla í kringum þau og yndislegt
að vera í návist þeirra.
Fáum árum eftir að við fluttum
heim kvaddi Þorsteinn þennan heim.
Þar varð stórt skarð fyrir skildi. En
Inga lét ekki deigan síga. Hún tókst
á við nýjar aðstæður af sömu reisn
og alltaf einkenndi hana og hélt sér
sjálfri heimili nánast til níræðisald-
urs. Hún var eins og fjölær jurt sem
náði að blómstra einu sinni enn.
Ræktarsemi alls hennar fólks og
vina sýndi glöggt hvem hug hún
átti hjá þeim sem ungengust hana.
Hún gaf sér tíma til að pijóna, mála,
sauma og hekla og gefa fólkinu sínu.
Allir fengu eitthvað á hveiju ári.
Handbragðið eins og hjá listakonu.
Eljusemi óþijótandi.
Nú er Inga öll. Farin eins og hendi
sé veifað. En sporin sem hún mark-
aði í börnin sín, bamaböm og barna-
bamaböm að ógleymdum tengda-
bömunum, verða aldrei máð. Horn-
steinninn og kjölfestan. Bjartsýnin
og göfugmennskan. Það er sælt að
hafa átt slíka ömmu.
Bergþóra K. Ketilsdóttir.
Á fögrum haustmprgni 1976 hitti
ég ömmu og afa Árna fyrst. Við
höfðum boðað komu okkar en vorum
sein, því einu sinni sem oftar þurfti
að ýta Volkswagen-bjöllunni hans í
gang. Þau tóku á móti okkur, Þor-
steinn kankvís með blik í augum og
Inga með brosi ungrar stúlku. Okkur
var vel fagnað og Þorsteinn lét þau
orð falla til dóttursonar síns að það
væri nú ekki vel sæmandi að bjóða
„konuefni" sínu upp á það að ýta bíl
í gang. Fram að giftingu var ég
„konuefnið" hans Áma og satt best
að segja féll mér það vel og var stolt
yfir að vera svona vel tekið.
Komur okkar Árna til Þorsteins
og Ingigerðar voru tíðar, þvi þó að
við værum ung og ég aðeins sautján
ára unglingur sóttum við í hlýju
móttökurnar og samræðumar sem
veittu okkur unga fólkinu þroska og
betri lífssýn.
Samband þeirra var einstakt.
Hann var eldhugi og hún lægði og
kynti eldana svo úr varð sinfónía
atorku og eljusemi þar sem streng-
imir voru hárrétt stilltir. Með þeim
var jafnræði á öllum sviðum og upp-
lifun að fylgjast með þeirri gagn-
kvæmu virðingu og ást sem ríkti
þeirra í millum. Þannig fyrirmyndir
var gott fyrir hjónaefni að eiga sem
veganesti út í lífið.
Á ámm okkar í menntaskóla og
í Kennaraháskólanum áttum við vísa
aðstoð í bókakosti eða samræðum