Morgunblaðið - 06.02.1994, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. FEBRÚAR 1994
eftir Elínu Pálmudóttur
ÞEGAR íslendingar fengu
heimasljórn 1. febrúar 1905,
sem við erum nú að fagna
með hátíðarhöldum, var Sig-
ríður Bjamadóttir að verða
6 ára eftir fjóra daga, 5.
febrúar, og fyllti því 95 árin
í sl. viku. Þeir eru ekki marg-
ir sem enn muna sjálfir „Is-
land við aldahvörf“, eins og
ljósmyndasýningin í Ráðhús-
inu heitir sem nú á að reyna
að sýna okkur hvernig um-
horfs var upp úr aldamótum.
Varla muna margir eins og
Sigríður þann atburð þegar
Hannes Hafstein var að taka
við eða sem hafa í bams-
legri einlægni reynt að létta
Magnúsi Stephensen lands-
höfðingja - aðgerðarleysið
eftir embættismissirinn. Sig-
ríður þekkir í rauninni
Reykjavík alla öldina. Hún
starfaði í Miðbænum í
Landsbanka Islands í 42 ár.
Hún rifjar þetta upp með
okkur á heimili sínu í gamla
fjölskylduhúsinu á Holtsgöt-
unni.
Sigríður segist vel muna eftir
því þegar Hafsteinsfólkið
kom í bæinn er Hannes tók
við ráðherraembættinu og
birtust í bæjarlífinu allar
þessar fallegu dætur hans. Og
henni er ekki sfður minnisstætt
þegar Magnús Stephensen var
fluttur í nýbyggt hús sitt við Þing-
holtsstræti, sem oft gengur undir
nafínu Næpan, því landshöfðingja-
húsinu við Lækjargötu var breytt
í stjómarráðshús. „Þá vorum við
svo að segja í næsta húsi í Þing-
holtsstræti 16, þar sem foreldrar
mínir bjuggu, Bjarni Jónsson frá
yogi og Guðrún Þorsteinsdóttir.
Ég man vel eftir því að Magnús
Stephensen stóð löngum stundum
fyrir utan húsið Þingholtstrætis-
megin, eins og hann vissi ekki
hvað hann ætti af sér að gera.
Hann bara stóð þama grafkyrr.
Allir sem fóm hjá tóku ofan fyrir
honum og hann skiptist á orðum
við þá sem hann þekkti. Ég hefi
víst heyrt að honum leiddist þegar
hann hafði ekki lengur neitt að
gera. Svo ég tók mig til, fór út til
hans og stillti mér upp við hliðina
á honum þar sem hann stóð. Sagði
ekkert, því bömum var bannað að
tala að fyrra bragði við fullorðna.
Svo við bara stóðum þama. Hann
leit á mig, horfði lengi á mig og
spurði svo hvað ég héti og hver
ég væri. Svo fór hann með mig inn
til þeirra til að leika mér við Sirrý
dóttur hans, sem var aðeins eldri
en ég. Þetta varð til þess að hann
talaði oftar við mig.“
Sigríður er fædd í Þingholts-
stræti 16. Foreldrar hennar höfðu
gift sig haustið 1896 norður á
Sauðárkróki. Eftir brúðkaupsveisl-
una á Hótel Tindastóli, sem þá var
fínt hótel að talið var, héldu þau
ríðandi suður um Kaldadal og
Þingvelli og upp úr Almannagjá
um tröppumar. Sigríður segir að
ekki sé svo fjarska langt síðan
mátti fínna þessar hellutröppur
upp úr gjánni ef maður vissi hvar
þær voru. Sigríður er elst bama
þeirra hjóna. En syskinin voru öll
fædd í Þingholtsstrætinu, auk
hennar Þórsteinn Bjarnason, sem
lengi var kenndur við Körfugerðina
og forustumaður um málefni
blindra og Eysteinn kaupmaður á
Sauðárkróki. Hún á margar góðar
minningar frá þessum fyrstu árum
í Þingholtunum. Faðir hennar var
þá kennari við Lærða skólann og
hún fékk oft að fara með honum
Sigríður Bjarnadóttir í stofunni sinni á Holtsgötu.
Morgunblaðið/Kristinn
Man
Reykjavík
frá
aldahvörfum
Sigríður með bræðrum sínum, Eysteini og Þórsteini. Myndin er tek-
in um það leyti sem Islendingar voru að fá heimastjórn og hún vildi
hugga Magnús Stephensen.
niður í Menntaskólahúsið og bíða
meðan hann kenndi hjá fjölskyldu
Bjöms Jenssonar, sem bjó í skólan-
um. Dóttir hans var jafnaldra
hennar. Þetta var á skólatímanum,
en á sumrin var faðir hennar mik-
ið í burtu, fór með útlendum ferða-
mönnum um landið á hestum.
„Pabbi var óskaplega ljúfur maður
og hann lofaði mér oft að koma
með sér. Mest hélt ég upp á það
að ganga upp að Skólavörðu fram
hjá bænum Holti, kölkuðu stein-
húsi sem stóð þarna í túni á leið-
inni. Þar voru dýr og fuglar, m.a.
sáum við sólskríkju og pabbi
kenndi mér ljóð Páls Ólafssonar
um sólskríkjuna sem „hlær að sín-
um besta vini, honum Páli Ólafs-
syni“. Ég hafði séð Pál, þegar
hann kom til Þorsteins Erlingsson-
ar eða til pabba. Þarna í Þingholts-
stætinu bjuggu líka Sighvatur
Bjarnason á númer 15, Bjarni
Sæmundsson á 14 og Bríet Bjarn-
héðinsdóttir á númer 18. Hún hafði
gaman af að spjalla og skaust
næstum daglega yfir til okkar. Ég
hitti hana svo aftur 1908 norður
á Sauðárkróki þegar hún var á
ferðinni um landið til að stofna
kvenréttindafélög. Kaupið var svo
óskaplega lágt hjá konum, kr. 1,50
fyrir daginn. Mamma var þá kenn-
ari og var held ég með í þessu.
Annars voru konumar hræddar við
að taka þátt í því vegna vinnuör-
yggis. Þeim var boðin hækkun í 2
krónur ef þær yrðu ekki með.“
Á þessum árum gaf Bjami frá
Vogi út blaðið Ingólf ásamt Bene-
dikt Sveinssyni. Sigríður kveðst oft
hafa farið með pabba sínum niður
í prentsmiðjuna á Laugaveginum
og beið þá hjá prentaranum meðan
þeir töluðu saman. Þar var bara
einn prentari, handsetjari, og
stúlka í umbrotinu, sem líka sneri
fram og aftur handfanginu á
prentvélinni, sem henni sýndist
vera eins rulla með sveif. Telpunni
þótti þetta mjög spennandi. Annars
léku bömin sér ein úti í Þingholtun-
um, en var harðbannað að fara
vestur fyrir Læk. Farið var yfír
opinn Lækinn á trébrúm og það
var of hættulegt nema í för með
fullorðnum. Margt hefur breyst í
henni Reykjavík síðan þetta var.
Þessi ljúfa æska í Þingholtunum
tók enda, því Bjami og Guðrún
skildu. Föður Sigríðar hafði verið
sagt upp starfí við Lærða skólann,
sagt að honum þætti sopinn of
góður, þótt aðrir segðu að hann
stundaði Bakkus ekkert meira en
sumir hinna kennaranna. Þetta
voru erfiðleikatímar hjá fjölskyld-
unni. Bjami missti húsið sitt og
allt innanstokks var selt á upp-
boði. Skrifborðið hans og bækum-
ar líka, en það keyptu nemendur
hans og vinir og gáfu honum á
eftir. Guðrún fór norður til Sauðár-
króks með bömin, rúmin þeirra og
sængumar. Lítið annað.
„Mamma fór fyrst norður með
Eystein. Ég var fyrsta veturinn
hjá Sigríði og Jóni Þorkelssyni
rektor, en ég hét i höfuðið á Sig-
ríði. Mamma sótti okkur Dodda svo
um vorið. Ég vissi það ekki, en
einn góðan veðurdag heyrði ég
hláturinn í mömmu. Líklega hefí
ég verið hrædd um að hún- færi
aftur frá mér, því ég vék ekki frá
henni.“ Á Sauðárkróki voru þau
svo heimilisföst til 1922. Guðrún
rak seinast bakaríið.
Bjarni Jónsson hafði farið til
Noregs við skilnaðinn á árinu
1906. Ferðaðist þar um til fyrir-
lestrahalds. Sigfús Einarsson og
frú Valborg voru líka með hljóm-
leika og þau ferðustust þijú sam-
an. Noregur var þá nýlega orðið
sjálfstætt ríki með þingbundinni
konungsstjórn og hafði fengið
stjómarskrá. Bjami hafði áhuga á
að kynna sér baráttu Norðmanna.
Á þessum ámm var Sigríður
tvisvar sinnum til lækninga í
Reykjavík, 15-16 ára og svo aftur
síðar. Var nýmaveik og gat lítið
verið í skóla fyrr en í unglingaskó-
lanum í tvo vetur. Móðir hennar
þurfti að drífa sig út til Kaup-
mannahafnar 1923 með Þórstein
bróður hennar. „Það var víst á síð-
ustu stundu, því hann var með
ígerð í höfði, sem var að fara inn
á heilann. Þau þurftu að vera þar
í 3 ár og mamma vann fyrir þeim
með saumum. Síðast var hún á
saumastofu hjá klæðskera."
42 ár í Landsbankanum
Það er forvitnilegt að heyra um
Reykjavík í þá daga, er Sigríður
var þar á unglingsáram. Hvað var
gert til gamans? Sigríður segir að
í bænum hafí verið töluvert músík-
líf. Frú Friðriksson, kona Ólafs
Friðrikssonar, rak Hljóðfærahúsið
og á hennar vegum komu kabarett-
ar og tónlistarfólk til landsins.
Haraldur Sigurðsson og Dóra
komu á hvetju sumri og höfðu tón-
leika, fylltu alltaf Gamla bíó. Bjami
pabbi hennar fékk oft miða sem
gagnrýnandi og bauð Sigríði eða
gaf henni miða. Hún fór líka oft
á kaffíhús með honum. Þau hittust
þá í bænum, á Skjaldbreið eða
Hótel íslandi. Þar vora stundum
hljóðfæraleikarar.
Á árinu 1923 fór Sigríður. að
vinna í Landsbankanum. Þegar
hún byijaði þar var Landsbankinn
í Nathan og Olsens húsinu
(Reykjavíkurapóteki), því banka-
húsið hafði brannið. Bankinn skip-
aði stóran sess í lífi hennar, því
þar vann hún í 42 ár, þar til hún
fór á eftirlaun í árslok 1965. Sam-
skiptin raunar lengri. „Ætli ég sé
ekki elsti núlifandi viðskiptavinur
bankans líka, því ég eignaðist þar
bankabók árið 1900 og hefi alltaf
átt þar bók síðan. í fyrstu var hún
i bókhaldinu, innskrift á bréfum
og slíku. En eftir að hún kom heim
frá dvöl í útlöndum hafði verið
stofnuð endurskoðunardeild við
bankann og þar starfaði hún upp
frá því. Þar var mikil vinna, ekki
síst eftir að endurskoðun fyrir
seðlabankann, sem var í mótun,
bættist við.
En hvað var hún að gera í út-
löndum? Það mun hafa verið
1927-28 að Sigríður fékk hálfs
annars árs leyfí til að fara og afla
sér þekkingar og fá þjáifun í þýsk-
unni. Hún hafði ætlað til fyrirtæk-
is í Austur-Þýskalandi, Kuchlers,
en var þá tilkynnt að ekki gæti
af því orðið vegna breytra að-
stæðna þar. Þá ákvað hún að fara
í skóla, fór í verslunarskóla í Ham-
borg og síðan í Pittmansskólann í
Englandi, til að bæta við sig hrað-
ritun, ensku og fleiru og í leiðinni
hafði hún viðdvöl í París. Þar vora
þá margir íslendingar við nám,
Bjöm Jónsson veðurfræðingur og
læknir, Finnbogi Rútur Valdimars-
son, ritstjóri og stjómmálamaður,
málaramir Brynjólfur Þórðarson
og Gunnlaugur Blöndal, Sæmund-
ur Helgason á Póstinum o.fl. „Mál-
aramir voru svo þakklátir fyrir að
pabbi hafði útvegað þeim styrki
að þeir vildu allt fyrir mig gera
og sýndu mér París. Dvölin varð
því ógleymanleg."
í spjalli okkar kemur fram að
eftir utanlandsförina fór Sigríður
að ganga í kjól til vinnu í bankan-
um. Fram að því hafði hún gengið
í peysufötum og hversdags í upp-
hlut. „Ekki þótti fínt að vera í
upphlut. Þetta var nú bara í upp-
hafí vesti og höfð treyja utan yf-
ir,“ útskýrir hún. Strax eftir ferm-
inguna fékk hún peysuföt og átti
alltaf upp frá því sparipeysuföt,
sem hún segir að hafí komið sér
vel. Hún þurfti þá m.a. engar
áhyggjur að hafa af bailkjól á
bankaböllin, sem þóttu fjarska fín.
Hún kveðst hafa verið fegin að
hætta þegar hún gat farið á eftir-
laun. Fjölskyldan hafði alltaf búið
saman, Guðrún móðir hennar, Þór-
steinn bróðir hennar og hún, í
húsi sem þau keyptu á Holtsgötu
16. Þar býr hún enn í gamla heimil-
inu á efri hæðinni, en frænka henn-
ar á neðri hæðinni. Með stækkun-
argleri getur hún enn lesið. „Mað-
ur er bara seinni vjj) allt,“ segir
þessi 95 ára gamla kona og er
óbangin'við að bjarga sér sjálf.