Morgunblaðið - 16.06.1994, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 16. JÚNÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Villtir svanir í
Norræna húsinu
TONLIST
Norræna húsid
SAXÓFÓNTÓNLEIKAR
Ny dansk saxofonkvartet lék verk
eftir Bach, Bozza, Norgárd, Morth-
enson, Pál P. Pálsson, Lárus H.
Grímsson og Piazzolla. Þriðjudagur
14. júní 1994.
í TILEFNI af afmæli lýðveldisins
bauð Norræna húsið til tónleika á
Listahátíð. Gestir á tónleikunum
voru félagar í Nýja
danska saxófónkvart-
ettinum, Ny dansk
saxofonkvartet. Kvart-
ettinn er skipaður þeim
Jorgen Bove sem lék á
sópransaxófón, Christ-
ian Hougaard á alt,
Torben Enghoff á tenór
og Per Egholm á barit-
ónsaxófón.
Kvartettinn kom
víða við á tónleikunum.
Hann lék þijá þætti úr
Fúgulistinni eftir Jó-
hann Sebastian Bach,
Andante et Scherzo
eftir einn af frumkvöðl-
um saxófóntónlistar í
Frakklandi á þessari
öld Eugene Bozza,
tangóa frá Argentínu
eftir Astor Piazoila og sænskt þjóð-
lag í útsetningu Jan W. Morthen-
son.
Norræna húsið pantaði tónverk
hjá danska tónskáldinu Per
Norgárd í tilefni af komu saxófón-
kvartettsins til landsins og var það
um leið afmælisgjöf Norræna húss-
ins til íslensku þjóðarinnar. Per
Norgárd er eitt þekktasta núlifandi
tónskáld Dana. Hann hefur samið
fjölbreytileg verk, m.a. hljómsveit-
ar- og kammerverk og óperuna
Gilgamesh sem honum voru veitt
tónskáldaverðlaun Norðurlanda-
ráðs fyrir árið 1974. Verkið sem
Per Norgárd samdi að þessu tilefni
heitir Villtir svanir og er í fimm
þáttum. Þar glímir tónskáldið við
meðferð tónbila og mismunandi blæ
hljóðfæranna. Fyrsti þáttur er
nokkurs konar inngangur, í öðrum
þætti renna hljóðfærin sér á milli
tóna líkt og hver þeirra taki við af
öðrum án þess að eiga sér upphaf
né endi, í þriðja þætti er tónsviðið
kannað m.a. með stökkum í sam-
stíga þríundum, fjórði þáttur er
tregablandinn svanasöngur þar sem
tónninn er yfirblásinn og hás en
lokaþátturinn er byggður á flökt-
andi tónum sem deyja út líkt og
öldur sem lægir. Verkið er ágætlega
samið, hugmyndirnar eru skýrar og
kvartettinn kom þeim mjög vel til
skila.
Svo skemmtilega vildi til að tvö
íslensk tónskáld áttu ný verk fyrir
saxófónkvartett í fórum sínum sem
biðu flutnings. Það var því tilvalið
að danski flokkurinn frumflytti þau
einnig. Fyrra verkið er
Capricio eftir Pál P.
Pálsson en seinna
Saxophone Quartet
eftir Lárus H. Gríms-
son. Hrynjandi beggja
verkanna í upphafi er
merkilega lík: hröð og
með áherslum. I
Caprieio skiptast á
snaggaralegir þættir
og lýrísk stef en undir
lokin andar af djassi
og austurrískur
L’andler eða sveitavals
skýtur upp kollinum.
Saxófónkvartett Lár-
usar hafði ekki síður
yfir sér léttan blæ.
Hann sameinar ólíka
strauma tónlistar,
bæði djass, rokk og
swing auk nútímatónlistar. Verkið
er skemmtilega samið en nokkuð
frekt til loftsins; gaf hljóðfærleikur-
unum fá tækifæri til þess að anda.
Lárus H. Grímsson er ágætt tón-
skáld og fer að vissu leyti ótroðnar
slóðir í verki sínu. Gaman væri að
fá meira að heyra úr smiðju hans.
Ny dansk saxofonkvartet er skip-
aður ungum og samstilltum tónlist-
armönnum. Þeir sinna flutningi
nýrrar tónlistar af kappi og hika
ekki við að blanda henni á meðal
eldri verka á tónleikum sínum.
Mættu aðrir tónlistarmenn taka það
sér til fyrirmyndar. í lok tónleik-
anna brugðu Danirnir á leik, spunnu
fijálst á fjóra saxófóna og léku síð-
an Litla negrastrákinn eftir De-
bussy með tilheyrandi látbragði svo
áheyrendur skemmtu sér konung-
lega. Tónleikarnir voru mjög vel
heppnaðir og er Norræna húsinu
þakkað fyrir óvenjulegt og metnað-
arfullt framtak.
Gunnsteinn Ólafsson
Per Norgárd tón-
skáld var gestur
Norræna hússins á
Listahátíð.
Kristján syng'ur í
Laugardalshöll í kvöld
Tónleikagestir beðnir að mæta snemma
vegna öryggisgæslu út af erlendum
þjóðhöfðingjum
HÁTÍÐARTÓNLEIKAR Listahá-
tíðar verða í Laugardalshöll, í dag,
fimmtudaginn 16. júní og hefjast
þeir klukkan 19.00. Kristján Jó-
hannsson og Sinfóníuhljómsveit
íslands flytja vinsæla óperutónlist
og óperuaríur eftir Verdi, Puccini,
Bizet og Lencavallo.
Ósóttar pantanir
seldar
í frétt frá Sinfóníuhljómsveit
íslands segir: Tónleikagestir eru
beðnir um að mæta tímanlega þar
sem fylgja þarf reglum um örygg-
isgæslu vegna þeirra erlendu þjóð-
höfðingja sem verða á tónleikun-
um.
Laugardalshöll verður opin frá
klukkan 17.30. og er óskað eftir
því að tónleikagestir verði komnir
í sæti klukkan 18.40. Ósóttar pant-
anir verða seldar í Laugardalshöll
frá klukkan 17.00 til 18.30.
Eftirsóttur tenór
Ennfremur segir: Eins og alþjóð
er kunnugt skín stjarna Kristjáns
nú skært á óperuhimninum og
hefur enginn íslendingur náð jafn
langt á óperusviðinu og hann. Það
er því vel við hæfi að Kristján verði
í aðalhlutverki á hátíðartónleikum
listahátíðar en hann er jafnframt
heiðursgestur hátíðarinnar. Á und-
anförnum árum hefur hann sungið
í öllum helstu óperuhúsum heims
og nægir þar að nefna La Scala í
Mílanó, Metrópólitan óperuna í
New York og Ríkisóperuna í Vínar-
borg. Kristján er nú einn af eftir-
sóttustu tenórsöngvurum í heimi.
Stjómandi á tónleikunum er
Rico Saccani.
Morgunblaðið/Kristinn
Krislján Jóhannsson á æfingu
fyrir tónleikana í Laugardals-
höllinni í vikunni.
Er ástin arðrænd?
KARLAVELDIÐ notar ást kvenna
og fijósemi til að kúga þær. Þetta
er grundvallarhugmyndin í bók
Önnu G. Jónsdóttur Why Women
Are Oppressed. Nýlega var fjallað
um bókina í The New York Times
Book Review. Bókin sem var fyrst
gefin út á sænsku er nú komin út
á ensku hjá Temple University
Press í Bandaríkjunum.
Að sögn gagnrýnanda The New
York Times Book Review, Deidre
English, reynir Anna, sem hefur
rannsóknarstöðu í stjórnmálafræði
og kynjarannsóknum hjá Sænska
rannsóknarráðinu í félags- og hug-
vísindum, í bókinni að endurlífga
eina af eldri hugmyndum kven-
frelsisbaráttunnar. Hún greinir
kynferðislega ást milli konu og
karls samkvæmt hugmyndum
Karls Marx um arðrænda verka-
lýðinn. Samkvæmt Önnu tekur
karlaveldið eignarnámi möguleika
kvenna til að fjölga mannkyninu á
sama hátt og kapítalistar arðræna
hinar vinnandi stéttir.
Anna telur að kvenréttindabar-
áttan hafí verið á villigötum síð-
ustu 25 ár. Of miklar áherslur
hafi verið lagðar á efnahagsmál
og ofbeldi karla á kostnað aðalbar-
áttumálsins, en það er samkvæmt
Önnu ástir karls og konu. Hún
álítur þessa ást stjórnast meira af
stjórnmálum en sálrænum hvötum.
Iijónaband og ást
Anna bendir á að frá 17. öld
hafi ást kvenna aðallega verið inni-
lokuð í einni stofnun, hjónaband-
inu. Hún fjallar ítarlega um hvem-
ig nýjar hugmyndir manna um lýð-
ræði og jafnrétti náðu eingöngu
til karla. Anna undirstrikar að hin
nýi pólitíski einstaklingur var skil-
greindur sem karlmaður. Fjöl-
skyldunni var komið fyrir í geira
einkalífsins þar sem karlmaðurinn
réð öllu og konan hlýddi. Hennar
hlutskipti var að sjá um þarfir fjöl-
skyldunnar og setja eigin langanir
til hliðar.
Deidre English fer lofsorðum um
bók Önnu. Henni finnst skýring
Önnu þó of mikil einföldun þegar
upp er staðið. Hún telur hana gera
of lítið úr sigrum kvenfrelsisbarátt-
unnar á sviðum efnahags- og
stjórnmálalegs valds. Einnig finnst
English Anna gera of lítið úr þeirri
staðreynd að konur eru ekki eins
háðar hjónabandi í dag og þær
voru áður.
Byggt á The New York Tim-
es Book Review.
Milska í nýjuin búningi
er talið vera elsta varð-
veitta skinnblað í ís-
lenskri eigu.
Jón skrifaði Milsku
upp eftir einu af þrem-
ur meginhandritum
kvæðisins en nýnorsk
þýðing Ivars Orglands
byggir á öllum þremur
meginhandritunum. Að
sögn Kára er þess
vegna nokkur munur á
uppskrift Jóns og þýð-
ingu Orglands. A blöð-
unum sem tónleika-
gestir fá í hendur hefur
Kári gert grein fyrir
þeim stöðum þar sem
verulegur munur er á
textunum í neðanmálsgreinum.
Organisti og tónskáld
Kjell Mörk
Karlsen
Stavanger. Hann er
Islendingum að góðu
kunnur en á síðasta
ári vann hann fyrstu
verðlaun í Kirkjutón-
listarhátíðinni í Hall-
grímskirkju. Hann
hefur síðan samið org-
elverk tileinkað Herði
Áskelssyni, organista
Hallgrímskirkju.
Flytjendur óratór-
íunnar eru blandaður
kór úr dómkórunum í
Asker og Tönberg, Gro
Bente Kjellevold alt,
Andrew Wilder org-
anisti, Knut Risan
leikari og strengja-
íslenska miðaldakvæðið
Milska varð að sinfón-
ískri óratóríu í höndum
norska tónskáldsins
Kjell Mörk Karlsen. A
tónleikunum geta gestir
fylgst með íslenska
textanum eftir eigin-
handaruppskrift Jóns
Sigurðssonar forseta.
MILSKA er framlag Norðmanna
til Listahátíðar í Rey_kjavík á 50 ára
afmæli lýðveldisins Islands. Milska
er líklega ort nokkuð eftir aldamót-
in 1400 og tilheyrir kaþólskum
miðaldakveðskap Islendinga. Höf-
undur er ókunnur.
Milska er hrynhent Maríukvæði,
ekki óskylt Lilju og Rósu. Nafnið
merkir sætur hunangsdrykkur en
gæti einnig verið dregið af orðinu
mildi. Milska er epískt kvæði í 96
erindum og fjallar um fæðingu
Krists, pínu hans og dauða.
Uppskrift Jóns forseta
Tónleikagestir fá kvæðið í hend-
urnar bæði á íslensku og nýnorskri
þýðingu á laugardaginn. íslenski
textinn er fenginn úr handritasafni
Jóns Sigurðssonar sem varðveitt er
í handritadeild Landsbókasafns ís-
lands. Jón var forseti Kaupmanna-
hafnardeildar Hins íslenska bók-
menntafélags frá árinu 1851 til
dauðadags og safnaði handritum
fyrir félagið. Það þykir merkilegt
að á sama tíma safnaði hann einnig
fyrir sjálfan sig. Að sögn Kára
Bjarnasonar, handritavarðar, segir
sagan að Jón hafi sjálfur keypt
mikilvæg handrit sem Hið íslenska
bókmenntafélag hafði ekki efni á.
Handritasafn Jóns geymir margs
konar fróðleik. Að sögn Kára má
þar t.d. finn^ eiginhandarrit séra
Hallgríms Péturssonar af Passíu-
sálmunum og er það hið eina sem
varðveist hefur. Þetta handrit sendi
séra Hallgrímur Ragnheiði Brynj-
ólfsdóttur að gjöf. Einnig eru í safni
Jóns 20 skinnblöð þ.ám. eitt sem
Kjell Mörk Karlsson samdi verk
sitt við Milsku veturinn 1992-3 að
beiðni Dómkirkjunnar í Tönsberg í
tilefni af 20 ára afmæli hennar.
Þegar óratorían var flutt í Dóm-
kirkjunni fengu hann og flytjendur
mjög góða dóma.
Kjell Mörk Karlsson er fyrrver-
andi dómorganisti f Tönsberg og
kvartett frá Osló en Kjell Mörk
Karlsen stjórnar sjálfur flutningn-
um. Erindin 96 eru ekki öll sungin.
Flutningi þeirra er skipt á milli
kóranna, einsöngvarans og lesar-
ans.
Heiður að flytja verkið
Alf Bergesen er í dómkórnum í
Asker. Hann sagði að það hefði
verið mikill heiður fyrir kórana að
vera vafdir til að flytja þetta verk
þar sem báðir séu skipaðir áhuga-
mönnum. Bergesen sagði að í verk-
inu blönduðust saman nútímatónar
og rómantískir þættir. Það væri
bæði krefjandi og óhefðbundið en
ánægjulegt væri að flytja það.
Flutningur Milska á Islandi hefur
fengið umtalsverðan fjárstyrk frá
norska menningarmálaráðuneytinu
og sagði Bergesen að fulltrúar það-
an yrði viðstaddir flutninginn í
Hallgrímskirkju.
Að sögn Bergesen hefur hluti af
kórfélögunum verið hér á landi síð-
an 11. júní og hafa þeir notað tæki-
færið til að skoða sig um. Hann
sagði að þeir hefðu notið þess að
ferðast um en orðið að passa vel
upp á raddimar í risjóttu veðri.
Norsk þýðing
Ivar Orgland þýddi eða endurorti
Milsku á nýnorsku og hefur þannig
dregið fram í dagsljósið kvæði sem
er lítið þekkt hér á landi. Orgland
hefur lagt mikið af mörkum til
kynningar á íslenskum bókmennt-
um í Noregi. Hann hefur þýtt og
endurort allt frá miðaldakvæðum
til ljóða íslenskra nútímaskálda.
Eitt af þekktustu miðaldakvæðun-
um sem Orgland hefur þýtt er Sól-
arljóð. Þýðing Orglands á Milsku
hefur verið gefin út af Solum forlag
og er bókin myndskreytt af mynd-
listarmanninum Anne Lise Knoff.