Morgunblaðið - 16.06.1994, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. JÚNÍ 1994 35
Veðrið 17. júní
ÞESSI grein lýsir
veðri 17. júní frá stofn-
un lýðveldisins, bæði á
landinu í heild og í
Reykjavík sérstaklega.
Eins og allir vita er
þjóðhátíðardagurinn
haldinn á afmælisdegi
Jóns Sigurðssonar, sem
fæddist 17. júní 1811.
Það vill svo til að veður-
athuganir voru gerðar
þann dag. Frá veður-
farsdeild Veðurstof-
unnar koma eftirfar-
andi upplýsingar:
Veðurstofan hefur
undir höndum athug-
anir frá 2 stöðum þenn-
an dag, þ.e. frá Sveini
lækni
Sigurður Þór
Guðjónsson
hafi verið þegar engin
úrkoma var mæld eða
að sólarlaust hafi verið
þegar engin sól mæld-
ist. Og svo framvegis.
Verður því yfirleitt hjá
slíku sneytt, en aftur
á móti frá því sagt
hvenær sólin skein eða
regnið féll í Reykjavík.
Úrkoma á öllum veður-
stöðvum er skráð kl. 9
að morgni og sýnir
úrkomu er féll frá kl.
9 deginum á undan til
jafnlegndar þess_ dags,
sem skráður er. í þess-
ari grein er því ætíð
átt við úrkomu sem
Pálssyni
en hann var þennan dag á
Hlíðarenda og mælingaflokki Von
Scheel á Akureyri. Það virðist hafa
verið sígilt 17. júní veður þennan
dag:
Akureyrí:
Að morgni: Sunnanátt, hiti 11°C,
úrkomulaust.
Um miðjan dag: Sunnanátt, hiti
14,8°C, úrkomulaust.
Að kvöldi: Logn, hiti 2,3°C.
Vindur virðist hafa verið ca
„kaldi“ framan af degi. Daginn eft-
ir snerist vindur til NV og kólnaði
með rigningu,snjókomu og „þoku“.
Hlíðarendi:
(engar hitamælingar):
Að morgni: Hægur SV, þoka og
úði.
Um miðjan dag: Hægur S, þoka
og úði.
Að kvöldi: Hægur S, alskýjað og
skúrir.
Daginn eftir var stíf vestan- og
síðan norðvestanátt, skúrir, en
smám saman bjartara veður.
Þegar hundrað ár voru liðin frá
fæðingu Jóns voru veðurstöðvarnar
orðnar 18, flestar úti við sjóinn.
Og eftirfarandi veðurlýsing fyrir
17. júní 1911 er byggð á upplýsing-
um frá veðurfarsdeild Veðurstof-
unnar: Klukkan 8 að morgni eftir
íslenskum miðtíma var 1022 mb
hæð yfir Grænlandi og þaðan hæð-
arhryggur yfir landið til Noregs,
en smá lægð var við Svalbarða og
önnur stærri, 995 mb, suðvestur
af Írlandi á norðausturleið. Hæg
norðan eða norðaustan átt var ríkj-
andi á landinu. Yfirleitt var léttskýj-
að allan daginn, en þó var hálfskýj-
að eða skýjað sums staðar við sjó-
inn á Norður- og Austurlandi og
um kvöldið var einnig orðið skýjað
eða alskýjað á Vestfjörðum og við
Húnaflóa og í Vestmannaeyjakaup-
stað. Sól var stöðugt á mælinum á
Vífilsstöðum frá því klukkan 5.15
að morgni til klukkan 22 um kvöld-
ið. Að deginum gætti hafgolu. Yfir
hádaginn var 15 stiga hiti í Reykja-
vík, Grímsstöðum, Gilsbakka í
Borgarfirði og Blönduósi, annars
10-14 stig, en þó aðeins 6-7 á an-
nesjum á Norður- og Austurlandi.
Hámarkshiti var skráður 18,2 stig
í Vestmannaeyjum.sem er grun-
samlega hátt. Líklegri er hámarks-
hitinn á Grímsstöðum, 16,1. Há-
marksmælingar voru aðeins gerðar
á örfáum stöðum. Um kvöldið var
orðið kalt, hitinn víðast kringum 5
stig, en þó 11 í Vestmannaeyjum
og þrjú í Grímsey.
Nú verður veðri lýst á hveijum
17. júní frá stofnun lýðveldisins.
Við erum að reyna að gera okkur
grein fyrir því hvernig landsmenn
upplifðu veðrið meðan hátíðahöldin
stóðu í rauninni yfir, en þau hefjast
að morgni þjóðhátíðardagsins og
standa oft fram á næsta morgun.
Þess vegna látum við okkur engu
skipta veðrið aðfaranótt hins 17.
nema í undantekningartilvikum.
Töflurnar um veðrið í Reykjavík og
Akureyri eru unnar eftir gögnum
Veðurstofunnar, prentuðum sem
óprentuðum. Þær eru oft æði sjálf-
lýsandi og því eins gott að lesa þær
vandlega. Það er til að mynda óþarfi
að geta þess í téktan'úrrt!'að"þurrt
mæld var að morgni 18. júní, ekki
hins 17. Þegar 0,0 stendur í úr-
komudálki merkir það að úrkoman
hafí verið svo lítil að hún mældist
ekki. Taflan tilgreinir lágmarkshit-
ann hinn 18. júní, en á þessum árs-
tíma er hann ‘ nánast alltaf hitinn
um nóttina. Þegar getið er um
næturfrost er einnig ætíð átt við
aðfaranótt hins 18.
Allir þekkja veðurskeytastöðv-
arnar sem lesnar eru í útvarpsveð-
urfregnum. En auk þeirra gera
margar aðrar stöðvar athuganir án
þess að senda skeyti. Nefnast þær
veðurfarsstöðvar. Sumar þeirra
koma hér við sögu.
Frávik hita frá meðallagi eru
ekki tekin úr „Veðráttunni“, mán-
aðaryfirliti Veðurstofunnar, af því
þar eru þau miðuð við hin ýmsu
tímabil. Þess í stað var reiknaður
meðalhiti 17. júní 1944-93 fyrir
Reykjavík, Akureyri, Kirkjubæjar-
klaustur og Hallormsstað og notað
sem viðmiðun. Þá er Norðvestur-
land nokkuð afskipt, en þess verður
sérstaklega getið þegar hiti þar var
tiltölulega afbrigðilegur. Meðalhiti
þessara fjögurra stöðva 17. júní er
9,5 stig, en alls júnímánaðar sama
tímabil 9,1. Þetta eru hlýir staðir
og mun láta nærri að meðalhiti allra
veðurstöðva á landinu sé 0,9 gráð-
um lægri 17. júní. Þess skulu les-
endur minnast. Síðdegishitinn á
venjulegum 17. júní er þá 10-13
stig í betri sveitum, en 7-10 í kald-
ari sveitum. Það er nú öll dýrðin. í
eftirfarandi lýsingu eru dagarnir
taldir fremur hlýir eða kaldir þegar
frávikið frá meðallagi nær hálfu
stigi, en hlýir og kaldir verða þeir
á einu stigi, mjög hlýir og mjög
kaldir þegar frávikið er plús eða
mínus tveir (köldu dagamir eru
færri). Þegar frávikið upp eða niður
er orðið kringum þtjú stig verða
tölurnar sjálfar nefndar. Þegar lýð-
veldið var stofnað var hiti alls stað-
ar, nema í Grímsey, mældur í mæla-
skýlum, sem fest voru á húsveggi.
Hámarkshiti í þeim var allt að heilli
gráðu hærri að meðaltali, en í skýl-
um sem standa á bersvæði, eins og
nú tíðkast. Fyrsti sautjándinn með
sérstæðum skýlum var 1947 í
Reykjavík en 1950 á Akureyri. Alls
staðar voru komin slík skýli árið
1964 og víðast hvar nokkmm árum
fyrr. Það er og talið að úrkoma
skili sér betur í úrkomumæla með
vindhlíf, en án þeirra og voru þær
komnar á mæla 17. júní í Reykja-
vík og Akureyri árið 1950. Þetta
eru lesendur beðnir að hafa í huga.
Mesti hiti sem er tilgreindur á land-
inu við hvert ár mun fara mjög
nærri því að vera mesti hiti, sem
raunverulega var mældur á veður-
stöð þann daginn. Mörg árin er
enginn vafi, einkanlega þegar hlýj-
ast hefur orðið, en til þess að vera
ætíð alveg viss yrði að fara yfir
veðurskýrslur allra stöðva þennan
dag öll árin. Það er óðs manns æði
fyrir eina litla blaðagrein. Sá mesti
hiti á landinu, sem hér er tilfærð-
ur, er fundinn eftir daglegum há-
markshita nokkurra stöðva, mesta
hita sem var á veðurathugunartím-
um á veðurkortum og, frá 1968,
hámarkshitanum sem mældist
hvern' dag á' skeýtástöðVúih, ’ loks
er farið eftir tilgreindum mánaðar-
hámarkshita allra veðurstöðva í
„Veðráttunni", ef hann á einhverri
stöð féll á 17. júní (sem er furðu
oft) og var hærri, en sá hiti er
fannst með fyrrgreindum aðferðum.
Einstaka sinnum var litið í veð-
urbækur fyrir líklegustu stöðvar
þegar eitthvað mikið var að gerast.
Sólarlýsingar eru eftir sólskinsmæl-
ingum er gerðar hafa á nokkrum
stöðum. Að öðru leyti eru veðurlýs-
ingarnar eftir „Veðráttunni", veð-
urkortum og nokkrum sérgögnum
Veðurstofunnar. Greinarhöfundur
þakkar Veðurstofunni ýmis konar
aðstoð og fyrirgreiðslu. Rúmsins
vegna er sjaldnast hægt að skýra
ástæður veðurlagsins eftir hæðum
og lægðum og öðrum orsakaþátt-
um. Greinin er visast ekki villulaus
og eni þá lesendur beðnir að virða
það til betri vegar.
Og nú skulum við hefja hálfrar
aldar veðurferð okkar um föður-
landið sautjánda júní.
1944. Fyrsti þjóðhátíðardagurinn
var mjög hlýr, hitinn rétt tæp 3
stig yfir meðallagi. Klukkan 9 að
morgni eftir sumartíma var rakin
sunnanátt með rigningu á Suður-
og Vesturlandi, en fyrir norðan og
austan var skýjað og þurrt. Hiti var
11 stig í Reykjavík og kringum 10
á Suður- og Vesturlandi og Vest-
fjörðum, en á Akureyri voru 14
stig og 15 í Fagradal í Vopnafirði.
Á Þingvöllum voru suðsuðaustan
þrír, alskýjað og hiti 10 stig. Um
hádegið snerist vindur meira til
suðvesturs og hvessti nokkuð sums
staðar á Norðurlandi. Klukkan 18
voru suðsuðvestan fjórir í Reykjavík
og alskýjað og búið að vera rigning
og 10 stiga hiti, á Akureyri sunnan
fjórir og rúmlega hálfskýjað og 18
stiga hiti. Sólin á Akureyri skein
öll einmitt um þetta leyti dagsins.
Hitinn var 17 gráður í Skagafirði,
15 á Raufarhöfn og 16 á Grímsstöð-
um. Á Þingvöllum voru suðsuðvest-
an þrír, alskýjað og 10 stiga hiti.
Um nóttina, meðan fólkið svaf í
tjöldum sínum, rigndi þar og mæld-
ist úrkoman 8 mm um morguninn,
en á sautjándanum sjálfum mæld-
ust 3 mm til kl 18. Það hélt síðan
áfram að rigna um kvöldið og kl.
9 næsta morgun mældust 4 mm til
viðbótar. Þannig var þá „frægasta
rigning íslandssögunnar" í tölum.
Mest fór hitinn á Þingvöllum í 12,0
stig. Þessu líkt var veðrið á Suður-
og Vesturlandi, en sums staðar
mældist miklu meiri úrkoma, t.d.
39,5 mm á Ljósafossi og 31,1 mm
á Eyrarbakka. Fyrir norðan og
austan var þurrt allan daginn og
hlýtt en skýjað. Hitinn á Hallorms-
stað komst í 20,7 stig og var það
mesti hiti á landinu,en víða á Norð-
austur- og Austurlandi fór hiti yfir
20 stig. Það var enn 18 stiga hiti
á Akureyri um kvöldið og bjart yfir
og 14 á Dalatanga í suðvestanátt-
inni, en alskýjað og 11 stig í höfuð-
staðnum. Á miðnætti var svipað
veður, en hitinn fallinn í 8 stig í
Reykjavík og 13 á Akureyri. Meðal-
vindhraði í Reykjavík var 14,9 hnút-
ar. Daginn eftir voru víða hátíða-
höld og var þá gengin íjölmennasta
skrúðganga sem fram hafði farið í
Reykjavík. Þá var suðvestanátt,
bjart á austanverðu landinu og hit-
inn þar í kringum 15 stig, en syðra
voru smáskúrir og í höfuðborginni
var hitinn mestur 12,3 stig og sól í
2 klst. fyrir hádegi.
1945. Kalt. Rigning mjög víða í
austanátt og sumst staðar rigndi
mjög mikið. Þannig mældist 17.
júnímet á Hallormsstað, 14 mm. í
Reykjavík var hæg vestanátt og
rigning frameftir, en síðdegis létti
til með hægri norðvestanátt og um
kvöldið var sól. Hiti var jafn um
allt land og fór hæst í kringum 13
gráður.
1946. Hæg austanátt og úr-
komulítið nema austantil. Hiti var
í rúmu meðallagi en hlýjast á Suð-
I vesturlandi. í Reykjavtk var' skýjað
og smáskúrir í austan golu eða
kalda og hiti mestur 14 stig.
1947. Nokkuð stíf austanátt. Það
mátti heita alskýjað um allt land
og á Austfjörðum og Suðaustur-
landi rigndi sums staðar og mikið
á stöku stað. Fremur kalt var í
veðri, en hiti mjög jafn alls staðar
og fór hæst í kringum 13 stig. í
Reykjavík var austan gola eða kaldi,
þurrt fyrir hádegi, en síðan dálítil
rigning.
1948. Hæg norðlæg átt. Mjög
kalt var í veðri nema á Suðvestur-
landi, en víðast úrkomulítið. Það
var léttskýjað víða, en þó dálítið
skýjað á Norðaustur-, Austur- og
Suðausturlandi. Á hádegi var 14
stiga hiti á Þingvöllum.
1949. Nú var hins vegar suðaust-
an strekkingur og rigning í borg-
inni, en rok í Vestmannaeyjum. Það
rigndi raunar um allt land og sums
staðar á Suður- og Vesturlandi var
úrhelli, til dæmis 52,4 mm á Kirkju-
bæjarklaustri, sem er það lang-
mesta sem þar hefur mælst á þjóð-
hátíðardaginn. Hiti var í rúmu með-
allagi, þó aðeins 9-10 stig síðdegis
suðvestanlands, en hlýrra var fyrir
norðan og austan, til dæmis 16 stig
í Möðrudal.
1950. Hæð var yfir landinu og
víða mikið góðviðri inn til landsins,
þurrt, hlýtt og bjart. Mældist þann-
ig mesti 17. júní hitinn á Suður-
landi: 22,0 á Hæli, 20,5 á Kirkju-
bæjarklaustri og 20,0 á Þingvöllum.
í innsveitum á Vesturlandi var einn-
ig mjög hlýtt: 21,0 stig í Síðumúla,
20,0 á Hamraendum í Dölum og
18,5 í Stykkishólmi. Allt eru þetta
lýðveldismet. Á Vestfjörðum var
einnig óvenjulega hlýtt, 16,4 stig í
Bolungarvík og sólarhringshitinn
meira en 4 stig yfir meðallagi. I
höfuðborginni var hægur norðvest-
an vindur og glaðnaði til nokkru
fyrir hádegi, var talsvert sólskin
um miðjan dag, síðdegis meira skýj-
að, en glaðnaði svo aftur vel til um
kvöldið. Hitinn náði sér þó aldrei
þar á strik. Á miðnætti var komin
þoka í borginni og aðeins 7 stiga
hiti, en á Bolungarvík var enn létt-
skýjað og 12 stig.
1951. Hæg norðaustanátt en
léttskýjað nema á Suðausturlandi
og við ströndina á Norður- og Aust-
urlandi, þar sem var dálítil úrkoma.
Kalt í veðri víðast hvar og sums
staðar dálítið næturfrost. Norðvest-
an gola var í Reykjavík og þar var
hlýtt. Á Suður- og Vesturlandi var
reyndar enn hlýrra, víða 15-17
gráður um miðjan dag og fór í 19
gráður á rafstöðinni í Andakíl.
1952. Þessi júní er sá kaldasti
sem komið hefur fyrir norðan í sögu c“
lýðveldisins. Vikum saman var stöð-
ug norðanátt með dimmviðri þar
og jafnvel frosti og snjókomu. Þessi
dagur var einnig mjög kaldur, en
þó brá svo við að bjart var í inn-
sveitum fyrir norðan og á Vestfjörð-
um og auðvitað á öllu Suður- og
Vesturlandi, en alskýjað og dálítil
snjóél á Norðausturiandi og við
norður- og austurströndina. Það var
mjög kalt nyrðra, 0-2 gráður um
hádaginn á annesjum og á Hólsfjöll-
um og 4-7 þar sem sólin skein til
dala. Á Vestfjörðum voru 7-8 stig
um miðjan daginn. Sólinni í Reykja-
vik fylgdi norðankaldi. Á Suður-
landi komst hitinn víða í kringum
13 stig og jafnvel í 15 á Klaustri
og Sámsstöðum í Fljótshlíð. Um
nóttina var sums staðar frost fyrir
norðan.
1953. Hæg suðaustlæg átt og
hlýtt, víða 15-17 gráður inn til
landsins um hádaginn. Sól var tals-
verð, bæði nyrðra og syðra. í
Reykjavík létti til yfir miðjan daginn
en þykknaði aftur upp með kvöld-
inu.
1954. Suðaustanátt og ofsaveður
í Vestmannaeyjum. Það rigndi á
sunnanverðu landinu og þar var lít-
il sól, en sólarglenna var fyrir norð-
an. Það var hlýtt, víða yfir 15 stig
í sveitum og jafnvel í Grímsey
komst hitinn í 15 stig, en 18 voru.
á Akureyri. Það var suðaustan
strekkingur í höfuðborginni og sást
til sólar annað slagið yfir miðjan
daginn.
1955. Þetta var alræmt rigninga-
og sólarleysisumar syðra. Fyrir
norðan var hins vegar afbragðstíð.
Og 17. júní var einnig þetta veður-
lag. Hann hékk þó þurr í Reykjavík
í suðaustan golu til kvölds, en um
nóttina var hellirigning eins og ann-
ars staðar á Suður-og Vesturlandi.
Það var hlýtt á landinu og var hit-
inn nyrða og eystra svona 15-16
stig á bestu bæjum. Þar var líka
talsvert eða mikið sólfar og þurrt.
Bjart var einnig síðdegis í Skafta-
fellssýslum.
1956. Hæg sunnanátt með rign-
ingu sunnanlands og vestra, en
nyrðra var sólarglæta og talsvert
sólskin á Austurlandi. Það var frem-
ur hlýtt og við Mývatn komst hitinn ^
í 17 stig.
1957. Hæð yfir landinu og víðast
hvar alveg þurri. Það var glatt sól-