Morgunblaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995 B 11
Heimir eftir Þorvarð Hjálmarsson
Saklaus sál í flærð-
arfullum heimi
ÞETTA ER saga
um sakleysi ein-
stakling's og
flærð heimsins,"
segir Þorvarður
Hjálmarsson um
skáldsögu sína,
Heimi. „Þetta er
saga Heimis,
manns sem elst
upp í þorpi út á
landi með þá trú
að heimurinn sé í
eðli sínu góður.
Við fylgjum hon-
um í gegnum
æskuárin og er
textinn einfaldur
í byggingu og stíl
þann hluta sögunnar. Textinn
verður svo flóknari þegar Iíð-
ur á söguna og Heimir eldist
og kynnist flærð heimsins bet-
ur. Hann kynnist furðufugl-
inum Hormón Mormón, sem
er uppfullur af trúarlegum
hugmyndum um tilveruna og
heiminn, hugmyndum sem
Heimir tileinkar sér síðar þeg-
ar hann verður sjálfur fyrir
áfalli.“
Aðspurður seg-
ir Þorvarður að
Heimir sé nokkurs
konar
Jesúgervingur,
„en hann er það
án þess að vita af
því. Sagan fjallar
kannski um það
hvernig flærðar-
fullur heimur hef-
ur áhrif á sakleysi
sálarinnar. Það
fer fram mikil
innri barátta í
Heimi, barátta
milli góðs og ills,
ef svo má segja.“
Þorvarður seg-
ist hafa reynt að skrifa söguna
í eins látlausum stíl og hann
gat. „Frásagnarhátturinn er
einfaldur framanaf en verður
margbrotnari þegar á líður
sögu.“ I kynningartexta að
bókinni segir Guðjón S. Björg-
vinsson: „Bókin er stílhrein og
einkennist af frásagnarþörf,
þar sem höfundur nýtir sér
dramatík, leiftrandi húmor og
hárbeitt háð, til að varpa ljósi
á viðfangsefni sitt og lýsa því.“
Þorvarður
Hjálmarsson
Heimir
HANN svipti pappaspjaldinu
ofanaf sér og náði taki á ösku-
tunnubrún og vó sig upp af veik-
um mætti. Stóð valtur á fótunum
og svimaði. Langaði til að æla
en gat það ekki. Bölvaði heimsku
sinni og fljótfærni í hljóði, dust-
aði af sér mesta snjóinn og
skjögraði útúr portinu. Yfir göt-
una og niður Klapparstíginn og
tók stefnuna inn Lindargötuna.
Andaði léttar þegar hann sá ljós-
ið í glugganum, fikraði sig upp
tröppurnar og studdi á hnappinn.
Hvellur bjölluhljómurinn ómaði
en andartak var eins og allt stæði
kyrrt. Heimurinn biði átekta
hvert áframhaldið yrði, en þá
tiplaði einhver skuggamynd á
tánum framí forstofuna, hljóð-
lát eins og engill sendur af
Guði. Hann svimaði enn þegar
hún opnaði hurðina. Gat ekki
stunið upp orði en hafði aldrei
orðið eins glaður og feginn á
ævi sinni. Lífið heilsaði honum
opnum örmum. Nú efaðist hann
ekki lengur. Hræddist ekki neitt
lengur. Var viss í sinni sök.
Einhvern daginn, þegar enginn
sér til, mun það góða sigra hið
illa.
inni er bent á að það
sé eins og samfélagið
og stjórnvöld geri ráð
fyrir því að karlmenn
gangi fyrir gegndar-
lausri vinnukvöð og
konur að sama skapi
fyrir gegndarlausri
ábyrgðarkvöð til þess
að íjölskyldan ráði við
þau verkefni sem henni
eru ætluð.
I fyrsta kafla bókar-
innar ræðir Sigrún Júl-
íusdóttir almennt um
ólíkar gerðir fjöl-
skyldna og áhrif skiln-
aða á börnin og foreldr-
ana. Hér er miklu efni
komið til skila á aðgengilegan hátt
og Sigrún styðst bæði við eigin og
annarra rannsóknir á aðstæðum
íslenskra fjölskyldna og vitnar einn-
ig til sambærilegra erlendra rann-
sókna. Greinilegt er að höfundur
hefur mikla reynslu sem félagsráð-
gjafi á þessu sviði. Fyrir þá sem
fælast tölfræði og töflur má fá
mikið út úr því að lesa þennan kafla
og lokakafla bókarinnar þar sem
niðurstöður könnunarinnar eru
dregnar saman og lagt út af þeim.
I könnuninni er komið inn á fjöl-
mörg atriði og nákvæmlega greint
frá niðurstöðum í 62 töflum. Aftast
er ítarlegur heimildarlisti sem nýtist
áhuga- og fagfólki á þessu sviði vel.
Við skilnað er það oftast móðirin
sem fær forræði yfir barninu og
það kemur í ljós að einstæðar
mæður verða að vinna meira en
aðrir, auk þess sem
ábyrgðin á uppeldinu
er mest á þeirra herð-
um. Feðurnir eru yfir-
leitt óánægðir með
skertan hlut sinn í
ábyrgðinni, en telja
samt sem áður að um-
gengnin við börnin sé
nokkuð góð eins og
hún er. Sjálfsímynd
þeirra bíður hnekki við
að missa forræðið, en
þeir virðast almennt
ekki líta svo á að aukin
umgengni við börnin
bæti þeim upp skað-
ann. Mikilvægi tengsla
barnanna við föður er
hins vegar ótvírætt samkvæmt
rannsóknum og reynslu meðferða-
raðila. Stjúpfjölskyldan verður æ
algengari vegna þess að um tvö af
hveijum fimm hjónaböndum enda í
skilnaði og meirihluti fráskilinna
tekur aftur upp formlega sambúð
og myndar þannig nýja fjölskyldu.
Það er ljóst að fjölskyldan í sinni
breytilegu mynd er gríðarlega mik-
ilvæg stofnun í þjóðfélaginu, en það
er hægt að styrkja þær fjölskyldur
sem lenda í hremmingum af ýmsu
tagi með ráðgjöf og meðferð. Þetta
kver er frábært innlegg í þá við-
leitni að efla skilning á stuðningi
við barnafjölskyldur, og höfundar
þess og Félagsvísindastofnun Há-
skóla Islands, sem sá um fram-
kvæmd könnunarinnar, eiga sér-
stakar þakkir skildar fyrir framlag
s*^' Pétur Pétursson
Sigrún
Júlíusdóttir
Að vísu er það dapurlegt,
en þannig’ er lífið alltaf
BÓKMENNTIR
Skáldsaga
FEGINN MUN ÉG
FYLGJA ÞÉR
eftir Gore Vidal. Björgvin G. Kemp
þýddi. Skerpla 1995 — 208 síður.
1.980 kr.
MERKINGARHEIMUR rómön-
sunnar byggist öðru fremur á
ferðalaginu, þrautagöngunni sem
leiðir hetjuna frá skorti til full-
nægju, í sögulok fallast hetjan og
viðurkennd skipan samfélags í
faðma. Hin fullkomna hamingja í
lok sögu er ekki ódýrt bragð af
hálfu höfundar heldur á hún rætur
í formgerð rómönsunnar, er yfir-
lýsing um eðlilegt ástand í samfé-
lagi manna. Oviðunandi ástand í
mannheimi er leiðrétt, andstæður
leysast upp, heimurinn getur hald-.
ið áfram að snúast, hann hefur
verið gæddur samhengi sem ekki
verður frá honum tekið.
Skáldsagan opnar þennan fast-
mótaða merkingarheim upp á gátt,
dregur hetjuhugsjón hinnar miklu
hefðar í efa og gefur möguleika á
persónulegri túlkun. Tvíhyggja
riddarasögunnar þar sem gott og
illt takast á er leyst upp - hetjan
er allt eins líkleg til að vaða í villu
og svíma, líkt og í Don Kíkóta eft-
ir Cervantes, sem margir fræði-
menn tekja fyrstu skáldsöguna.
Veruleiki skáldsögunnar er ekki
óhjákvæmilegur heldur aðeins einn
möguleiki af mörgum. Sögulega
skáldsagan Feginn mun ég fylgja
þér eftir bandaríska rithöfundinn
Gore Vidal, sem Björgvin G. Kemp
hefur þýtt, byggir á rómönsuhefð-
inni, og vinnur á margan hátt
skemmtilega úr henni. Hún segir
frá franska trúbadúrnum Blondel
af Néel og viðskilnaði hans við
Ríkharð Ljónshjarta Englandskon-
ung á heimleið þeirra úr krossferð
frá Landinu helga í lok tólftu ald-
ar. Lýst er handtöku Ríkharðs og
tilraunum Blondels til að ná á hans
fund þar sem hann dvelur í haldi
keisara Hins rómverska keisara-
dæmis í Þýskalandi um tveggja ára
skeið. Trúbadúrinn ferðast milli
kastala með gígju sína í kunnug-
Gore Vidal
í romonsu-
legu umhverfi riddara-
sagnanna í mið-Evr-
ópu, kveður ástar-
söngva við hirðir, hittir
risa og vegur dreka á
ferð sinni um kaldrana-
lega álagaskóga þar
sem trén eru óvinveitt-
ur draugaher undir
stjörnuhimni. Hann
eignast að lokum ungan
félaga, Karl, sem slæst
í för með honum til
Englands þar sem or-
ustan milli Ríkharðs og
bróður hans Jóhanns
fer fram við Notting-
ham.
Þetta er skáldsaga
formi. Höfundurinn vinnur mark-
visst með bókmenntahefðina og
notar skáldsöguformið til að setja
spurningarmerki við stríðsbrölt,
enda sagan skrifuð fimm árum eft-
ir að hiidarleik síðari heimstyijald-
arinnar lauk. Ríkharður berst ekki
við Serkina í Palestínu af hugsjón
heldur sjálfum sér ti! skemmtunar
og í því skyni að komast yfir fé.
Hugmyndafræði krossferðanna er
einnig dregin mjög í efa og á þann
hátt ræðst sagan til atlögu við fast-
mótaðan merkingarheim rómöns-
unnar þar sem gott og illt er vand-
lega aðskilið og orkar aldrei tví-
mælis. Rauður þráður sögunnar er
þó samband Blondels og Ríkharðs,
skálds og konungs, samband sem
einkennist í senn af væntumþykju
og kvíða, lotningu og ótta. Trúbad-
úrinn fylgir konungi sínum í
blindni, helgar honum líf sitt í ótta-
blandinni aðdáun, þótt deila megi
um hvort hann uppskeri í réttu
hlutfalli við það sem hann sáir:
„Já, stundum bar það við að Rík-
harður gaf honum gaum og vegna
þeirra stunda og þeirra sem fram-
tíðin bæri í skauti sér mundi hann
aldrei sjá eftir leit sinni að honum
og öllum þeim tíma sem það tók“
(164). Samband þeirra speglast síð-
an að vissu marki í vináttu Blond-
els og Karls, að því leyti til að hinn
ungi Karl er tilbúinn til að fylgja
skáldinu fræga hvert sem er, en
munurinn liggur í þeirri áherslu
sem sagan leggur á friðsamlegt lí-
ferni í faðmi náttúrnnar, þegar
þeir eru annars vegar,
öfugt við þann ófrið
sem jafnan fylgir Rík-
harði: „Jafnvel Rík-
harður, þungamiðja
alis, varð að víkja og
ekkert komst að nema
líðandi stund, ylurinn,
svalinn, blómailmur-
inn, gjálfrið í ánni,
[...]“ (184). í augum
Biondels er Karl tákn-
mynd glataðrar æsku.
Vidal notar hið forna
bókmenntaform til að
tjá eilíf sannindi
skáldskaparins: hver-
fulleikann. Á vígvell-
inum við Nottingham í lok sögunn-
ar stendur Blondel frammi fyrir
glataðri æsku; hlífðarlaus fyrir ell-
inni hverfur hann inn í skuggann
af sjálfum sér. Vonbrigðin eru
þannig einkenni skáldsögunnar,
hetjan neyðist til að horfast í augu
við veruleikann, hún hefur lært af
reynslunni, öfugt við hetju rómön-
sunnar.
Feginn mun ég fylgja þér er
afar athyglisverð skáldsaga, þótt
ekki sé hún gallalaus. Frásögnin
er ljóðræn, martraðarreið Blondels
líður hægt um draugalegt landslag
- blóðdröfnótt ryk og hauskúpu-
hæðir. Einn stærsti galli hennar
er hins vegar sá að ekki tekst
nægilega vel að seiða fram hinn
eldforna tíma, gera hugsun mið-
aldamanna trúverðug skil. Afleið-
ingin er sú að sögumaðurinn fjar-
lægist viðfangsefnið, þekking mið-
aldamanna er á stundum gerð hjá-
kátleg í stað þess að reynt sé að
glíma við hana á hennar eigin for-
sendum og gera hana að þungam-
iðju frásagnarinnar.
Hinn ljóðræni þáttur frásagnar-
innar skilar sér oft á tíðum prýði-
lega í þýðingunni, sem þó er ekki
hnökralaus. Orðaröðin er allvíða í
anda frumtextans og hefur ekki
verið nægilega aðlöguð íslensk-
unni, og sumstaðar eru beygingar-
villur sem varpa skugga á það sem
annars er vel gert. Prentvillur eru
fleiri en góðu hófi gegnir og er það
bagalegt þegar um jafnágæta bók
er að ræða.
Eiríkur Guðmundsson
Að éta krít
A plánetunni Jörð
PEÐ Á plánetunni
Jörð er heitið á
nýrri unglingasögu
Olgu Guðrúnar
Árnadóttur. Sagan
er samtímasaga og
fjallar um stúlku á
15. ári, ævintýri
hennar í daglega
lífinu, samskipti við
foreldra og vini og
að sjálfsögðu er ást-
in með i spilinu.
„Ég hef verið að
lesa upp úr sögunni
fyrir unglinga á
þessum aldri í skól-
um og hún virðist _
falla vel í kramið. 1
bókinni held ég mig við tungu-
tak unglinga, enda er sögumað-
urinn 14 ára, en ég reyni þó
eftir megni að auðga málið, t.d.
með nýjum likingum.
Aðspurð segist hún varast
formúlur í sagnagerð enda sé
nóg til af bókum sem eru samd-
ar útfrá fyrirfram gefinni upp-
skrift. Hún kveðst vinna út frá
sömu forsendum hvort heldur
hún skrifar fyrir börn eða full-
orðna, þ.e. að reyna að skapa
lifandi bókmenntir sem endast
lengur en jólavertíðin.
- Fylgist þú með
bókmenntum fyrir
börn og unglinga í
nágrannalöndun-
um. Er munur á því
hvernig skrifað er
fyrir þann aldurs-
hóp þar miðað við
hér á landi?
„Ég reyni að lesa
eins mikið af er-
lendu efni og ég get
og legg mig talsvert
eftir því að fylgjast
með. Ég vildi sjá
íslenska höfunda fá
tækifæri til að fást
við tímafrekari
verkefni, t.d. sögu-
legar bókmenntir. Það er þó
nokkuð mikið af skrifum af því
tagi i nágrannalöndunum enda
er þar víðast búið betur að
barnabókahöfundum en hér.
I bókinni minni reyni ég að
birta mynd af þeim raunveru-
leika sem unglingar í dag búa
við og skemmta þeim um leið
enda hafa krakkar mjög gaman
af að lesa um aðstæður sem
þeir kannast við og sjá þær
jafnframt kannski í svolítið
nýju ljósi,“ sagði Olga Guðrún
að lokum.
SKAPIÐ er ekki upp á það allra
besta hjá foreldrum mínum þessa
dagana. Það kom nefnilega í ljós
enn eina ferðina að Visa-reikning-
urinn var ekki í neinu samhengi
við greiðslugetuna, og hita-, raf-
magns-, síma-, sjónvarps-, náms-
lána- og húsbréfareikningarnir
höfðu ekki flögrað út í banka og
borgað sig sjálfir heldur lágu í
bunkum uppi á ísskáp og söfnuðu
þar dráttarvöxtum og ryki. Nú
er mamma farin að hóta að gefa
öllum heimapijónaða lopavettl-
inga í jólagjöf og pabbi sökkvir
sér langtímum saman niður í
matreiðslubókina Hundrað ódýrar
leiðir til að matreiða hakk.
í gær læsti hann krítarkortið
oní skúffu og bað mig að fela
lykilinn einhvers staðar þar sem
hann fyndist aldrei framar. Eftir
nokkra daga kemur hann svo til
mín með skottið lafandi og grát-
bænir mig um lykilinn til að geta
keypt í matinn af því að allir
peningarnir hafi farið í skuldir.
Og þar sem mig langar auðvitað
ekkert til að svelta í hel dreg ég
lykilinn upp úr nærbuxnaskúff-
unni og fjölskyldan heldur áfram
að éta krít. Þegar ég er orðin
fullorðin ætla ég að safna pening-
um í gamlan sokk og aldrei kaupa
neitt nema ég eigi örugglega fyr-
ir því.
Olga Guðrún
Árnadóttir