Morgunblaðið - 15.05.1994, Qupperneq 10

10 SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐÍÐ
SKULDIRNAR
YAXA OG VAXA
eftir Hjólmor Jónsson
ÞAÐ ERU ekki nema fimmtán ár síðan það hafði ýmsa kosti
að skulda á íslandi og raunar gat aðgangur að lánsfé haft
mikið að segja varðandi fjárhagslega afkomu manna, það er
að segja hvaða möguleika þeir áttu á að eignast meira en hin-
ir sem ekki skulduðu og ekki tóku lán til að kaupa sér íbúð,
bíl eða jafnvel ísskáp áður en gengisfellingin reið yfir, sem var
væntanleg og allir vissu um sem vita vildu. Ennþá, fimmtán
árum síðar, skiptir höfuðmáli um afkomu fólks hvort og hversu
mikið það skuldar, en nú á hinn veginn. Þeir sem mikið skulda
og þurfa að verja stórum hluta af ráðstöfunartekjum sínum til
greiðslu vaxta- og verðbótakostnaðar í þjóðfélagi verðtrygging-
ar, hafa minna til ráðstöfunar heldur en hinir sem lítið eða
ekkert skulda. Þegar efnahagskreppa með minni atvinnutekjum
og jafnvel atvinnumissi siglir í kjölfarið verður hart í búi á
mikið skuldsettum heimilum og við mörgum blasir ekki annað
en eignamissir. Lengi vel var hægt að bjarga sér með því að
bæta við sig vinnu og auka þannig tekjurnar. Þegar það er
ekki hægt er næst hendi að minnka útgjöldin og kröfurnar til
lífsgæðanna og það er það sem margir hafa gert á síðustu
misserum. Samt hafa skuldir heimilanna vaxið ár frá ári.
Einhvern tímann á óverð-
tryggða verðbólgutím-
anum glötuðust gömlu
sannindin um grædda
eyrinn geymda, sem
sannarlega voru öfugmæli á þeim
tíma, og þrátt fyrir verðtryggingu
og raunvexti í einn og hálfan áratug
virðast þau sannindi ekki hafa náð
að festa rætur aftur enda hefur
skuldabyrði hverrar fjölskyldu rúm-
lega sexíaldast að raungildi á þessu
tímabili. Samkvæmt skýrslu félags-
málaráðherra sem lögð var fram á
Alþingi nýlega og unnin var af Þjóð-
hagsstofnun skulduðu heimilin í
landinu 256 milljarða króna um síð-
ustu áramót. Það jafngildir því að
hvert mannsbarn skuldi um 970
þúsund krónur og hver fjögurra
manna fjölskylda í landinu því að
meðaltali um 3,9 milljónir króna.
Hlutfall húsnæðisskulda er um 70%
og því eru um 30% þessarar upphæð-
ar tilkomnar vegna annarra skulda
heidur en vegna öflunar eigin hús-
næðis. Námslán eru talin hafa num-
ið 31 milljarði um áramótin og hefur
upphæð þeirra vaxið verulega á
þessu tímabili eða ell-
efufaldast að raur
gildi frá árinu
1980. Athyglisvert
er að árið 1980 var
hlutfall húsnæðis-
skulda miklu
hærra en nú og má
ætla að um 90% af
skuldum heimilanna hafi
þá verið tilkomnar vegna '
öflunar eigin húsnæðis.
í skýrslunni kemur fram
mjög mismunandi skuldabyrði
eftir kynslóðum, þar sem fram kem-
ur að fólk í kringum 35 ára aldur
skuldar mest en síðan dregur jafnt
og þétt úr skuldunum. Að stórum
hluta er þetta vegna þess að fólk á
þessum aldri þarf mest að fjárfesta
og þarf því að taka meiri lán en
aðrir, en að hluta til er þetta vegna
þess að eldri kynslóðir höfðu aðgang
að óverðtryggðu lánsfé, sem rýrnaði
hratt á síðasta áratug einkum í upp-
hafi hans. Þá kemur fram í skýrsl-
unni að skuldir eru hlutfallslega
mestar hjá þeim sem hafa lægstar
tekjur. Hjón sem eru með undir einni