Morgunblaðið - 09.07.1994, Blaðsíða 16

16 LAUGARDAGUR 9. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Stórkostleg
leiksýning!
Morgunblaðið/Kristinn
LEIKLIST
FI u g f é 1 a g i d Loftur í
samvinnu vid Þjóö-
1 c i k h ú s i d
HÁRIÐ
Höfundar: James Rado og Gerome
Ragni. Tónlist: Galt Macdermot.
Þýðing texta: Davíð Þór Jónsson.
Leikgerð upp úr upprunalega verk-
inu og kvikmyndahandriti Michael
Weller: Baltasar Kormákur og Dav-
íð Þór. Tónlistarstjórn: Jón Olafs-
son. Leikmynd: Finnur Arnarson.
Dansar: Ástr ós Gunnarsdóttir. Bún-
ingar: María Ólafsdóttir. Lýsing:
Björn Bergsveinn Guðmundsson.
Leikstjóri: Baltasar Kormákur.
ÞAÐ verður ekki annað sagt en
að sólin hafi kunnað sig á fímmtu-
dagskvöldið, daginn sem Hárið var
frumsýnt í íslensku óperunni. Eftir
grámyglulegan dag, þó heitan,
skein nætursólin við áhorfendum,
sem gengu út með kraftmikinn
hljóminn úr „Lifí ljósið“ (Let the
Sunshine), eftir stórkostlega sýn-
ingu.
Sú setning, sem mér fínnst ég
heyra oftast seinustu dagana, og
þá í umræðu um uppsetningu
„þessa unga fólks“ á Hárinu, er:
„Við sem lifðum þennan tíma,“ það
er að segja hippatímann, rétt eins
og hann sé spuming um heilaga
sagnfræði, sem ekki má hrófla við.
Og það gleymist stundum að við
sem „lifðum þennan tíma,“ lifðum
hans alls ekki öll á sama hátt. Við
vorum ekki öll á Woodstockhátíð-
inni, við dönsuðum ekki öll nakin
í görðum í New York, við neyttum
ekki öll eiturlyfja - og síst af öllu
hér á landi. Ef ég man rétt, þá
var hippakynslóðin hér, rétt eins
og unglingar á menntaskólaaldri í
dag, misjafnlega meðvituð, mis-
jafnlega dugleg að læra og vann
margvísleg og ólík störf á sumrin.
Við vorum ekkert nær Hárinu og
boðskap þess á fjölum Glaumbæjar
þá, en áhorfendur eru í íslensku
óperunni í dag. Það eina sem var
nýtt, var að hér skyldi sett upp
samtímaverk.
Fyrir mér lýsir Hárið jafn fram-
andi umhverfi og lífemi nú og þá
- en boðskapurinn um ást, vináttu
og frið er sá sami; skýr og mjög
auðskiljanlegur. Og það er spenn-
andi að sjá hvemig fyrsta kynslóð-
in, sem elst upp við nánast alþjóð-
lega kröfu um frið, sér þetta verk.
Auðvitað lýsir Hárið mannlegum
tilfínningum, eins og þær eru á
öllum tímum - og viðbrögðum við
heimi, sem er ekki alltaf heillandi.
Það fínnst mér koma vel fram í
þeirri leikgerð, sem hér er sett
upp. Verkið segir fyrst og fremst
frá manneskjum, sem bregðast við
yfirþyrmandi grimmd og ljótleika
mannlegs hugvits, með því að setj-
ast niður og aðhafast nánast ekk-
ert. Eða eins og stúlkan Sheila
lýsir óskaplega vel heppnuðum
mótmælum í Washington, með
þögninni.
En þrátt fyrir friðinn og fegurð-
ina voru stórar fómir færðar.
Eiturlyfjaneysla hreinræktaðra
hippa tók sinn toll af kynslóðinni.
Mér fínnst mjög vel fjallað um
þann þátt í sýningunni. Um leið
og ljóst er hvers vegna eiturlyf
voru aðlaðandi kostur, er eyðingar-
máttur þeirra undirstrikaður.
Krafa hippanna um kærleika og
frið er skýr, um leið og ljóst er
að þeir voru eins vanmáttugir þeg-
ar kom að þeirra eigin tilfinningum
og nánum mannlegum samskiptum
og mannfólkið hefur verið á öllum
tímum. Leikgerðin er mjög vel
unnin. í knöppum atriðum á milli
laga, ná höfundar hennar að koma
til skila tímalausum mannlegum
tilfinningum og viðbrögðum, án
þess að það sé á kostnað þess boð-
skapar, sem í Hárinu felst.
Ég hafði engar fyrirfram efa-
semdir um Hárið og hafði engar
sérstakar áhyggjur af mínum stór-
merkilega og háheilaga tíma-bak-
grunni og því hvernig aðrir sjá
hann. Hins vegar fannst mér það
lýsa lygilegum kjarki af óreyndum
leikstjóra að ætla að setja upp svo
viðamikla og mannmarga sýningu
um mitt sumar og það með, undan-
tekningalítið, lítt reyndu leikhús-
fólki.
Ég heyrði eitt sinn stjömuspek-
ing segja að hippakynslóðin væri
sá hópur í tímavélinni, sem hefði
kynslóðaplánetuna Plútó í ljóni.
Það hefði verið óhjákvæmilegt að
hún gerði sig áberandi og léti í sér
heyra. Hins vegar mundi hún að-
eins mótmæla og gagnrýna - aðr-
ar kynslóðir myndu vinna úr hug-
myndafræði hennar og finna leið-
ina að betri heimi. Og hvað sem
við viljum segja um stjörnuspeki,
þá var hún stór þáttur í hugmynda-
fræði hippatímans. Ef við tökum
hana eins góða og gilda og allt
annað sem manneskjunni dettur í
hug, þá getur það aðeins verið
heillandi að ungir listamenn í dag,
taki þennan efnivið og fjalli um
hann á sínum forsendum - og
kórrétt framhald. Við skyldum því
varast að vera með eitthvert yfír-
læti en fagna því heldur að lífíð
og listin heldur áfram - allt sem
við leggjum af mörkum hefur áhrif
á það hvernig heimur framtíðar-
innar lítur út.
Sýningin á Hárinu er dýrðleg -
og hún var jafn dýrðleg leikhús-
reynsla fyrir mig og ungar dætur
mínar, sem eru eins ljarlægar
hippatímanum og Napóleonsstyij-
öldunum. „í gamla daga“ er allt í
sama pakkanum. Sama um hvað
leikritið fjallar, vinna listamann-
anna í sýningunni er stór gjöf, sem
fyllir mann hamingju, þakklæti,
von um betri heim - og tilhlökk-
un, að sitja í íslensku leikhúsi um
ókomin ár.
Með aðalhlutverkið í sýning-
unni, hlutverk Bergers, fer Hilmir
Snær Guðnason, sem útskrifaðist
úr Leiklistarskóla íslands í vor. Það
var Ijóst af vinnu hans í Nemenda-
leikhúsi að þar fór leikari af hæsta
gæðaflokki og víst er að hann
stendur undir þeim væntingum,
sem gerðar voru til hans í hlut-
verki Bergers. Orkan, valdið yfír
líkama og rödd, sveigjanleikinn og
hæfnin eru með ólíkindum. Auk
þess sýnir Hilmir á sér nýja hlið,
sem söngvari og skilar því jafn
óaðfínnanlega og harmleik og
gamanleik.
Ingvar Signrðsson leikur svert-
ingjan, Hud, og er „brillíant." Þó
slær hann jafnvel sjálfum sér við
í litlu hlutverki föður tilvonandi
hermannsins, Claude. í mínum
huga er það eftirminnilegasta at-
riði sýningarinnar.
Margrét Vilhjálmsdóttir leikur
hippastúlkuna Sheilu og lítið hlut-
verk móður Claudes. Söngur henn-
ar er mjög góður og leikurinn frá-
bær. Margrét útskrifaðist, eins og
Hilmir, úr Leiklistarskólanum í vor
og er líklega einhver mest spenn-
andi leikkonan, sem komið hefur
út úr skólanum á síðastliðnum
árum. Hún hefur sýnt sig vera
sterka á harmleikjasviðinu - og
sem gamanleikkona á hún fáar
sínar líkar.
í öðrum hlutverkum eru Hinrik
Ólafsson, sem leikur Claude, Jó-
hann G. Jóhannsson, sem leikur
Voffa, Jóhanna Jónas, sem leikur
Dionne, Sóley Elíasdóttir, sem leik-
ur Jeanie og Ari Matthíasson, sem
leikur bæði herforingja og túrista.
Vinna þeirra allra er óaðfínnanleg,
þótt mér fínnist Jóhann G. vera
sá sem kom mest á óvart og Ari,
í hlutverki túristans, vera eftir-
minnilegastur. Hann fór, vægast
sagt, á kostum.
Ég ætla ekkert að orðlengja það
að ég er yfír mig hrifín af leik-
mynd, búningum, lýsingu og döns-
um sýningarinnar. Tónlistin er
geysilega vel flutt, bæði af hljóð-
færaleikurum og söngvurum.
Toppurinn þar var þó söngkonan
Margrét Eir í upphafslagi sýning-
arinnar, „Að eilífu" (Aquarios).
Hún hefur einhveija sterkustu
rödd og mögnuðustu raddbeitingu,
sem ég hef lengi heyrt. Gítarleikar-
inn, Guðmundur Pétursson, var
frábær og veitti sýningunni
geymdan, en ekki gleymdan,
Hendrixblæ.
Glæsilegra upphaf get ég ekki
ímyndað mér að margir hafí átt
að leikstjóraferli en Baltasar Kor-
mákur á hér. Hann hefur einstaka
tilfínningu fyrir leikhúsinu og
möguleikum þess. Dirfska hans,
hispursleysi og tilfínning fyrir
hæfíleikafólki til samstarfs er ein-
stök. Sýning hans er svo kraftmik-
il, stórfengleg og vönduð að maður
hlýtur að krefjast þess að leikhúsin
nýti betur þá ungu krafta, sem þau
hafa innanborðs. Þetta unga, en
þroskaða, fólk hefur of margt að
segja okkur til að veijandi sé að
bíða eftir að það eldist samkvæmt
almanakinu.
Ég óska Baltasar Kormáki, og
hans frábæra samstarfsfólki, af
hjartans einlægni til hamingju með
uppsetninguna á Hárinu. Þjóðleik-
húsið fær líka mörg prik fyrir að
standa við bakið á þessu framtaki.
Súsanna Svavarsdóttir
Orgeltónleik-
ar í Hallgríms-
kirkju
SUSAN Carol Woodson leikur í
Hallgrímskirkju sunnudaginn 10.
júlí klukkan 20.30. Hún ertónlistar-
stjóri hjá International Protestant-
krikjunni í Brussel og hefur leikið
víða í Evrópu og Norður-Ameríku.
Hún hefur unnið til fjölda verðlaun
sem tónlistarmaður.
Tónleikar Susan Carol Woodson
em hluti af tónleikaröð sem haldin
verður í Hallgrímskikju á sunnu-
dagskvöldum í júlí og ágúst í sumar.
ISLENSKT MAL
í Grettis sögu Ásmundarsonar
segir frá berserki þeim er Snæ-
kollur hét. Hann var ekki dælleg-
ur bleyðimönnum, en Grettir
hræddist hann hvergi. Berserkur-
inn hafði uppi eftirlætisiðju því-
líkra kauða, og segir svo í sög-
unni: „Tók hann þá að grenja
hátt og beit í skjaldarröndina og
setti skjöldinn upp í munn sér og
gein yfír hornið skjaldarins og lét
allómliga."
Skjöldur heitir öðru nafni
barði, hvemig sem það er hugs-
að. Bæði kann barð að merkja
brún og skegg. Sumir halda að
mannsnafnið Barði merki skeggj-
aður maður. Hvemig var með þá
þjóð sem nefndist Langbarðar?
Vom þeir síðskeggjaðir eða höfðu
þeir „langa“ skildi? (Þeir hafa nú
risið upp af gröfum sínum á Norð-
ur-ítalíu, en það er önnur saga).
Atferli Snækolls berserks
minnir á stríðssöngva Óðins og
germanskra hermanna. Róm-
verski sagnaritarinn Tacitus lýsir
vígsöng germanskra hermanna á
þessa leið:
„Þeir bera skjöldinn að munni
sér, svo að raustin skelli á þeim
og verði við það meginþung og
miklu sterkari". Þetta er úr
sagnaritinu Germaníu. Tacitus
kann að nefna þennan söng, hann
heitir á latínu barditus. Ætli fyrri
hlutinn sé ekki tökuorð úr germ-
önsku?
Óðinn er látinn segir í Háva-
málum (156):
Það kann eg ið ellefta:
ef eg skal til orastu
leiða langvini,
und randir eg gel,
en þeir með ríki fara
heilir hildar til,
heilir hildi frá,
koma þeir heilir hvaðan.
Gel er nútíð af gala eins og
el af aia. Nú segjum við frekar
ég gala heldur en ég gel, ef við
á annað borð játum á okkur því-
líkt athæfi. En Óðinn gól undir
skjaldarrendurnar, og það varð til
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
752 þáttur
þess að vinir hans urðu máttugir
og sigursælir. Þeir fóra heilir til
orastu og komu aftur heilir það-
an, og alstaðar að.
Hannesi Hafstein hafa orðið
þessar línur Hávamála minnis-
stæðar. Hann kvað:
Heilir hildar til,
heilir hildi frá
koma hermenn vorgróðurs ís-
lands.
„Meðan fom átrúnaður var í
landi tíðkaðist ekki að gefa böm-
um goðanöfn eða gyðja. Börn
vora hins vegar helguð Þór.
Stúlka gat heitið Gerður og gefín
Þór, eftir það nefnd Þorgerður.
A 18. öld, jafnvel fyrr, hófu
landsmenn að skíra böm sín eftir
gömlum goðmögnum þótt í litlu
væri. í manntalinu 1703 er til
Iðunn, en það er svo næst í mann-
tali 1855, að Baldur og Nanna
bætast við.
Karlar era nú nefndir eftirfar-
andi guðanöfnum: Baldur,
Bragi, Freyr, Hörður, Njörður,
Óðinn, Týr og Þór. Af öðrum
karlanöfnum úr goðafræði má
nefna dvergsheitin Fjalar, Sindri
og Sváfnir: auk þess nöfnin
Huginn, Reginn og Skímir.
Þau gyðjunöfn sem konur bera
eru meðal annars Eir, Freyja,
Gefn, Gerður, Gná, Iðunn,
Nanna, Sif og Sigyn. Auk þess
era notuð nöfnin Edda, Embla,
Gullveig, Gunnur, Hlökk, Ilm-
ur, Mist, Rán, Svava og Urður,
en flest era þau valkyijuheiti."
(Sölvi Sveinsson: Guðirnir okkar
gömlu).
Umsjónarmaður birtir með
þökkum svofellt símbréf frá Bern-
harði Haraldssyni (sjá þátt 750):
„Mér hefur sagt Rúnar Sig-
urpálsson, margreyndur úr liði
Verkmenntaskólans á Akureyri í
spurningakeppninni „Gettu bet-
ur“, að D-day muni þýða „design-
ated day“ þ.e. „tilnefndur (en
óvininum óþekktur, innskot mitt,
BH) dagur" sbr. orðabók Amar
og Örlygs. í hinni stóru orðabók,
sem kennd er við Webster eru
gefnar tvær skýringar á orðinu
D-day. Sú fyrri kemur hér á frum-
málinu og mér fínnst hún styðja
kenningu Rúnars: „1. the umspec-
ifíed day on which a military op-
eration is to take place.“
Þú nefnir líka erlenda orðið pleon-
asme. Kennarar þekkja þá raun,
að þurfa stundum að margtyggja
fræðin í nemenduma. Mér dettur
í hug, að pleonasme sé að tví-
tyggja og nafnorðið því tvítugga.
Þá væri það hrein tvítuggga að
segja „tvíburamir tveir".
Bestu kveðjur.“
Hlymrekur handan kvað (með
tungubijóts- eða rimhnykkja-
kveðju til Sverris Páls):
Koma mun tíð, sú að karl læri
sport,
klifrandi upp yfír fjall, snæriss-
kort
að engu þá hafandi
og enn síður kafandi
af hátindi ofan í Hallærisport.
Um fæðing Jesú
Liljan hin vaxna
lét fyrir asna
skært bam og blítt;
það í reifi,
þakið með heyvi,
á foldu frítt.
(Úr Kristsbálki).
P.s. Uppsækinn er Fróðársel-
ur enn, eins og var í Eyrbyggja
sögu. Ekki hafði hann fyrr feng-
ið högg það, er um gat í lok
síðasta þáttar, en hér stóð á
áberandi stað í Mogganum mín-
um, að „starf“ hans [hafi] bætt
líf félaganna mjög til hins
betra.“ (Leturbr. hér.) Eða á
Stöð 2 á sunnudaginn var:
„mokloðnuveiði á loðnumið-
unum“ í stað t.d. mokveiði á
loðnumiðunum. Og svakalegt
er að heyra í ríkissjónvarpinu
(fréttum) eignarfallsómyndina
„Vallás" af kvenkynsorðinu
Vallá. Ætli lesarinn hafí aldrei
hlustað á nið árinnar?