Morgunblaðið - 16.06.1994, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. JÚNÍ 1994 49
BRÉF TIL BLAÐSINS
„Grjóti“
og mið-
punktur
Reykja-
víkur
Frá Jóni Brynjólfssyni:
FYRSTA gatan í Reykjavík mynd-
aðist 1752 við innréttingar Skúla
fógeta og var nefnd Aðalstræti.
Þar er Ingólfsbrunnur, yfir 1.000
ára gamalt vatnsból Ingólfs Arnar-
sonar sem talið er að hafi reist bæ
sinn Reykjarvík vestan götunnar
undir brekkunni, rétt sunnan
Grjótagötu árið 874.
Löngu fyrir daga Aðalstrætis
hafði myndast röð torfbæja útvegs-
bænda með sjónum frá Seltjarnar-
nesi um Ánanaust að byggð sem
hét „Hólmur“ og var á jörðinni
„Vík“. Milli bæjanna var troðningur
sem síðar var nefndur Vesturgata
og í framhaldi af henni í vesturátt
með sjónum nú Ánanaust að Vest-
urvör sem gefur til kynna að Vest-
urgatan hafi þá í raun sem vegur
náð alla þessa leið og jafnvel alla
leið út á Seltjarnarnes. Fyrstu íbú-
arnir á þessu svæði, sem nú heitir
Reykjavík, hafa því verið verið
þessir útvegsbændur og bóndinn á
jörðinni Reykjarvík, sem á þessum
tíma hét „Vík“ og var miklu minni
en landnámsjörðin „Reykjarvík"
sem náði frá Hvalfirði að Ólfusá.
Þetta felur einfaldlega í sér að
Vesturgatan er í raun sem vegur
eða stígur miklu eldri en Aðal-
stræti. Á sama hátt er Aðalstræti
122 árum eldra en Reykjavík sem
afmarkað svæði (jörðin) með því
nafni. Byggðin hét áður „Hólmur"
og höfnin „Hólms höfn“ en býlið
„Vík“. Samkvæmt þessu hefur
landnámsjörðin Reykjarvík skipt
um nafn á þessu tímabili og má
kenna Dönum um það eins og allt
annað sem illa fór hér á landi á
þessum tíma. Bæði hefur verið
ástæða til að greina byggðina frá
býlinu og nafnið á býlinu ekki látið
vel í munni þeirra sem ekki hag-
nýttu sér lögmál Bernoullis við að
sveifla tungubroddinum og töluðu
með kokinu í staðinn.
Ef hægt er að tala um „nafla“
Reykjavíkur, þá er hann þarna á
gatnamótum Áðalstrætis og Vest-
urgötu. Við þennan punkt eru
stefna og númer allra gatna í
Reykjavík miðuð. Þessi staðreynd
hefur þó gleymst eða kafnað í öllu
umstanginu við Ingólfstorg sem er
einmitt á þessu horni. Þar er nú
bara að finna pulsubar sem enginn
er feginn að sjá nema þeir sem eru
svangir. Ekkert minnir á þennan
miðpunkt sem öll húsnúmer og all-
ar götur borgarinnar bera þó beint
og óbeint merki um. Færi vel á því
að þessi merkilegi miðpunktur væri
gefinn til kynna á einhvern annan
hátt, þó ekki væri nema túristum
til augnayndis. Þeir hefðu ábyggi-
■ .. . ■ .
TEIKNING Aage Nielsen-Edwins af Reykjavík árið 1801
lega gaman af að láta taka myndir
af sér við hliðina á þessu fyrirbæri
sem var reist 240 árum of seint.
Bæði má segja að torgið vanti
þarna einhvern aðlaðandi hlut sem
tekur ekki mikið pláss, en dregur
athygli frá „hungurvakanum“ og
að þama vanti enn „hornstein“ að
Reykjavík sem skipulögðu svæði
með gatnakerfi. Kemur það úr
hörðustu átt, því að sjálft Grjóta-
þorpið hefur aldrei verið langt und-
an og nú mikið aðkomugijót á Ing-
ólfstorgi. Úr þessu mætti vel bæta
með aðeins einum steini í viðót,
þegar framkvæmdum við torgið
lýkur endanlega, það vígt opinber-
lega og því gefið nafn, ef slíkt telst
ekki þegar afstaðið. Þann stein
ætti auðvitað að taka úr Gijóta-
þorpinu þó ekki væri nema til þess
að undirstrika þann skilning eða
misskilning að það sé réttnefni.
Þriðja hjáleiga „Víkur“ var bær-
inn Gijóti sem Gijótaþorpið er nú
kennt við. Stóð bærinn beint upp
af norðurhlið Landshöfðingjahúss-
ins og 50-90 danskar álnir (30-60
m) frá Túngötu og í stefnu beint
í vestur frá spunahúsi innrétting-
anna við Aðalstræti. Miðja bæjar-
stæðisins var í beinni línu í fram-
haldi af norðurhlið gamla kirkju-
garðsins við Aðalstræti. Þessi stað-
ur er nú efsti hluti Gijótagötu og
hefur sjálfur bærinn staðið þar á
brekkubrúninni austan Garða-
strætis. Má geta sér þess til að þar
hafi verið klettur sem bærinn hafi
dregið nafn af. Sá klettur hlýtur
að vera til enn, því að á þessu svæði
eru gömul timburhús byggð áður
en farið var að sprengja grunn
húsa. Hann hlýtur einnig að vera
utan veggja húsanna, því að menn
byggja ekki hús utan um kletta.
Þessi klettur hlýtur á sínum tíma
að hafa heitið „Grjóti" skv. mál-
fræðinni og af honum mun bærinn
Gijóti hafa dregið nafn. Ekki kæmi
mér á óvart, þótt á þessu svæði
megi sjá í austurhlið Gijóta, ef'vel
er að gáð og finna þennan merki-
lega klett sem nú orðið virðist öllum
gleymdur og grafínn undir sína
torfu. Ef einhver veit meira eða
betur um Gijóta, færi vel á því að
þær heimildir komi nú í ljós. Orða-
bók Háskólans hefur hann ekki á
sinni skrá.
Ekki er ég að mælast til þess,
að Gijóti verði sprengdur sundur
og hluta hans komið fyrir í mið-
punkti Reykjavíkur. Þá væri illa
af stað farið. Vel mætti finna stór-
an stein í nágrenni hans og koma
honum þar fyrir svo vel fari.
Heimildir.
Klemens Jónsson: Saga Reykjavíkur. Kort
á bls. 160 og Grjóti skv. skrá bls. 282
Sjá einnig: Jón Helgason: Reykjavík 1786-
1936 Kvosin, Byggingarsaga Miðbæjar
Reykjavíkur, teikningar bls. 16 og 38, þar
sem bærinn er merktur 47 og 48 og spuna-
húsið 37.
JÓN BRYNJÓLFSSON,
verkfræðingur.

PUATTÞERVINI
ÍA UQARDAL NUM

%
o
KRABBAMEINSFELAGSÍNS 1994
VEITTU STUÐNING - VERTU MEÐ!
í þetta sinn voru miöar sendir körlum, á aldrinum 23ja - 75 ára. Viö þökkum öllum þeim
sem þegar hafa borgaö miöana og minnum hina á góöan málstað og verömæta vinninga.
Greiða má í banka, sparisjóði eða póstafgreiðslu fram að dráttardegi, 17. júní.
Vakin er athygli á því að hægt er að borga með greiðslukorti (Visa, Eurocard).
Hringið þá í síma (91) 621414.
Hver keyptur miöi eflir sókn og vörn gegn krabbameini!

íTi
&úA

Atvinnuleysið, rík-
ið og sveitarfélögin
Frá Láru V. Júlíusdóttur:
í MORGUNBLAÐINU í dag, 14.
júní, ritar formaður Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga Vilhjálmur
Þ. Vilhjálmsson, grein, þar sem
hann gagnrýnir málflutning fé-
lagsmálaráðherra Jóhönnu Sigurð-
ardóttur í tengslum við kynningu
á skýrslu starfshóps sem ráðherra
skipaði vegna þjónustu- og ör-
yggskerfis atvinnulausra. Það sem
formaðurinn hefur út á málflutning
ráðherrans að setja er að ráðherra
skuli draga fram þá staðreynd, sem
greint er frá í skýrslunni hversu
fá sveitarfélög hafi sett sérreglur
um félagslega aðstoð. Það er von
að formanninum sárni þegar á
þetta er bent, enda hefur hvílt á
sveitarfélögunum lagaskylda að
setja þessar reglur frá árinu 1991.
Það er líka eðlilegt að ráðherra
noti tækifærið til að hvetja sveitar-
félögin. Ráðherra er það kappsmál
að sveitarfélög setji sér reglur um
fjárhagsaðstoð og fylgi lögum.
Sérstaklega þegar litið er til þess
að þessi lög voru sett á sínum tíma
að frumkvæði ráðherrans.
Skýrsla starfshópsins íjallar að-
eins að litlu leyti um fjárhagsað-
stoð sveitarfélaga. Þó hefur sá
hluti hennar verið fyrirferðamestur
í umijölluninni. Aðrir hlutar henn-
ar, eins og kaflinn um menntunar-
mál, kaflinn um vinnumarkaðsað-
gerðir til að draga úr atvinnuleysi
eða kaflinn um bótaréttarlaust fólk
hafa ekki vakið sams konar at-
hygli. í þeim köflum er þó varpað
fram fjöldamörgum hugmyndum
um hvernig bregðast megi við at-
vinnuleysinu og breyta því um-
hverfi sem atvinnulausir búa nú
við.
Ég tek fyllilega undir það
sjónarmið Vilhjálms að áhrifarík-
asta leiðin til að aðstoða atvinnu-
lausa sé að útvega þeim vinnu. Þar
þurfa allir að leggjast á eitt, sveit-
arfélögin, ríkisvaldið og aðilar
vinnumarkaðarins. Mörg sveitarfé-
lög hafa brugðist hratt og vel við.
Vegna orða Vilhjálms um markviss
vinnubrögð sveitarfélaganna við
atvinnuleysinu stingur nokkuð í
stúf að á síðasta ári nýttu sveitar-
félögin aðeins tæpar 166 milljónir
af þeim 599 milljónum sem At-
vinnuleysistryggingasjóður hafði
til úthlutunar það ár í átaksverk-
efni. Hlutur Reykjavíkurborgar var
þar 28,5 milljónir króna.
LÁRA V. JÚLÍUSDÓTTIR,
lögmaður í Reykjavík, og formaður
starfshóps félagsmálaráðherra um
þjónustu- og öryggiskerfi.
Gagnasafn
Morgnnblaðsins
Allt efni sem birtist í Morgun-
blaðinu og Lesbók verður fram-
vegis varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskil-
ur sér rétt til að ráðstafa efninu
þaðan, hvort sem er með endur-
birtingu eða á annan hátt. Þeir
sem afhenda blaðinu efni til
birtingar teljast samþykkja
þetta, ef ekki fylgir fyrirvari
hér að lútandi.
hjáANDRÉSI
Skólavörðustíg 22A - sími 18250 - póstkröfuþjónusta.
Jakkaföt nýkomin.verð kr. 14.900
Stakar buxur nýkomnar, verð frá kr. 3.900 -4.900.
« Stakir jakkar og blússur í úrvali
VÖNDUÐ VARA Á VÆGU VERÐI
Töivuáhugamenn
athuqiö,
Eigum fyrirliggjandi vinsælu ExSys tengin:
RAÐTENGI - EX-4031
• 16 bita raðtengi (RS-232).
• 2 útgangar, 9 og 25 pinna.
• COM 1-4. IRQ 3-15.
• XT/ATsamhæft.
FJÖLNOTA ID6-TENGI - EX-3060
i 2FDD og 2HDD.
i Tvö raðtengi. COM 1-4. IRQ 3-5.
• Eitt samhliða tengi.
• Eitt leikjatengi.
• AT samhæft.
SAMHLIÐA TENGI - EX-4000
• Eitt samhliða tengi
• LPT 1-3. IRQ 5, 7.
• XT / AT samhæft.
HRAÐVIRKT RAÐTENGI - EXJI0311
• Hraðvirkt 16 bita raðtengi (2x 16C450).
• 2 útgangar, 9 og 25 pinna.
• COM 1-4. IRQ3-12, 15.
• Samskiptahraði 50 - 115.200 BAUD.
Tæknival
Skeifunnl ify Sfrkú(91) 681665 - Fax (91) 680664'