Morgunblaðið - 11.11.1995, Síða 42

42 LAUGARDAGUR 11. NÓVBMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
I
MINNINGAR
ROGNVALDUR
FINNBOGASON
+ Séra Rögnvald-
ur Finnboga-
son, sóknarprestur
í Staðarstaðar-
prestakalli, fæddist
í Hafnarfirði 15.
október 1927.
Hann lést á heimili
sínu í Borgarnesi
3. nóvember síðast-
liðinn og fór útför
hans fram frá
Borgarneskirkju
10. nóvember.
I SIRAKSBOK er
varpað fram þeirri
spumingu hvers vegna einn dagur
sé öðrum ólikur þar sem sama sól
er ljósgjafi þeirra allra. Viska Guðs
veldur því, er svar hins forna helgi-
rits. Þar er rakið hvemig Guð bless-
aði suma daga sérstaklega og gerði
þá að hvíldardögum og hvernig
hann gefur sitthvað það sem grein-
ir dagana að og gerir þá ólíka. Öll
eigum við minningar um atburði,
sem gerðu venjulega daga ólíka
öðrum. Sjálfur býst ég við að mörg-
um sé farið og mér í því, að dagur-
inn sem ég hitti séra Rögnvald
Finnbogason varð með sérstökum
hætti eftirminnilegur fyrir það og
ólíkur öðrum. Svo ríkulega var
þessi maður búinn ýmsum hæfileik-
úm og gjörvileik að athygli vakti
við fýrstu kynni. Þéttur var hann
á velli, framkoman fyrirmannleg
og yfirveguð, röddin hljómmikil og
karímannleg, handtakið sterklegt
og tillit augnanna einarðlegt. Vel
kunni hann að koma fyrir sig orði
og engan syfjaði að samræðum við
hann.
Fundum okkar bar fyrst saman
á heimili foreldra minna er ég var
fimmtán ára gamall. Þá þjónaði
séra Rögnvaldur Mosfellspresta-
kalli í Grímsnesi. Prestseturshúsið
var óíbúðarhæft og þess vegna bjó
presturinn á Selfossi þar sem hann
auk þess þurfti að drýgja tekjurnar
með kennslu. Var hann tíður gestur
á heimili okkar og sat oft lengi á
tali við föður minn. Einu sinni
spurði ég föður minn hvers vegna
hann nennti að sitja svo lengi á
tali við séra Rögnvald. Svarið-var
einfalt: „Hann er svo vel lesinn.“
Eflaust var þetta svar föður míns
til unglingsins nokkur einföldun,
- en líklega einnig mergurinn máls-
ins. Það var alla tíð eitt af höfuðein-
kennum séra Rögnvaldar hve vel
hann fylgdist með og las sér til.
Varð hann af því fjölmenntaður
maður því að fátt lét hann sér óvið-
komandi. Samtíð sinni mætti hann
af opnum huga og fordómalausri
forvitni. Aldrei sveigði hann hjá
stóru spumingunun> enda átti hann
oft í baráttu við lausn þeirra. Með
árunum varð hann einn þeirra sem
hafði mikla yfirsýn. Ekki vil ég
kalla hann frjálslyndan, svo mikla
andstyggð sem hann hafði á mis-
notkun þess hugtaks á þessari öld.
Hann reyndist ávallt að lokum
standa föstum fótum á grund-
* vallaratriðum í lífsskoðun sinni.
Mannskilningur hans var sá sem
sprettur af þekkingunni á Jesú
Kristi.
Fyrrnefnd kynni af séra Rögn-
valdi leiddu til vináttu hans og for-
eldra minna meðan þau Iifðu og
hann var einn þeirra sem sannar-
lega létti þeim fásinni ellidaganna
með því að vitja þeirra reglulega
með heimsóknum og bréfaskrift-
um.
Framan af prestsskap sínum
þjónaði séra Rögnvaldur mörgum
' prestaköllum. Þótti sumum'að tíðir
flutningar og brauðaskipti bentu
til nokkurs ístöðuleysis. Fjarri fer
því að sú ályktun væri rétt. Þvert
á móti vitnar sú atburðarás um þá
raunasögu sem segja má af aðbún-
aði presta á þeim áratugum. Það
vitnar líka um þá þætti í skapgerð
séra Rögnvaldar að hann þurfti
skýringa við er honum
fannst réttu máli hall-
að og undi því afar illa
er honum þótti emb-
ættisheiðri sínum mis-
boðið. Prestsetrið vildi
hann sitja af myndar-
skap og þannig sat
hann Staðarstað þar
sem allur viðskilnaður
hans er nú eins og
best verður á kosið þó
að hann hefði sjálfur
viljað gera enn betur
í því efni. Lífssaga
séra Rögnvaldar er um
margt baráttusaga og
að því leiti lærdómsrík sem hún er
ekki aðeins saga baráttu okkar
allra fyrir daglegri afkomu heldur
einnig barátta fyrir því að kirkjan
og hin kristna boðun fái rými til
að móta nokkuð menningarsögu
þessarar þjóðar á komandi tíð.
Eftirminnilegt er að heyra séra
Rögnvald ræða þessi mál sem svo
mörg önnur. í þeirri umræðu hljóp
honum stundum kapp í kinn og þá
komst maður að því meðal annars
að hann sá að fyrmefnt rými krist-
innar kirkju og hlutir eins og sið-
gæði í stjórnsýslu og stjórnmálum
eru ekki óviðkomandi því hvernig
við gætum hins félagslega réttlætis
í landinu.
í einkalífi sínu var séra Rögn-
valdur sá gæfumaður sem hið fagra
rausnarheimili þeirra hjóna vitnar
um og hans mikla bamalán. A því
heimili fann margur skjól og upp-
byggingu sem máli skiptir. Þaðan
eigum við mörg góðar minningar
sem ég þakka um leið og ég bið
fjölskyldu hans allri blessunar. Guð
huggi þau og styrki.
Sigurður Sigxirðarson,
Skálholti.
Úr Flensborgarskóla kom Rögn-
valdur Finnbogason haustið 1943
í þriðja bekk Menntaskólans í
Reykjavík. Á málfundum skólans
héldu róttækir - sem hægri menn
- hópinn, og tókust fljótlega með
okkur Rögnvaldi kynni. Upp rifjar
hann í minningabók sinni: „Á
menntaskólaárunum umgekkst ég
sósíalista ... Á þessum árum átti
ég mér stóra drauma um, að alþýð-
an gæti bylt af sér oki og þeim
klafa, sem við kenndum við kapítal-
iskt þjóðfélag.“ (Bls. 51.) Þótt
helstu hugðarefni Rögnvalds yrðu
önnur en stjórnmál, þegar frá leið,
bar hann ávallt, að mér fannst,
nokkurn svip af hugsjónum æsku-
ára sinna.
Veturinn 1952-53 vorum við
samtíma í London. Að loknu prófi
í guðfræði um vorið og prestvígslu
um sumarið, lagði hann stund á
sögu trúarbragða við King’s Coll-
ege undir handleiðslu E.O. James.
Sú grein hafði snemma orðið hon-
um áhugamál ásamt listasögu, og
mun sú hafa verið ástæða þess, að
hann nam guðfræði, en í fyrstu
hugðist hann leggja fyrir sig
kennslu fremur en prestsstörf. Eins
og ekki er fátítt um menn fyrsta
árið eftir lok háskólanáms, beindist
hugur hans að mörgu um veturinn.
Las hann hvað eina sem hug hans
greip, sótti leikhús og málverka-
sýningar. I trúarbragðasögu virtist
mér hugur hans einkum vera við
önnur trúarbrögð en kristni, ef til
vill sakir þess að þau ræddi hann
fremur við mig. Enn minnist ég
góðra funda okkar um veturinn.
Heim kominn gegndi séra Rögn-
valdur prestsstörfum úti á landi. í
tíðum heimsóknum sínum til
Reykjavíkur kom hann oft að máli
við mig næstu ár og fram á sjö-
unda áratuginn. Á meðal her-
stöðvaandstæðinga átti hann
marga kunningja og tók nokkurn
þátt í starfí þeirra fyrstu árin, en
hugur hans beindist þó öðru fremur
að friðarstarfi í víðum skilningi. Á
prenti liggur minna eftir séra
Rögnvald en efni stóðu til, en vænta
verður, að útvarpsfyrirlestrar hans
um sögu trúarbragða sjái dagsins
ljós.
Haraldur Jóhannsson.
Sumar. Lognbáran gælir við sól-
bjartar Staðar- og Krossafjörur,
ijátlar við Rifsskerin og andvarinn
vaggar blítt melgresinu á Maríu-
sandi.
Á kvöldflóðinu spegla sólroðnir
skýbólstrar sig í Vatnsflóanum og
á liggjandanum er eins og náttúran
öll haldi niðri í sér andanum um
stund og tíminn doki við. Fátt er
mér nú dýrmætara, en að hafa
eignast hlutdeild í slíkum stundum
við Staðarós, sumar eftir sumar,
með bestum vina, Rögnvaldi presti
á Staðarstað. Þá var nú lífið líf,
enda enginn dauðyflisháttur, til-
gerð né skinhelgi yfir þeim manni.
Minningin geymir kjarnyrt tilsvör
borin hljómmikilli röddu og á bak
við bjó leiftrandi hugur í stöðugri
leit. Leit að fegurð og gleði. Leit
að kjamanum í guðdómnum og til-
verunni. Sífellt fæddust nýjar hug-
myndir sem fýlgt var eftir með
mikilli atorku. Staðurinn og kirkj-
umar prýddar og fegraðar og jafn-
vel lagt í ferðir til að taka á hér
og þar um heimsbyggðina. Um
menn sem fara mikinn, eigin leiðir,
stendur jafnan styr og ýmsir verða
til að leggja stein í götu þeirra.
En Guð blessaði hann með miklu
bamaláni og ástríkri eiginkonu,
félaga og vini, henni Kristínu. Sá
sem á að slíku að hverfa lætur
seint bugast. Á kvöldin er gáð á
Jökulinn til að spá fyrir nýjum degi.
Vetur er lagstur að. Þungir grá-
bólgnir kólgubakkar hlaðast á vest-
urhimininn og kaffæra Jökulinn.
Svarblá brimaldan hrannar þangi
um sanda. Meigresið drúpir visið
og Staðarárin rennur hljóð til sjáv-
ar. Staðurinn er auður. Séra Rögn-
valdur er allur, eftir harða baráttu
við þann vágest sem gefur fáum
grið. Hann spurði gjaman sjálfur
í líkræðum: Hver var hann þessi
maður? Nú er komið að okkur að
spyrja. Ef til vill er svarið fólgið í
minningunum einum. Ég vil þakka
honum fyrir mínar. Við frá Kross-
um sendum Kristínu og fjölskyld-
unni stóru einlægar samúðarkveðj-
ur og þökkum vináttu þeirra.
Sigurgeir Hilmar.
Þau voru svo löng kynnin okkar
Rögnvaldar Finnbogasonar, ég
vissi alltaf að það bjó margt í hon-
um, og fann oft hvað það getur
verið erfitt líka að búa yfir mörgu
og eiga marga kosti, og mikla þrá.
Við vorum ungir menn þegar við
kynntumst og urðum fljótt góðir
vinir. Og við áttum margt saman
að sælda eins og það er kallað.
Rögnvaldur fór víða, og ég líka,
og við fundumst líka víða og náðum
oft svo vel saman. Rögnvaldur vin-
ur minn var prestur, og var að
mörgu leyti mjög sérstæður prest-
ur. Hann fór víða um landið í ýmis
brauð, og maður heyrði það síðar
kalsað eða kvakað að hann mundi
vinsæll af ungum prestum sem
komu í kjölfar hans því að hann
hafði alltaf skilið svo vel við og
húsað vel, þar til eftir nokkurt flakk
að hann settist að á Staðarstað og
undi þar áfram svo vinir hans voru
farnir að kankast með það að nefna
hann Séra Rögnvald á Samastað.
Þar skaut hann rótum, þótt annars
staðar byggi hann líka við rausn
og nyti víðast síns atgervis og
þokka með mannkostum.
En á Staðarstað naut hann sín
bezt, undir Jöklinum. Og. á því
menningarsetri naut ég oft gesf-
risni þeirra hjóna Kristínar og
Rögnvaldar, höfðingskapar víðsýni
og hlýju.
Hann talaði oft um sjálfan sig
og annað í hálfkæringi sem gat
misskilist og einhveijum þótt létt-
úð.- Ég hafði tækifæri til þess að
kynnast því hvernig hann vann sín
prestverk og hrífast af því. Hann
var mikill ræðumaður, og vandaði
mjög búning sinn í orði og alla
helga þjónustu.
Rögnvaldur var allra manna
skemmtilegastur, orðheppinn og
fyndinn og fróður, með næma
eftirtekt og traust minni og sagði
vel frá. En það gat líka verið gott
að þegja með honum við ýmsar
aðstæður. Þetta er orðinn langur
tími sem vinátta okkar stóð. Ég
kom til hans víða um landið og sá
með honum og við stundum hvor
með annars augum og saman
ýmiss konar svið landslags og
mannlífs. Fyrst kom ég til hans í
eitt svipfegursta hérað landsins
þar sem Svavar vinur okkar
Guðnason fæddist, í Hornafirði,
þá var Rögnvaldur prestur í Bjarn-
arnesi, og þá gisti ég fyrst hjá
honum; og hugur minn berst í
fálmi þessu að kveðja að því þegar
við vorum komnir tveir í ljósaskipt-
um að skriðjöklinum að horfa á
þau feikn bijótast fram svo hrá
út úr mildum og tignum Vatnajök-
ulsskildinum sem á sinn úrslita-
þátt í að gera þessa sveit svo him-
neska, þar sem hvítar fannir braga
við bláfölan himin og varla grein-
ist sundur með svo fínni línu að
léttflögrandi hugur leitar eftir stefi
frá Mozart þar sem varla verður
greint milli ærsla og harms. Þarna
á þessu sviði undir jöklinum sem
giftir himin og jörð, vígir saman
allt þetta stríð og átök og umbrot
og feikn, og mildi og sælu, og frið
og reiði og grimmd, og auðmýkt,
og örlæti og ofsa við hina him-
nesku abstraksjón. Og öðrum
hvorum verður á að nefna orðið
Nirvana, lágum rómi; og þegjum
svo áfram. Unz við ökum aftur
heim í Bjarnarnes hljóðir af þessu
kyrrstæða ólgandi máttarspili í
kvöldhúminu og þegjum þangað
til Rögnvaldur fer að segja mér
frá hestakyninu fræga bóndans á
Rauðabergi, og ökum hjá vatninu
Þveit þar sem Rögnvaldur vildi
kenna mér að veiða silung en ég
heldur sjá hann og hugsa, og kom-
um svo heim í Bjarnarnes; og hest-
ur einn efst á hólnum yfir prests-
setrinu, einsog hann væri að bíða
eftir að vængirnir væru full-
sprottnir svo hann gæti tekið sig
upp og flogið til að skola af sér
rykið í síðustu glæðunum af sólar-
eldi, þar sem rökkrið var ennþá
gisið framan við jökulbunguna.
Og við stóðum lengi úti og horfð-
um til jökulsins meðan hvítmataði
fyrir honum í kvöldinu, og Rögn-
valdur lýsti fyrir mér draumnum
um kirkjuna, og í þeim draumi var
það að sæist út um kirkjudyrnar
myndin sem hafði blasað við okkur
fyrr um daginn, Vatnajökull, og
yrði altaristaflan sem hann
dreymdi um til að fullkomna guðs-
þjónustuna í kirkju sinni; og hafði
fengið Hannes Davíðsson til að
teikna hana samkvæmt hugsjón
og lotningu hvað sem liði sið-
vandri forskrift um hvernig kirkjur
skyldu snúa og hversu hanna.
Og þó við værum góðir vinir og
trúnaðarvinir, þá var oft einsog
þyrfti að smáklukka í Rögnvaldi
þegar hann var að tala í djúpri al-
vöru og leitandi lotningu sem fól í
sér varfærni og þrá og einlægni
og viðkvæmni og þurfti að veija
jafnvel því sem virtist hálfkæring-
ur, saman við djúpar hugsanir sem
voru sagðar til hálfs eða meir, og
stundum vel og eftirminnilega, en
oftast líkt og prófandi fyrir manni
og þá eflaust fyrir sjálfum sér um
leið. Eirðarlausar gáfur Rögnvald-
ar seildust það djúpt að þær hlutu
að berjast við efa, í stað þess að
staðnæmast í einhveijum freistandi
hugarvinjum, setjast að í traust-
byggðu skjóli kennisetninga; og
sumir bjargast við kreddur og verða
þá haltir og jafnvel örvasa andlega,
og leitinni lyki þá. Jú, Rögnvaldur
var kannski marglyndur, en það
var í honum strengur heill og ein-
lægur sem náði bæði dýpra og
hærra af skiptingunni og dró að
sér úr mörgum áttum. Og mér sýn-
ist hann hafi þjónað betur kirkju
sinni með því að einskorða sig ekki
við hennar hefðbundnar aðferðir
að boða sín tíðkuðu viðhorf og láta
það ekki binda sig í spurningum
sínum og skoðun á öðrum trúar-
brögðum. Og sá það enda af viti
sínu og eðliskostun að í flestum
trúarbrögðum er lífsstrengurinn
hinn sami og leitin ein og söm.
Og svo erum við komnir í hellis-
skúta og klifum bjarg til að setjast
þar með vatnstjald fossins fyrir
framan okkur, og sáum sólina
gegnum þennan streymandi vegg
sem féll pieð mjúklátum niði um
bergið fyrir framan okkur og dunk-
aði á flúðum fyrir neðan, og sól
skein gegnum þetta fosstjald sem
síaði geislana á koníakið sem Rögn-
valdur bauð mér og glóði í fínum
kúptum glösum sem hann hafði í
úlpuvasanum til að við gætum tek-
ið hvor annan til altaris við straum-
breytta sólina sem nærði allt líf og
vakti með kossi. Og kveikti ilmandi
söng í glösunum í .höndum okkar.
A slíkum fundum fann ég hina
einlægu leit Rögnvaldar og þrá að
fínna sannleika í einhveiju djúpi,
einhvers staðar djúpt djúpt sem
hann óraði fyrir, í heilindum sínum,
- og var sagður breyskur klerkur.
Sem hann var kannski, hvað sem
það nú þýðir. Hann vissi það sjálf-
ur og sagði það. Ég hef áður vitn-
að í orð Jóhannesar Kjarval sem
stanzaði við vegvita í rökkrinu í
Austurstræti og sagði: Það er mik-
il vísindi að vera manneskja.
Vinátta okkar Rögnvaldar stóð
lengi, lengi. Ég held ég hafí þekkt
hann mjög vel, og svo vel að ég
veit að ég mun alltaf sakna hans.
Hugurinn leitar til Kristínar
konu hans sem alltaf stóð óbilandi
við hlið hans og vissi vitanlega
betur en nokkur annar hvað það
bjó góður maður í Rögnvaldi. Og
samúðin beinist til hennar og barn-
anna í þessum máttlitlu orðum við
mikinn missi.
Við stóðum við gluggann í hús-
inu þeirra í Borgarnesi þangað sem
þau fluttu síðasta skeiðið og höfð-
um skoðað listaverkin á veggjunum
saman, og horfðum út á sundið og
út á sjóinn og til jökulsins. Og heim
að Staðarstað; og Rögnvaldur sagði
mér: Þetta er í beinunum. Það er
alls staðar. En þau eru sterk. Svo
það tekur tíma.
Nú er runnið úr stundaglasinu.
Thor Vilhjálmsson.
í dag, föstudaginn 10. nóvem-
ber, verður starfsbróðir okkar, sr.
Rögnvaldur Finnbogason, sóknar-
prestur á Staðarstað, jarðstunginn
frá Borgarneskirkju. Sr. Rögnvald-
ur lést á heimili sínu I Borgarnesi
eftir að hafa lengi háð harða bar-
áttu við illvígan sjúkdóm, sem eng-
um virðist sleppa, sem hann nær
tökum á; þannig að andlátsfregn
hans kom ekki alfarið á óvart.
Sr. Rögnvaldur á að baki langan
starfsferil, en frá árinu 1973 hefur
hann setið Staðarstað með reisn.
Þar var gestkvæmt og gott að
koma, en sr. Rögnvaldur var við-
ræðugóður, vel lesinn og víða
heima og ákaflega skemmtinn í
vinahópi. Þótt hann væri skapríkur
maður hafði hann gjaman gaman-
yrði á vörum og brá fyrir sig hæðni
með sérstökum hætti.
Sr. Rögnvaldur lætur eftir sig
óbrotgjarnan minnisvarða í kirkj-
unni á Staðarstað, sem hefur í
hans tíð verið fagurlega búin af
listrænu innsæi og smekkvísi þann-
ig að sérstakt má teljast í sveita-
kirkju fámenns safnaðar. Sömu
sögu er að segja af Búðakirkju sem
hefur verið endurbyggð og býr að
því starfi sem sr. Rögnvaldur hefur
innt af hendi, dyggilega studdur
af eiginkonu sinni, frú Kristínu
Thorlacius.
Með fráfalli sr. Rögnvaldar er
þriðja skarðið höggvið í raðir stétt-
arbræðranna á skömmum tíma.
Allir voru þeir á góðum aldri. Tveir
tilheyrðu félagssvæði Hallgríms-
deildar, og er því skarð fyrir skildi
í okkar fámenna félagi. Ekki verð-
ur dregin dul á að sú hjörð er fá-
tæklegri á að líta á eftir, en sr.
Rögnvaldur var sérstaklega litríkur
persónuleiki sem sópaði af þar sem
hann fór.
c
í
i
i
(
(
(
(
(
i
i
i
I