Morgunblaðið - 06.02.1994, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1994
ÓSKABifRN RUSSA
RÁBA EKKILENGUR
forsetar einkum um samskiptin við
Rússa. Fyrstu tveir forsetar eftir
stríð, Mannerheim og Paasikivi,
þekktu vel til rússneskra málefna
og töluðu rússnesku reiprennandi.
Engu að síður voru þeir harðir
hægrimenn. Þriðji forsetinn, Kekk-
onen, var sannkallað óskabarn
Kremlveija og Koivisto telst einnig
sérfræðingur í rússneskum málefn-
um. Nú hafa bæði hægri konan
Rehn og vinstrisinninn Ahtisaari
að vissu marki snúið baki við Rúss-
um.
Andstæðingar þess að forsetinn
hafi utanríkismálin á sinni könnu
segja að framkvæmd Evrópumála
flokknum, hafi tekist að vinna um
það bil helming landsmanna á sitt
band. Verði Elisabeth Rehn kosin
verður hún fyrst kvenna að komast
í stöðu valdamikils forseta með lýð-
ræðislegum hætti. Hljóti hún ekki
yfir 50% atkvæða er hún engu að
síður fyrst kvenna í Finnlandi að
keppa í alvöru um forsetaembættið.
Frami Elisabeth Rehn er gott
dæmi um það hvernig fyrirkomulag
forsetakosninga hefur breyst. Að-
eins sérvitringar eða blábjánar með
litla sem enga þekkingu á stjóm-
málum hefðu treyst sér tii að spá
fyrir ári að Rehn yrði með í síðari
umferð kosninganna. Margir
eftir Lars Lundsten.
HVORT sem Finnar kjósa Elisabeth Rehn eða Martti Ahtisaari í
embætti forseta finnska lýðveldisins í dag marka kosningarnar
þáttaskil í finnskum þjóð- og stjórnmálum. Finnland hefur verið
lýðveldi frá árinu 1919 en þetta er í fyrsta sinn sem finnskur
almenningur fær að velja þjóðhöfðingja. Hefur þetta breytt ímynd
forsetastarfsins og framkvæmd kosningabaráttunnar.
Breyttir tímar
FRAMBOÐ þeirra Elisabeth Rehn og Martti Ahtisaari er til marks um þær breytingar sem orðið hafa
á stöðu Finnlands í kjölfar hruns kommúnismans í Austur-Evrópu og samrunaþróunarinnar i álfunni
vestanverðri.
En það eru ekki aðeins lagalegar
breytingar sem valda þátta-
skilum í forsetakosningunum.
Finnar kjósa nú forseta við allt
aðrar kringumstæður en þegar
Mauno Kovisto var kjörinn 1982
og einnig frá því hann var endur-
kjörinn 1988. Nú eru áhrif Kreml-
veija hverfandi og Finnar eru að
undirbúa aðild að Evrópubandalag-
inu (EB), ef til vill einnig að Atlants-
hafsbandalaginu (NATO). Áður
voru samskiptin við Sovétríkin eina
utanríkismálið sem skipti nokkru
máli í finnskum stjórnmálum.
Urho Kekkonen fyrrum forseti
komst til áhrifa með því að nota
sovéskan stuðning. I þetta skipti
gat enginn gefið í skyn að hann
væri óskabarn ráðamanna í
Moskvu. Málið var ekki einu sinni
ti! umræðu og því var ekki hægt
að telja neinn þeirra 11 frambjóð-
enda í fyrri umferðinni og hvorugan
þeirra tveggja sem eftir stóðu, fyrir-
fram sigurvegara.
Finnska utanríkisstefnan hefur
að minnsta kosti í hugum manna
breyst það mikið að' bæði Elisabeth
Rehn og Martti Ahtisaari hafa fjall-
að ítarlega um samskipti Finna við
Vesturlönd, vart minnst á grannann
í austri. Þekking þeirra á Rúss-
landi, rússneskri tungu og menn-
ingu er mjög lítil ef miðað er við
síðustu fimmtíu árin.
Kosningabarátta fyrir alvöru
Það er ekki aðeins að finnskur
almenningur hafí fengið í fyrsta
sinn að kjósa forseta beint en ekki
fyrir milligöngu kjörmanna. Nú
hefur einnig verið um að ræða al-
vöru kosningabaráttu og óvissa nið-
urstöðu. Allt hefur þetta valdið því
að kosningaþátttaka stefnir í met
og er það einkum ungt fólk, sem
hingað til hefur haft lítinn sem
Forsetakjörið
markar þáttaskii í
finnskum
þjóömálum
engan áhuga á pólitík, sem streymt
hefur á kjörstað.
Sú gagnrýni sem helst hefur
heyrst í samþandi við kosningabar-
áttuna er að hún háfi einkennst af
málefnafátækt. í stað þess að halda
langar og efnismiklar ræður um
vináttu Finna við nágrannaþjóðirn-
ar hafa frambjóðendur aðallega
notað tímann til að fara út á meðal
fólks og koma fram í fjölmiðlum.
Þar hefur gjarnan verið slegið á
létta strengi.
Staða forseta sterkari en
völdin minni
Staða forseta hefur breyst vegna
breytts ástands í alþjóðamálum og
vegna nýrra vinnubragða í kosn-
ingabaráttunni. Með því að vera
kosinn í beinum kosningum telst
hann verða óháðari flokkum og þar
með þingi. Til að vernda þingræðið
hefur verið dregið úr völdum forset-
ans. Hann má til dæmis ekki lengur
ijúfa þing nema að frumkvæði for-
sætisráðherra. Þannig getur forset-
inn ekki bundið enda á völd ríkis-
stjórnar sem hefur meirihlutastuðn-
ing á þingi.
Hvorki Rehn né Ahtisaari vilja
takmarka völd forseta enn frekar.
Á það einkum við um stöðu forseta
gagnvart hugsanlegri aðild Finna
að EB en bæði Rehn og Ahtisaari
segjast vilja sinna Evrópumálum
þjóðarinnar í framtíðinni.
Þetta brýtur hins vegar í bága
við stefnu ríkisstjómarinnar. Hefur
forsætisráðherra og ráðuneyti hans
haft umsjá mála sem varða aðild
Finna að Evrópska efnahagssvæð-
inu (EES).
Samkvæmt lögum og stjórnar-
hefð hefur það verið hlutverk Finn-
landsforseta að fara með yfirstjórn
utanríkismála. Á eftirstríðsárunum
og á tímum Kalda stríðsins sáu~
ættu að vera í höndum forsætisráð-
herra, hvort sem Finnar yrðu áfram
í EES eða gengju í EB. Forsetinn
gæti sinnt öðrum málum, m.a. sam-
skiptum við grannann í austri,
Rússa.
Rehn með sögulegan árangur
Einnig má telja það sögulegt af-
rek að konu, og það konu úr eins
litlum flokki og Sænska þjóðar-
flokksbræður hennar voru sl. sumar
sannfærðir um að flokkurinn hefði
gert mikil mistök með því að bjóða
fram í forsetakosningunum. Flokk-
ur með 6% fylgi í þingkosningum
ætti enga raunhæfa möguleika í
forsetakosningum. Þessar hrakspár
hafa nú verið afsannaðar og ljóst
er að Finnland verður ekki hið sama
og áður eftir forsetakosningarnar í
dag.
Leidtogi Pamjat-hreyfingarinnar í Rússlandi
Zhírínovskíj hvorki hrein-
kynjaður Rússi né fasisti
DMÍTRÍ Vasílíjev, leiðtogi Pamjat, hreyfingar þjóðernissinna í
Rússlandi, segir að þjóðernissinninn Vladímír Zhírínovskíj sé ekki
„hreinkynjaður Rússi“, hann sé nasisti en ekki fasisti,
„tölvuforritaður svikari" og leppur alþjóðlegs samsæris gegn
rússnesku rétttrúnaðarkirkjunni.
Reutcr
Vill rússneskan keisara
DMÍTRÍ Vasílíjev, leiðtogi Pamjat, með fylgismönnum sínum,
þögulli nunnu og ungum manni í herbúningi frá keisaratímanum.
Vasílíjev vill endurlífga rússneska keisaradæmið.
Við viljum ekkert hafa saman
við Zhírínovskíj að sælda,“
segir Vasílíjev, leiðtogi fyrstu
þjóðernishreyfingarinnar sem
stofnuð var í Sovétríkjunum fyrr-
verandi. „Vladímír Volfovítsj vill
kalla sig Rússa, en hann er það
ekki, ef ég má vera opinskár.
Hann hefur talað fyrir hönd rússn-
esku þjóðarinnar en hann er ekki
Rússi sjálfur.“
Zhírínovskíj hefur sem minnst
viljað tala um ætterni sitt. Hann
lýsir móður sinni sem Rússa en
föður sínum, sem var að öllum lík-
indum gyðingur, sem lögfræðingi.
Pamjat-menn segja þetta þó ekki
það versta víð Zhírínovskíj, heldur
hitt að hann sé nasisti og ekki
fasisti. „Zhírínovskíj byggir á
kenningum þjóðernsissósíalis-
mans, sem á ekkert skylt við fas-
isma. Hann kemur óorði á hug-
myndina um þjóðareiningu og end-
urfæðingu."
Vasílíjev sagði þetta á blaða-
mannafundi með þögla nunnu sér
við hlið og tug ungra manna í
herbúningum frá keisaratímanum.
Hann vildi ekki tjá sig um fjölda
félaga í Panyat-hreyfingunni,
kvaðst ekki vilja svara „spurning-
um frá útlenskum leyniþjón-
ustum“.
Pamjat-hreyfingin var stofnuð
fyrir rúmum tíu árum og markmið
hennar var að vernda rússneskan
arkitektúr og bókmenntir en hún
breyttist fljótlega í þjóðernishreyf-
ingu. Aðrar hreyfingar þjóðemis-
sinna hafa skotið Pamjat ref fyrir
rass og eru orðnar mun stærri.
Vasilíjev kvaðst hafna draumi
Zhírínovskíjs um að rússneskir
hermenn gætu klæðst sumarbún-
ingum og „þvegið skóna sína í
volgum sjó“ Indlandshafsins. Va-
silíjev segir framtíð Rússlands
ekki byggjast á landvinningum í
suðri. „Við lítum á Berlín-Moskvu-
Tókýó línuna, raunhæfan grund-
völl pólitísks stöðugleika, sem for-
gangsverkefni okkar í utanríkis-
málum.“
Vasílíjev segir meginmarkmið
sitt að endurlífga keisaradæmið,
þjóna guði, stöðva þjónkun Rússa
við fjölþjóðleg fyrirtæki og binda
enda á samsæri Bandaríkjamanna
gegn Rússum sem hafi hafíst í
forsetatíð Eisenhowers árið 1959.
„Okkur er ætlað að lifa eins og
bandarískir indíánar á verndar-
svæðum á bak við gaddavírsgirð-
ingar og til sýnis fyrir ferðamenn:
„Þetta eru Rússar, þessi er að
leika á harmonikku, hinn er að
gera eitthvað annað.“ Þetta er það
sem gerir okkur foxilla og skapar
ótrúlegan andstöðumátt í hjarta
Rússlands, óheyrilegan andstöðu-
mátt.“
Heimild: The Independent.