Morgunblaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
I lamandi
losti
sem hefur verið tilnefnd til bók-
menntaverðlauna norðurlanda-
ráðs fyrir bók sína, Grandavegur
7, sem kom út í fyrra. Þessi ferða-
lög um handanheima og drauma-
lönd eru vitanlega ekki ný í bók-
menntasögunni, þau eru að
minnsta kosti jafn gömul skáld-
sögunni sjálfri.
Erótíkin hefur líka verið ofar-
lega á blaði síðustu ár og eru
jólabækurnar nú engin undantekn-
ing á því, nægir þar að geta Þriðju
ástarinnar eftir Nínu Björk Árna-
dóttur, Skugga vögguvísunnar eft-
ir Súsönnu Svavarsdóttur og Dyr-
anna þröngu eftir Kristínú Omars-
dóttur.
En það sem sagnagerð síðustu
ára á sameiginlegt í heild sinni er
sennilega lamandi lostið sem þær
urðu fyrir eftir að kaldastríðinu
lauk. Það er stundum eins og heim-
urinn, og mennimir í honum, hafi
stöðvast við þennan atburð. Höf-
undar virðast ekki vita hvemig þeir
eiga að bregðast við þessu ástandi;
sumir gera græskulaust grín í ein-
hvers konar endurmati á „stríðstím-
unum“, eins og Einar Kárason í
Killian sögunum sem hafa verið
lagðar fram til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs, aðrir
hverfa inn í sig og skella í lás eins
og Gyrðir, Vígdís og fleiri. Einar
Már Guðmundsson gerði hvort-
tveggja í verðlaunabókinni, Englum
alheimsins (1993); kannski er hún
táknmynd þessara tíma.
Islenskar og erlendar
bókmenntakenningar
ÁRNI SIGURJÓNS-
SON, bókmenntafræð-
ingnr, hefur sent frá
sér bókina Bók-
menntakenningar síð-
ari alda, og er hún
framhald bókar hans,
Bókmenntakenningar
fyrri alda, sem kom
útárið 1991.ínýju
bókinni er fjallað um
vestrænar bókmenn-
takenningar á tímabil-
inu 1500-1900 og er
hún sú fyrsta sinnar
tegundar á íslensku.
„Það hafa verið til
viðlíka rit á öðrum
málum sem háskóla-
stúdentar og aðrir hafa getað
nýtt sér, en það er bara ekki völ
á svo mörgum slíkum lengur,
mörg þeirra eru orðin úrelt. Á
yfirlitsritum af þessu tagi er líka
oft þjóðleg skekkja, þær eru
skrifaðar út frá sjónarhorni sem
er okkur framandi eða annarlegt.
Það eru líka alltaf að koma fram
nýjar kenningar í þessum fræðum
sem ég hef reynt að gera skil
eftir fremsta megni.“
Árni segir að auk þess að kynna
hugmyndir erlendra höfunda um
bókmenntir, svo sem Torquato
Tasso, Nicolas Boileau, Alexander
Pope, Kant, Schiller og Goethe,
séu skrif íslenskra höfunda skoðuð
á þessu tímabili. „Einn megintil-
gangur bókarinnar er að skoða
og skilja íslenska arfinn á þessu
sviði. Sú umfjöllun
felst aðallega í því að
skoða hinar íslensku
bókmenntakenningar
í samhengi við þær
erlendu."
Aðspurður segir
Árni ekki ætlunina að
umbylta viðhorfum til
einstakra höfunda
eða stefna með þess-
ari bók heldur leggja
grundvöll fyrir frek-
ari athuganir. „Það
má þó tala um rauðan
þráð í bókinni sem er
ákveðin togstreita á
milli klassisima og
Shakespeare. Klassís-
istar voru talsmenn þess að höf-
undar leituðu í smiðju hinna fornu
grisku og rómversku höfunda í
skrifum sínum, þannig áttu leik-
ritaskáld til dæmis að taka mið
af reglunni um einingarnar þijár,
verkið átti að búa yfir einingu
tíma, rúms og atburðarásar. And-
stæðingar klassísista notfærðu
sér hins vegar það að Shakespe-
are fylgdi ekki þessari reglu í
verkum sínum. Það er til dæmis
skemmtilegt að á meðan Þjóðveij-
ar voru að bijótast undan áhrifum
klassísismans — og Frakka — á
18. öld er Shakespeare þeirra
aðal vopn, þeirra aðal skáld, þótt
undarlegt megi virðast."
Bók Arna hefur verið tilnefnd
til íslensku bókmenntaverðlaun-
anna.
Árni Siguijónsson
Evrópumaður-
inn Ólafur helgi
Hefði Ólafur helgi Noregskonungur viljað ganga
í Evrópusambandið? spyr Jóhann Hjálmarsson
sem gluggaði í nýja bók eftir Lars Roar Langslet.
ÓLAFUR helgi Nor-
egskonungur er við-
fansefni Lars Roar
Langslet í bókinni
Qlav den Hellige
(útg. ' Gyldendal
Norsk forlag 1995).
Bókin er gefin út í
tilefni þess að á
þessu ári eru liðín
1000 ár síðan Ólaf-
ur helgi fæddist.
Hann féll í Stikla-
staðaorrustu 1030.
í inngangi segir
Langslet að enginn
Norðmaður hafi
skilið eftir sig jafn
djúp spor í norskri
sögu og Ólafur helgi eða réttara
sagt hafi ekki dauði neins Norð-
manns orðið jafn afdrikaríkur
heima fyrir og erlendis. Þetta gildi
um stjórnsýslu, lög, kristna kirkju
og þjóðtrú. Um Ólaf kemst Lang-
slet svo að orði að ljóst sé að hann
hafi verið gæddur afburðagáfum,
verið viljasterkur og með opinn
hug. Hann hafi ekki verið neinn
heimalningur heldur margsigldur,
Evrópubúi í sjón og raun.
Ólafur kynnti sér menn-
ingarstrauma, m.a. í Rou-
en og'Kiev.
Samkvæmt lýsingu
Langslets mætti ætla að
Ólafur hefði talað máli
Evrópusambandins, væri
hann á dögum nú, en
ýmsum spurningum um
Ólaf Haraldsson lætur
Langslet lesendum eftir
að svara.
íslendingar ekki
hrifnir
Langslet bendir á að
íslendingar hafi ekki ver-
ið sérlega hrifnir af Ólafi
Haraldssyni því að hann hafi reynt
að auka norsk yfirráð og skatt-
heimtu á íslandi. íslendingar hafi
fremur litið upp til Ólafs Tryggva-
sonar. Eitt gerðu þó íslendingar
fyrir minningu Ólafs helga. Þeir
rituðu um hann sögur. Víkingurinn
í honum höfðaði til þeirra, trúmað-
urinn ekki.
Lars Roar Langslet (f. 1936)
hefur samið fjölda bóka um stjóm-
Lars Roar
Langslet
Lífshlaup fyrirsætunnar
Ingólfur María
Margeirsson Guðmundsdóttir
BOKMENNTIR
Viðtalsbók
MARÍA - KONAN BAK VIÐ
GOÐSÖGNINA
eftir Ingólf Margeirsson. Vaka-
HelgafeU, 1995 - 312 bls. 3.590 kr.
NAFN Maríu Guðmundsdóttur hefur
um langt skeið verið tengt ævintýrum
og landvinningum í fjarlægum deild-
um jarðar; fegurðardrottning Islands,
fyrirsæta sem piýddi síður stærstu
tímarita, kona sem hrærðist í heimi
fræga fólksins og varð síðar tískuljós-
myndari og starfaði beggja vegna
Atlantshafsins. í bókinni María -
konan bak við goðsögnina segir hún
Ingólfí Margeirssyni frá ævintýrum
og sorgum lífs síns, en hvoratveggja
hefur hún kynnst í ríku mæli.
Ingólfur er sjóaður í ritun viðtals-
bóka og það sést í bók hans um
Maríu. Hún er mjög læsileg og frá-
sögnin drifín áfram af öryggi. Hún
er sett upp í fyrstu persónu þannig
að María hefur orðið, en svo kemur
sögumaður af og til inn með nauð-
synlegar tengingar. Bókin hefst á
aðdraganda lokasenunnar, þar sem
María er á heimili sínu í París, er
að fara í viðtal við íslenskt sjónvarps-
fólk og hugsar um að hún geti ekki
sagt allt í viðtali, geti ekki opnað
sig og greint frá staðreyndum eins
og því að hún skuli vera ættleidd
og frá hrottalegu árásinni sem hún
varð fyrir í New York. Þessi fyrsti
kafli er svolítið hástemmdur og orða-
lagið jaðrar stundum við tilgerð -
„Hef ekki mátt til að segja frá löng-
um dansi við djöfulinn“ (11), - en
síðan hefst frásögnin í næsta kafla
á æskuminningum, haldið er áfram
í réttri tímaröð og ekki er að sjá
annað en María hafi tekið skrefið
til fulls og segi frá öllu því helsta
sem á dagana hefur drifið.
Fyrstu minningar Maríu eru frá
Djúpuvík í lok stríðsins, þar sem
faðir hennar annaðist rekstur síld-
arverksmiðjunnar en hún var eina
barn foreldranna. Það er tími sak-
leysis en þegar síldin hverfur flytur
fjölskyldan til Reykjavíkur og þar
splundrast heimur hennar fyrst, við
fréttimar af því að hún sé tökubarn.
Sextán ára gömul fer María í heima-
vistarskóla í Englandi og fínnur þá
að útlöndin heilla: Mér leið vel á
erlendri grundu, fannst ég eiga
heima innan um ólíkt fólk fráýmsum
löndum. . . . Hér fann ég glöggt þau
takmörk sem lífinu á íslandi voru
sett (46).
Lýsingar á þátttöku Maríu í feg-
urðarsamkeppninni 1961 era lifandi
og skemmtilegar og þar sem hún
bíður eftir að úrslitin verði tilkynnt
og er jafnframt sú eina sem eftir á
að ganga í salinn, rennur upp fyrir
henni að komið sé að vatnaskilum:
Nú er engin leið aftur til þess Iífs
sem ég er að segja skilið við. Eg er
að ganga til móts við hið óþekkta...
Ég stíg inn í nýja veröld (60). Og
nú eykst hraði frásagnarinnar þar
sem María sogast inn í heim tískusýn-
inga og fyrirsætustarfa. Fyrst fer
hún til Suður Ameríku að sýna föt,
er svo „uppgötvuð" á hárgreiðslu-
stofu og fer að sitja fyrir á myndum.
Fyrst fyrir Coca-Cola í Ölpunum og
svo tekur andlit hennar að birtast í
hverju blaðinu á fætur öðru. Inn í
frásögnina er fléttað ýmsum ævintýr-
um, sögum af samkvæmum og ljúfu
lífí, ástsjúkum nautabana og eldri
vonbiðlum. Hún tekur upp fyrirsætu-
nafnið María Gudy og segist hafa
verið heppin: Andlit mitt og vöxtur
voru í takt við hina nýju tíma; upp-
haf sjöunda áratugarins þar sem
grönn og há módel leystu af hólmi
kvenlegri fyrirsætur
með mýkri vöxt. (103).
Lífíð þýtur áfram, Mar-
ía vinnur viða um lönd,
kynnist Kennedy
Bandaríkjaforseta sem
býður henni heim en
hún þiggur ekki boðið
þar sem hún væri aldrei
með giftum mönnum,
og hún vann með sum-
um frægustu tískuljós-
myndurum samtímans
eins og Avedon og
Penn. Astir koma alln-
okkuð við sögu, en Mar-
ía hafnar þeim manni
sem hún unni mest og
kemur þar ótti ætt-
leidda barnsins við sögu; hræðslan
við að verða yfirgefín.
Skyndilega er tími módelsins á
þrotum og María fer að huga að
öðrum störfum; er komin á byijun-
arreit að nýju. Þá varð hún fyrir
hræðilegri árás í New York, árás
sem lagði líf hennar nánast í rúst.
Smám saman fer hún þó að takast
á við lífíð að nýju og ákveður að
gerast ljósmyndari. Fær sér stúdíó
og frásögnin af lymsku hennar við
að fela kunnáttuleysið í fyrstu fyrir
viðskiptavinum er skemmtilegt. En
eftirköst árásarinnar eru alltaf til
staðar; María er lögð á geðdeild og
fer einnig í áfengismeðferð. Eftir
allan þennan tíma í heimi þar sem
allt snýst um yfirborð, er hún alein
í stúdíói sínu í Ameríku, foreldrarnir
sem hún hafði svo náið samband við
eru látnir og vinir farnir: Heimur
tísku og auglýsinga hafði boðið mér
upp á stórfenglegt líf. Eg hafði ætt
í gegnum veröld glæsimennski,
frægðar og peninga. Nú lá ég ein í
sióru, dimmu stúdíói. Hin hliðin á
sömu veröld (254).
Fyrir áratug fluttist María aftur
til Frakklands og tókst smám saman
að vinna sér nafn þar sem tískuljós-
myndari. Hún hafði alltaf haldið íbúð
foreldra sinna í Reykjavík en þeim
griðastað var ógnað í málaferlum
sem spunnust fyrir nokkram árum,
þegar hún hætti við gerð fyrirhug-
aðrar ævisögu. Þau mál leystust að
lokum og í lok bókarinnar kemur
leynisaga lífs Maríu; saga upp-
runans, saga stúlkunnar sem móð-
irnin gaf frá sér og er hún snyrti-
lega felld inn í heildarfrásögnina.
Ingólfi Margeirsson tekst, eins og
fyrr segir, vel að skrá þetta ævin-
týralega lífshlaup í letur. Hann áttí
löng samtöl við Maríu en hafði enn-
fremur aðgang að gífurlegum heim-
ildum, þar sem eru um 10.000 blað-
síður af dagbókum hennar og á fjórt-
ánda hundrað sendibréfa sem fóru
á milli hennar og foreldranna. Fyrir
vikið tekst honum eflaust betur að
ráða í liðna tíma og segja frá samá-
atriðum sem ella kynnu að fyrnast
í huga viðmælandans. Stíllinn er
yfirleitt snarpur og lipur, af og til
svolítið upphafinn, en fágætt að rek-
ast á slæmar setningar á borð við:
Ég flaug til Miðjarðarhafsins ásamt
módelum þar sem Gunnar hafði
fengið glæsivillu að láni (264), og
Valíumið er farið að taka (222).
Eins og hæfir frásögn af æviferli
fyrirsætu þá eru fjölmargar
skemmtilegar ljósmyndir í mynda-
köflum bókarinnar og gefa þær
henni aukið líf. Lesandinn kynnist
þar barninu og fjölskyldunni, fegurð-
ardrottningunni og fyrirsætunni.
Einn galli við tískumyndirnar er að
þær skuli ekki vera merktar ljós-
myndurum. Þannig er sagt frá sam-
starfi Maríu við Avedon og Penn en
ekki sýndar myndirnar sem þeir tóku
og heldur ekki sýnd dæmi um tísku-
myndir Maríu sjálfrar, sem þó er
talað um í textanum. Að sama skapi
saknar maður þess stundum að hún
tjái sig ekki betur hugsanir sínar
um fagið, áhrifavalda og annað slíkt.
María - konnn bak við goðsögnina
er vönduð viðtalsbók sem veitir les-
andanum innsýn í líf og hugsanir
konu sem náði langt í sínu fagi en
jafnframt eru í llfi hennar djúpir
skuggar sem hún greinir hér frá.
Vandað er til verka við hönnun bók-
arinnar og allan frágang. Þá er
kápan sérlega stílhrein og falleg með
myndir Gunnars Larsens á forsíðu
og Peters Beards á baki; fyrstu
blautbolsmyndina eins og fyrirsætan
kallar hana.
Einar Falur lngólfsson
Nýjar bækur
• ÚT er komin bókin um Frans
í flokknum Litlir lestrarhestar.
Bókin heitir Astarsögur af Frans
og er eftir Cristine Nöstlinger,
myndskreytt af Erhard Dietl.
„Frans er alltaf jafn úrræða-
góður og hugmyndaríkur. Hér
kemur hann stóra bróður sínum
til aðstoðar þagar hann verður
ástfanginn og fyrr en varir verður
Frans ástfanginn sjálfur.“
Útgefandi Mál og menning.
Jórunn Sigurðardóttir þýddi bók-
ina. G.Ben. Edda prentstofa hf.
prentaði, Næstgerði kápu. Bókin
kostar 990 krónur.
Tímarit
• SMÁPRENT Örlagsins, 6.
hefti, er komið út. Líkt og í síð-
ustu heftum flytur Smáprentið les-
endum sínum örleikrit úr flokkn-
um Stríðum, vinnum vorriþjóð
eftir Kjartan Árnason. Að þessu
sinni eru verkin
tvö. Hið fyrra,
Álit, birtist í Les-
bók Morgunblaðs-
ins á síðasta ári,
en er hér prentað
með smávægileg-
um breytingum.
Seinna verkið,
Pont du Ciel, er
nýlegt o g hefur Kjartan
ekki birtst áður. Arnason
„Bæði bregða verkin upp svip-
myndúm af vígahug mannkindar-
innar og sérkennilegum aðstæðum
sem þessi hugur skapar," segir í
kynningu. Rósa Halldórsdóttir, 16
ára myndlistarkona í Fjölbrauta-
skólanum í Breiðholti, hefur lagt
Smáprentinu til myndverk af
þessu tilefni.
Smáprent Örlagsins kemurnú út
íannaðsinn á þessu ári, en með
útkomu þess lýkur útgáfu á ör-
verkum úrflokknum Stríðum,
vinnum vorriþjóð. Smáprentið er
í brotin uA6,er 12 síður og kostar
150 krónur.