Morgunblaðið - 15.05.1994, Qupperneq 16

16 SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Eyðni og
ábyrgð
Kaupmannahafnarbréf
Er takmarkið að refsa fólki, eða að koma í veg fyrir
að eyðni breiðist út? Sigrún Davíðsdóttir veltir
þeirri spurningu fyrir sér í kjölfar máls sem upp kom
í Danmörku á dögunum.
Eeyðnismitaður Haítíbúi, búsettur í
Danmörku, var dæmdur í eins
og hálfs árs fangelsi fyrir að
hafa sængað hjá 23 konum, án
þess að segja þeim frá ástandi sínu, hvein
í mörgum Dönum að það væri nú ekki
nema réttlátt. Enginn kvennanna smitaðist
af honum. Þegar Hæstiréttur Dana sýknaði
hann af brotinu gaus upp almenn reiði.
Margir þingmenn lýstu strax yfir að breyta
þyrfti lögunum, svo hægt verði að refsa
fyrir þessa yfirsjón og þar þurfa þeir ekki
að efast um stuðning þorra almennings.
Hins vegar fá þeir engan stuðning frá þeim,
sem vinna að eyðnimálum. Þvert á móti
geti svona refsingar aukið útbreiðslu eyðni.
Og ýmsir lögfræðingar vara við að setja lög
gegn því sem sé siðferðilega rangt, því
seint verði séð fyrir endann á slíkri laga-
setningu. Um leið gleymist kannski líka
ábyrgð, sem hver og einn hlýtur að bera á
sjálfum sér. í Frakklandi, sem á Evrópu-
met í §ölda eyðnismitaðra, er svipað mál
uppi og um leið hliðstæðar deilur um hvort
refsa eigi eyðnismituðu fólki fyrir að þegja
yfir smitinu. En kannski eru eyðniumræður
tilfinningaþrungnari en ýmsar aðrar um-
ræður er snerta heilbrigðismál, því hér
stöndum við frammi fyrir einu af fáum
fyrirbærum, sem við kunnum engin ráð við.
Eitt er siðferði, annað lögfræði
Veijandi Haítíbúans fylgdi honum óhikað
alla leið til Hæstaréttar, eftir að hann hafði
verið dæmdur á tveimur lægri dómstigum.
Inntakið í vörninni var að málið væri ein-
stakt dæmi um átökin á milli þeirrar skoð-
unar að illt skuli með illu út reka og svo
þess að komast hjá óæskilegum hlutum
með viðeigandi aðferðum. Það var einmitt
síðastnefnda sjónarmiðið, sem gerði að
verkum að þingmenn samþykktu 1987 að
fella úr gildi lög um kynsjúkdóma til að
tryggja að ekki yrði á einhvern hátt sak-
næmt að vera eyðnismitaður. Ekki svo að
skilja að verjandinn verði atferli skjólstæð-
ings síns. Það stangast á við siðferðiskennd
hans að nokkur eyðnismitaður skuli geta
fengið af sér kynmök við aðra manneskju,
með eða án smokks, án þess að segja henni
frá. En eitt er siðferði og annað er lög-
fræði. Svona hegðun hefur ekkert með lög-
fræði að gera, segir hann. Það á ekki að
vera hægt að refsa fólki fyrir það sem
ekki er refsivert samkvæmt lögum. Fyrri
dómar byggðust á siðferðiskennd, ekki lög-
fræði.
En á þá samfélagið að horfa upp á svona
hegðun, án þess að gera nokkuð? Þeir, sem
vinna að eyðnimálum, segja að það sé eftir
því hvert markmiðið sé. Er takmarkið að
refsa fólki, eða að koma í veg fyrir að eyðni
breiðist út? Þetta tvennt getur nefnilega
ekki farið saman, hvað snertir refsingu
gegn eyðni. Þeir sem veikjast af einhveijum
sjúkdómum sjá sér venjulega hag í að fá
sjúkdóminn greindan og freista þess svo
að leita lækningar. Hvað eyðni viðvíkur
stendur engin lækning til boða. Og ef þar
við bætist að sá eyðnismitaði getur átt á
hættu að verða sóttur til saka fyrir að
smita einhvern að yfirlögðu ráði, er kannski
betra að láta vera að greina sjúkdóminn,
lifa eins og ekkert hafí í skorist meðan það
er hægt og sænga hjá þegar tækifæri býðst.
Þetta óttast þeir, sem sinna forvarnarstarfi
gegn eyðni og eru mótfallnir því að refsa
eyðnismituðum í tilvikum eins og máli
Haítíbúans.
Mál Haítíbúans segir kannski einnig of-
urlitla sögu um hvernig lagasetning getur
stundum verið notuð til að friðþægja í
stundaræsing. Þegar þingið ákvað að gera
eyðni ekki saknæma 1987 hafði svona mál
ekki komið upp. Þegar tilfinningarnar kom-
ast á kreik gleymist fyrri ásetningur og
látið er undan lönguninni til að refsa og
kannski líka löngun til að falla kjósendum
í geð. Góð áform og langtíma forvarnar-
starf gleymist.
Stuðningur í stað dómfellingar
í Frakklandi geisar einnig tilfinninga-
þrungin umræða um eyðnismit og ábyrgð
og fyrsta dómsmálið hliðstætt danska mál-
inu er fyrir dómi. Munurinn er þó að þar
er um smit að ræða. Árið 1990 var þrítug-
ur maður úrskurðaður með eyðni. Hann fór
í eyðnipróf eftir að í ljós hafði komið að
sambýliskona hans var smituð. Hún hafði
misst fóstur um þetta leyti og hann hélt
að smit hennar hefði uppgötvast vegna
þess. Um tíma reyndu þau að hlúa hvort
að öðru, en þegar hann komst að því að
hún hafði vitað síðan 1984 að hún var
smituð sleit hann samvistir við hana og
stefndi henni fyrir að hafa eitrað fyrir sér
og fyrir að láta vera að hjálpa nauðstöddum
manni. Veijandi mannsins segir að þetta
sé sambærilegt við að hún hefði gefið hon-
um eitraðan brjóstsykur á hveiju kvöldi öll
sambýlisárin. Veijandi stúlkunnar segir
þetta fjarstæðu, því varla hefði hún viljað
búa með honum og eignast með honum
barn, ef hún hefði viljað hann feigan. Enn
hefur ekki verið dæmt í málinu og erfitt
að segja til um hver niðurstaðan verður.
Líkt og í Danmörku eru áhyggjur um
að verði stúlkan dæmd, muni það leiða til
þess að fólk fari ekki í eyðnipróf, af ótta
við að vera sótt til saka fyrir að smita aðra.
Bent er á að hér eigi ekki við að leita eftir
sökudólgum, heldur beri hver og einn
ábyrgð á sjálfum sér. Allir viti að eyðni sé
til og hvernig hægt sé að veijast henni.
Þeir sem ekki gæta sín, geti ekki kennt
öðrum um ef þeir smitast.
Hér hafa einnig vaknað upp spurningar
um ábyrgð lækna. Eiga þeir að bijóta þagn-
arskyldu sína og segja aðstandendum frá,
ef þeir fá vitneskju um einhvern eyðnismit-
aðan? Franska læknafélagið hefur ráðlagt
að læknar geti fengið undanþágu frá þagn-
arskyldunni í svona málum og einnig að
allir verði skyldaðir til að fara í eyðnipróf.
Margir læknar eru þó eindregið á móti
undanþágum frá þagnarskyldunni, því í
eðli sínu sé þagnarskyldan með undanþág-
um gagnslaus.
í Bandaríkjunum hefur verið farið öðru
vísi að. Þar hefur læknum verið ráðlagt að
hjálpa eyðnismituðum við að segja fjöl-
skyldu og nánum vinum frá smitinu og
hjálpa þeim til að hafa uppi á fyrri bólfélög-
um á skipulegan hátt. Þetta hefur gefið
mun betri árangur en að láta hinum smit-
uðu þetta eftir upp á eigin spýtur og ábyrgð.
Á þennan hátt er hægt að leita skipulega
að smitberum og stemma stigu við að þeir
smiti aðra. Niðurstaðan er að um ijórtán
prósent fyrri bólfélaga eru smitaðir, ekki
endilega af því þeir hafi smitast af viðkom-
andi, heldur af því þeir hrærast í áhættu-
hópum.
Eyðni: Áminning um mannlegan
vanmátt
Þegar tilfinningaöldurnar eftir mál Ha-
ítíbúans lægir eru margir sem vonast til
að stjórnmálamennirnir nái áttum og fari
aftur inn á brautir, sem eru vænlegar til
að koma í veg fyrir útbreiðslu eyðni fremur
en að ýta undir Ieit að sökudólgum. En í
heimi, þar sem við tökum sem gefið að
allir sjúkdómar séu læknanlegir og líkams-
starfsemin öll á okkar valdi, hvort sem er
þungun eða nefstærð, er það nánast óbæri-
legt að standa andspænis meini, sem engin
lækning er til við. Orvæntingin sem af þvi
hlýst leiðir kannski til þess að það er tekið
öðruvísi á eyðni en öðrum sjúkdómum og
freistingin til að leita sökudólga verður
sterkari en áminning um að hver er sjálfum
sér næstur, bæði í rúminu og utan þess.

VILTU VERSLA
V $ Krumpupils Iéi L990r wnt mgL i ,#| Jakkafót frá 5.000,- Herrahúsið
jS Sumarjakkar l£l& Mikill afsláttur Jð XogZ Allt á 1.000 kr. Jakkarf skyrtur gallabuxur o.m.fl. 1.000 kr. horníð
50% afsl. af W&wíf blómapottum Blómcdist ■ | f 8” sknlfstykki í | m/snúning + steðja . kr. 4.900,- STÁLMÓTUN
Peysuveisla
Peysur kr.l.990, -
ogkr
Skór frá kr.
1.990,-Útvíðar
gallab. 3.790,-
Hitt og þetta
Bolur
+ uesti + leggings
kr. 2.495,-
Barnakot
Sundbolir fljfjlpk Gallabuxur 5^ Sólgleraugu
Barna frá 590,- kr. 2.900,- frá kr. 590,-
Dömu frá 1.290,- kr. Afabolir 1.800,-
\ íþróttahornið Gallabuxnahornið Skart
Kaffitería og
barnahorn
FAXAFENI
Opið mán.-fös. kl. 13-18
Laugard. kl. 11-16
i