Morgunblaðið - 30.07.1994, Síða 28

28 LAUGARDAGUR 30. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
íslenska skólakerfið í molum
Rýnt í grein Birnu
Björnsdóttur
ÞANN 2. júlí ritaði Birna Björns-
dóttir grein í Morgunblaðið með
ofangreindri fyrirsögn. Hún ber
saman breska og íslenska grunn-
skóla og hallar í einu og öllu á þá
íslensku. Birna er „nýkomin úr
náms- og kynnisferð í breska grunn-
skóla.“
Nú er breska skólakefið tvíþætt:
Annars vegar dýrir skólar, sem að-
eins börn ijáðra foreldra geta sótt,
hins vegar skólar fyrir sauðsvartan
almenning. Ekki getur Birna hvorri
gerðinni hún kynntist. Fangaráð
Birnu er að lengja skóla hér að
breskum hætti. Lengingu tel ég orka
mjög tvímælis og byggi þar á eigin
reynslu.
í gagnfræðaskólum (sömu ald-
ursflokkar og nú í efri bekkjum
grunnskóla) var kénnsludagur aldr-
ei lengri en sex stundir. Virtust
nemendur þá hafa fengið sig
fullsadda og ekki á bætandi. Sam-
kvæmt grein Birnu sýnist kennslu-
dagur í breskum skólum sem næst
sjö stundum. Skólaár hjá okkur er
- og hefur lengi verið
- níu mánuðir. Því lýk-
ur 31. maí. Okkur
reyndist torvelt að
halda nemendum að
námi í honum, langur
dimmur vetur að baki.
Ég tel því orka tvímæl-
is að lengja skóla út
júní, að minnsta kosti
meðan bæjarfélög sjá
unglingum fyrir sumar-
vinnu. Hana ber að efla
en ekki skerða. Ungl-
ingum lærist að meta
hreint og snyrtilegt
umhverfi, ekki síst hafi
þeir sjálfir lagt hönd á
plóg. Skyldi Reykjavík hafa breyst
á örfáum áratugum í hreina og sum-
arfagra borg, ef sumarvinnu ungl-
inga hefði ekki notið við?
Af hveiju ekki að spyija foreldra?
Innan örfárra vikna gæfist þess
kostur. Á lista til foreldra ætti ekki
eingöngu að standa já eða nei til
að krossa við, heldur og hvers
mætti vænta af þeirri lengingu.
Orðrétt segir Birna: „Eitt af ein-
kennum íslenskra barna er agaleysi
og að vinna með agavandamál er
eitt af stærstu verkefn-
um skólanna... við
kennarar þurfum að
takast á við ýmis aga-
vandamál innan skól-
ans. Vandamál sem eru
fátíð í öðrum löndum...
Margir foreldrai' færa
sig undan að beita
barnið sitt aga:“ Köld
kveðja á ári fjölskyld-
unnar!
En eru skólarnir
sýknir saka? Eru þeir
nóg á verði að bægja
ónytjungum frá, sém
kunna að slæðast inn í
raðir kennara? Sumum
kennurum leikur það í höndum frá
fyrsta tíma að halda aga, öðrum
lærist það með tíð og tíma, en ein-
staka tekst það aldrei. Hátt próf
úr kennaraskóla er engin trygging.
Dæmi er þess að dúx á slíku prófi
væri með því marki brenndur.
íslenska nemendur segir Birna
tveimur árum á eftir breskum í
ýmsum greinum. Gæti ekki meira
nám í erlendum málum hjá okkur
átt sök á því að einhveiju leyti?
Mætti ekki að ósekju draga ögn úr
Fáist ekki færir kennar-
ar til starfa, segir Jón
A. Gissurarson, skiptir
skólalengd engu máli.
dönskunámi í íslenskum skólum?
Við munum eina þjóð í víðri veröld,
sem setur annarrar smáþjóðamál í
fyrsta sæti í skólum sínum.
Birna telur samband skóla og
heimila allt of lítið, t.d. séu skólar
ekki skyldir að birta námsskrár, né
heldut' námsefni hverrar greinar.
Hún segir skólann skorta „faglegan
metnað og markvissari vinnu þannig
að enginn tími fari til spillis."
Út' því, sem nú hefur verið tínt
til, mætti bæta án tímalengingar.
Fleiri samræmd próf á námsferli,
myndu að nokkru tjúfa þá einangr-
un sem Birna telur nú ríkja. Við
Birna erum sammála um nauðsyn
einsetins skóla. Mun nú svo í efri
bekkjum í Reykjavík, enda hentar
þeim lengri vinnudagur en sex ára
börnum.
Birna er andvíg því að flytja
Jón Á. Gissurarson
stjórnum skóla heim í héruð. Hér
erum við á öndverðum meiði. Al-
menningi er annt um skóla sína.
Þegar fræðslulög voru sett 1907,
léðu bændur stofuhús sín til skóla-
halds. I litlu sveitarfélagi, Austur-
Eyjafjöllum, hafa foreldrar séð
börnum sínum fyrir heitri skóla-
máltíð. Frumkvæði kom frá foreldr-
um en ekki að sunnan.
Byijunarlaun grunnskólakennara
eru nú liðlega 68 þúsund á mánuði
en þau hæstu tæpar 104 þúsund.
Til viðbótar gæti komið þóknum
fyrir bekkjarumsjón, fáeinar þús-
undir. Ljóst má vera að þetta eru
smánarlaun fyrir slíkt ábyrgðarstarf
sem krefst háskólanáms. Ég teldi
því í bili brýnna að hækka laun
kennara heldur en lengja skóla. Það
kostar líka mikið fé. Gæti ekki náðst
„þjóðarsátt“ um að hækka grunn-
skólakennara um nokkra launa-
flokka, án þess að aðrir gerðu kröfu
um sambærilega hækkun?
Verði ekkert að gert, hefst flótti
úr stéttinni að kreppu lokinni.
Reynsla fyrri ára sannar það ótví-
rætt. Fáist ekki færir kennarar til
starfa, skiptir skólalengd engu máli.
Hér munum við Birna Björnsdótt-
ir á einu máli, þótt kjör kennara
orði hún ekki og það að vonum,
enda þau henni sjálfri of nákomin.
Höfundur er fyrrverandi
skólastjóri.
ISLENSKT MAL
Gunnar Skarphéðinsson í
Reykjavík skrifar mér hið vand-
aðasta bréf sem mér er fengur
að birta-svotil í heilu lagi:
„Ég vil byija á því að þakka
þér fyrir ágæta þætti um ís-
lenskt mál. Mig langar að gera
orðið sjampó að umræðuefni.
Það er nokkuð sérstætt tökuorð
í íslensku og samkvæmt ís-
lenskri orðsifjabók eftir Ásgeir
Blöndal Magnússon er orðið af
indverskum uppruna, sbr.
hindúamál chhámpo sem mun
vera boðháttur af chhampná sem
merkir að nugga. Spænskum
orðabókum sem ég hef undir
höndum ber hins vegar saman
um það að champú sé safi úr
chilesku tré sem notaður sé til
hárþvotta. Til okkar er orðið
eflaust komið í gegnum dönsku
eða ensku. Nokkuð hefur borið
á því að menn vilji ekki veita
orðinu „þegnrétt í málinu“ og í
Orðabók Menningarsjóðs er það
merkt með ? sem merkir vont
mál eða orð sem forðast ber í
íslensku. Þar er það þýtt með
hárþvottalögur sem er fulllangt
til hversdagsbrúks. Fyrir nokkr-
um árum kom fram nýyrðið
hárvi og skyldi það sett sjampó-
inu til höfuðs. Hárvi er karlkyns-
orð og beygist á sama hátt og
fjörvi og smjörvi. Ekki virðist
hárvinn hafa farið með sigur af
hólmi í glímunni við sjampóið.
En eigum við ekki í tungunni
orð um hárþvott og það sem
honum heyrði til? Þessa frásögn
má lesa í Snorra-Eddu: „Það var
eitt sinn að Brynhildur og Guð-
rún gengu til vatns að bleikja
hadda sína. Þá er þær komu til
árinnar þá óð Brynhildur út í
ána frá landi og mælti að hún
vildi eigi bera í höfuð sér það
vatn er rynni úr hári Guðrúnu,
því að hún átti búanda hugaðan
betur. Þá gekk Guðrún á ána
eftir henni og sagði að hún
mátti fyrir því þvo ofar sinn
hadd í ánni að hún átti þann
mann er eigi Gunnar og enginn
annar í veröldu var jafnfrækn,
því að hann vó Fáfni og Regin
og tók arf eftir báða þá.“ Að
bleikja merkir að gera hvítan og
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
755. þáttur
mun vera skylt blik og blikna
og fleiri orðum. Nafnorðið hadd-
blik kemur einnig fyrir í fornu
máli. Haddur heitir hár það er
konur hafa, segir Snorri. Allt er
þetta nú nokkuð upphafið og
skáldlegt og kannski fella menn
sig ekki við að biðja um hadd-
blik í búðinni sinni. En hvað þá
um þessa frásögn úr 21. kafla
Heiðarvíga sögu: „Nú ríður
Barði þaðan (þ.e. frá Lækjar-
móti - hann er að safna liði og
þarf að hafa hraðan á en ein-
mitt þess vegna fáum við eftir-
farandi mynd úr daglega lífinu)
og kemur á Bakka þar sem Þór-
dís bjó og stóð þar hestur söðlað-
ur og skjöldur stóð þar hjá og
riðu þeir heim mikinn dyn í tún-
ið eftir hörðum velli. Þar var úti
karlmaður og kona og þó hún
höfuð hans og voru þau Þórdís
þar og Oddur. Og var að vanlykt-
um nokkuð er hún þó höfuð
hans og hafði hún eigi þvegið
löður úr höfði hans. Og þegar
er hann sá Barða þá sprettur
hann upp og fagnar honum hlæj-
andi. Barði tók vel kveðju hans
og biður konu lúka verki sínu
og vaska honum betur. Hann lét
svo gera og nú býst hann og fer
með Barða.“ Löður getur merkt
m.a. freyðandi þvottalögur svo
ég sé ekki betur en þessi ágæta
kona, Þórdís, færi okkur orðið
hárlöður!“
Umsjónarmaður þakkar þetta
prýðilega bréf og þann liðstyrk
sem það felur í sér. Fyrir all-
mörgum árum gerði hann hér í
þáttunum (eða í útvarpi) einmitt
tillögu um löður fyrir sjampó,
en þótti þá sem hann fengi dauf-
ar undirtektir við þá uppá-
stungu.
★
Meðan umsjónarmaður
kenndi í skóla, var honum heldur
í nöp við sögnina að ske eða
*skeða. Hann var vanur að segja
við nemendur sína: Atburðir
gerast, slys verða, eitt og annað
kemur fyrir, en ekkert „skeð-
ur“. Þessi afstaða þykir honum
nú full-einstrengingsleg, þótt
hann sé ekki að mæla með sögn-
inni að ske í stað þess sem að
ofan greinir. En sögnin að ske
á svo langa sögu í máli okkar,
að ekki er gerlegt að útskúfa
henni. Miða ég þá við Guð-
brandsbiblíu til dæmis. Og
mætti við mörgu amast, þegar
tökuorð eiga sér svo langa sögu.
Sögnin að ske er komin til
okkar úr dönsku og til Dana úr
þýsku geschehen = gerast.
Þetta er talið rótskylt skagi,
skegg og skógur í okkar máli.
Menn hafa varla vitað hvernig
átti að beygja þessa sögn. Nú
. er víst alltaf sagt í nútíð skeð-
ur, en fyrrmeir tíðkaðist nútíðin
sker. Þannig kvað sr. Olafur
Einarsson í Kirkjubæ:
Guð minn, Guð minn,
þakka ég þér,
að þannig sker
Drottins dómurinn strangi.
Lýsingarháttur þátíðar kemur
fram í orðasambandinu: það er
ekki skaði skeður.
Af sögninni að ske bjuggu
menn til atviksorðin kannske
og máske, vafalaust oft skrifuð
í tveimur orðum. Þessar orð-
myndir eru gamlar, og má rekja
þær til Odds Gottskálkssonar og
herra Guðbrands. Vel kann ég
við þá breytingu, þegar i er haft
í endanum og þetta þá orðið
kannski og máski. Oft er gott
að geta gripið til þessa í staðinn
fyrir ef til vill.
★
Hlymrekur handan kvað
(kannski stolið og stælt):
Jón Eyjólfsson alþekktur rónaróni
á rás undan hungruðu ljónaljóni
æddi yfir Gambíu
suður í Zambíu
á sama hraða og Roberto Donadoni.
Og enn kvað hann:
Gamli Páll sagði örlítið lunga
í lóuþrælskvikindisunga,
en eitthvað er minna
í aumingja Binna,
því hann forsmáir frilluna unga.
Straumvatnsslys
og1 slysavarnir
AÐ UNDAN-
FÖRNU hafa orðið
umræður í ijöimiðlum
vegna slysa sem orðið
hafá við siglingar á ám.
í viðtölum við slysa-
varnafólk hefur komið
fram að Slysavarnafé-
lag íslands hefur haft
áhyggjur af því að eng-
ar reglur og eftirlit
væri til um atvinnu-
starfsemi við slíkar
siglingar. Um væri að
ræða hættulega íþrótt
og því rétt að setja lág-
marks reglur um búnað
manna og báta. Aðilar
tengdit' slíkri atvinnustarfsemi hafa
skrifað greinar í Morgunblaðið og
veist að Slysavarnafélaginu fyrir að
telja þörf á setningu reglna um ör-
yggi við bátsferðir í straumvatni. í
þessum greinum kemur þó fram að
þessir aðilar telja þörf á að reglur
Á komandi árum er lík-
legt, segir Einar Sigur-
jónsson, að margir
reyni fyrir sér við rekst-
ur báta í straumvötnum.
vei'ði settar um starfsemina til auk-
ins öryggis, en það er nákvæmlega
það sem Slysavarnafélagið hefur
bent á. Það er því enginn munur á
skoðunum félagsins og skoðunum
þeirra sem atvinnu hafa af slíkum
bátarekstri og óskiljanlegt hvernig
þeir brugðust við sjáifsögðum og
samdóma kröfum um aukið öryggi
t.il handa þeim sem ferðast með
þessum bátum. Það er vitað að þeir
aðilar sem nú stunda þennan rekst-
ur hafa staðið sig vel hvað varðar
öryggi bátsveija enda margir skói-
aðir í björgunarsveitum Slysavarna-
félags Islands svo sem fram kemur
í umræddum greinum. Það er líka
ljóst að slíkur rekstur getur verið
hættulegur þeim sem þátt taka, um
það eru allir sammála. Á komandi
árum er líklegt að margir reyni fyr-
ir sér við rekstur báta í straumvötn-
um enda um spennandi og áhuga-
verðar ferðir að ræða. Það er hins-
vegar ekki víst að allir standi sig
eins vel varðandi öryggismál og
þeir sem þetta hafa stundað fram
að þessu. og því skylt
og rétt að setja lág-
markskröfur um öryggi
eins og um flesta aðra
atvinnustarfsemi eink-
anlega þegar hún getur
reynst hættuleg. í Nor-
egi hefur lík starfsemi
rutt sér mjög til rúms
eins og víða annars-
staðar. Þar er nú unnið
að setningu reglna til
aukins öryggis við
þessar siglingar vegna
siysa sem orðið hafa. I
grein sem nýlega birtist
í Morgunblaðinu undir
nafninu Slysavarnafé-
lagið, bátafólkið og straumvatns-
slysin eftir Erling B. Thoroddsen
spyr hann hvort tíðni slysa björgun-
arsveitarmanna við æfingar sé óeðli-
lega há og reglur um þær ekki nógu
skýrar. Því miður hafa orðið mörg
slys á björgunarfólki bæði við æf-
ingar og björgunarstörf. Störf
björgunarmannsins eru hættuleg
um það getum við verið sammála.
Flest er gert til að þjálfa og æfa
björgunarfólk til að það sé meðvitað
um og ljós sú hætta sem fylgir
björgunarstörfum en þau eru oft
afar erfið og oftast unnin við verstu
skilyrði. ísienskir björgunarmenn
hafa oft þurft að leggja líf sitt í
hættu og stundum við björgun ann-
arra, iátið öryggisreglur lönd og
leið. Stór skörð hafa við slíkar að-
stæður verið höggvin í raðir ís-
lenskra björgunarmanna, skörð sem
aldrei verða fyllt. Frá árinu 1976
til þessa dags hafa 22 óhöpp orðið
á björgunarmönnum Slysavarnafé-
lags íslands við björgunar- og æf-
ingastörf, þar með talin nokkur
óhöpp sem orðið hafa vegna óveð-
ursútkalla á síðustu árum. Það eru
því um 22 óhöpp á 18 árum. Að
meðaltali hafa verið um 1200 út-
köll á ári til björgunarstarfa á seinni
árum, en æfmgaferðir eru miklu
fleiri. I björgunarsveitum Slysa-
varnafélags ístands eru á fjórða
þúsund manns á öllu landinu. Hvort
hlutfall óhappa er hátt eða lágt er
erfítt að meta en í röðum slysa-
varnafólks er þetta talið 22 óhöpp-
um of mikið. Hér eftir sem hingað
til verður stöðugt unnið að betri
öryggisreglum og þjálfun björgun-
armanna, svo unnt verði að fækka
óhöppum svo sem kostur er.
Höfundur er forseti
Slysavarnaféiags íslands.
Einar Sigurjónsson