Morgunblaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Köttur
eða kanína
BÓKMENNTIR
Barnabók
KANÍNUSAGA
Saga: IUugi Jökulsson. Myndir: Mar-
grét E. Laxness. Forlagið, 1995-32 s.
ÆVINTÝRI Illuga Jökulssonar af
kettinum og kanínunni er sögð eins
og hefðbundið ævintýri í stíl Grimms
eða H.C. Andersens.
Sagan hefst á lykilorð-
unum: Einu sinni var...
og lesandinn veit að
hann er á leið inn í
ævintýri þar sem allt
getur gerst. í lok sög-
unnar fáum við lærdóm
ævintýrsins, skýringu á
því af hveiju kettir leika
sér að músum áður en
þeir éta þær.
Ævintýrið er snjallt,
- skemmtileg flétta þar
sem söguhetjunni, sem
liggur makindalega í
holu sinni, er skyndilega
hrint út í ólgusjó vaf-
ans. Hver ert þú í raun
og veru? Sagan gefur í skyn að það
sé alls ekki svo erfitt að skaka svo
sjálfsmynd hvers og eins að hann
efíst um hver hann sé í raun og veru.
Ævintýrið sýnir líka að einstakling-
urinn er tilbúinn að taka á sig það
gervi sem honum er þröngvað til -
og að hann geti aðlagað sig nýju
hlutverki þrátt fyrir allt.
Myndimar í bókinni eru svart-hvít-
ar og mjög vel gerðar. Lesandinn fær
ekki að sjá söguhetjuna í upphafí
sögunnar, ekki fyrr en gesturinn er
kominn vel á veg með að sanna mál
sitt og þá er augljóst hvers kyns er.
Svipbrigði músa og fugla sem
skreyta síðumar em mjög skemmti-
leg og gefa líka tilefni
til umræðna.
Sagan hentar best til
upplestrar fyrir yngstu
börnin. Textinn er of
langur og þéttur og of
smátt letur til að
yngstu lesendurnir ráði
við hann en hann er
fallegur, kraftmikill og
ekkert bamamál frem-
ur en gömlu ævintýrin
voru. Þetta er ein af
þeim sögum sem em
gulls ígildi fyrir for-
eldra til að lesa fyrir
bömin sín. Efni hennar
er hægt að lesa sem
hreint ævintýri en eins
og öll góð ævintýri hefur það líka
boðskap, heimspeki sem hægt er að
nota til að ræða lífíð og tilvemna
við lítil böm.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Illugi Jökulsson
Við lifum í
þessum heimi
Söngvar um lífið.
Ljóð 1958-1988 eftir
Jón frá Pálmholti er
endurskoðuð heildar-
útgáfa á ljóðum hans
frá þessu tímabili.
Þýðingar eru í sér-
stökum kafla. Fyrsta
ljóðabók Jóns frá
Pálmholti, Okomnir
dagar, kom út 1958.
Síðan hefur hann
sent frá sér tíu
ljóðabækur auk ann-
arra verka.
Mitt ríki er af þess-
um heimi heitir fyrri
hluti bókarinnar og
sækir heiti í minningaryóð um
Julian Grimau sem birtist í
Blómum við gangstíginn (1967).
Jón segist hafa sleppt mörgum
ljóðum þeirrar bókar, en þetta
(jóð standi fyrir sínu að hans
áliti: „Við lifum í þessum heimi.
Það er ekki þar með sagt að
einhverjir aðrir heimar geti
ekki verið til. En þetta er minn
heimur.“
- Ein bóka þinna nefnist
Hendur borgarinnar eru kaldar
(1961). Annars eru yrkisefni þín
sígild, ástin og náttúran áber-
andi. Þú yrkir þó töluvert um
andstæðurnar
borg-sveit og
leitar til bernsku
þinnar.
„Ljóðin í bók-
inni sem þú
nefndir eru ljóð
síns tíma. I ljóð-
um mínum er til-
finning manna
sem fara frá sín-
um upprunastöð-
um. Gert hefur
verið of mikið úr
þeim mun sem er
á borg og sveit.
Kynslóð mín lenti
í breytingum.“
- Var framandi að koma til
borgarinnar úr sveitinni?
„Það var öðru vísi líf á þeim
tíma en maður hafði vanist. Hér
voru önnur sjónarmið sem voru
framandi. Maður kom úr skipu-
lögðu bændasamfélagi í veiði-
mannasamfélag. Það er vissu-
lega munur á hugsunarhætti
bændasamfélags og útgerðar-
samfélags."
- í Ijóðum þinum er líka tog-
streita í formi, annars vegar
frjálst form og hins vegar hefð-
bundið.
„Menn töluðu um byltingu
Jón frá Pálmholti
Nútíð
Vindurinn gnauðar við gluggann.
í Ijóðrænum efa
ég lít yfír gengna slóð
en lifi í nútíð.
Gaumgæfí framtíðarferð.
Finn í kringum mig skuggann
og festi á blaðið Ijóð.
Vindurinn gnauðar við gluggann.
Blek mitt er blóð.
Jón frá Pálmholti
y'óðformsins. Mér finnst frekar
rétt að tala um þróun og held
að það hafi ekki verið ætlunin
að bylta ljóðinu í eitt skipti fyr-
ir ÖU. Eftir nokkurt hlé á ljóða-
gerð byrjaði ég aftur á hefð-
bundnu formi.
Það eru viss ferli hjá mér og
ég reyni að tengja þau saman
í úrvalinu. Eg valdi ljóðin sjálf-
ur og sá ekki ástæðu til að
hafa þetta stærri bók.“
Útgefandi er bókmenntafé-
lagið Hringskuggar. Bókin er
232 síður, prentuð og unnin í
Skákprenti. íkilju kostarhún
739 krónur, 500 krónur á fé-
lagsverði. Bókin er fáanleg inn-
bundin ogkostarþá 1.478 kr.,
1.000 krónur til félagsmanna
Hringskugga.
Nýjar bækur
• ÚT er komin ný barnabók,
Ævar á grænni grein, eftir Ið-
unni Steins-
dóttur.
„Hér segir
frá Ævari, litl-
um, íslenskum
dreng sem býr í
útlöndum með
pabba sínum og
mömmu, afa og
ömmu. Og það
er ekki eintóm
sæla! Ævar er
hugmyndaríkur
snáði sem lendir í ýmsum ævintýr-
um og gerir ótal skammarstrik,
stundum leiðist honum og stund-
um er gaman, en hann er líka
bara vernjulegur strákur og dálítið
kenjóttur eins og gengur."
Útgefandi er Iðunn. Bókina
prýðir fjöldi mynd eftir Gunnar
Karlsson, sem jafnframt gerði
kápumynd. Ævar á grænni grein
er 115 blaðsíður, prentuð í
Prentbæhf. Verð bókarinnar er
1.680 krónur.
Iðunn
Steinsdóttir
• ÚT ER komin bókin Hvað nú?
eftir Hallfríði Ingimundardótt-
ur. Þetta er fyrsta bamabók höf-
undar en áður hefur hún sent frá
sér ljóðabækur.
„Stefán er venjulegur strákur
o g oftast í góðu skapi. En eftir
að foreldrar hans
slitu samvistum
leið honum ekki
vel. Skilnaður er
sár, en stundum
eina lausnin og
öllum líður betur
þegar hann er af-
staðinn. Stefán ,, „
tekur líka brátt . .
Ingimundar-
gleði sma á ny. dóttir
Hann á enn bæði pabba og
mömmu þó að þau búi ekki lengur
saman.“
Hér er á ferðinni samlestrarbók
fyrir böm og foreldra sem standa
í líkum spomm og Stefán og fjöl-
skylda hans.
Útgefandi Mál og menning.
Bókin er 113 blaðsíður, prentuð
hjá Scandbook íSvíþjóð. Alda Lóa
Leifsdóttir gerði kápu. Bókin kost-
ar 1.490.kr.
Fróðleikur um
Hj örleifshöfða
BOKMENNTIR
Þ jóðfræði
HJÖRLEIFSHÖFÐI
Myndir og minningar. Frásögur eftir
Kjartan Leif Markússon. Halla Kjart-
ansdóttir tók saman og ritaði for-
mála. Þorlákshöfn 1995,68 bls.
FARI maður austur Mýrdal-
sand blasir Hjörleifshöfði við
sunnarlega á miðjum sandi. Líkt
er mér eflaust farið og mörgum
öðrum sem þarna hafa átt leið
um að hafa langað til að ganga
á Höfðann og skoða hann vel í
fylgd með staðkunnugum. Af því
hefur þó ekki orðið. En nú er leið-
sögumaðurinn að minnsta kosti
fundinn. Þægilegt er að stinga í
vasann litlu og snotru kveri sem
hefur að geyma átta frásögur
eftir Kjartan Leif Markússon.
Höfundurinn fæddist í Hjörleifs-
höfða árið 1895 og dvaldist í
Höfðanum til ársins 1920. Þá
fluttist hann ásamt fjölskyldu
sinni að Suður-Hvammi í Mýrdal
og bjó þar síðan. Kjartan lést
árið 1964.
Kjartan Leifur var fróðleiks-
maður og „skrifaði niður það sem
honum þótti eftirminnilegt og
taldi rétt að geymna það á prenti,
hann gerði líka nokkuð af ljóðum
og lausavísum, en því miður hélt
hann kveðskapnum lítið saman ...
flest af því sem hann skrifaði og
geymst hefur er mjög tengt Hjör-
leifshöfða og lífinu þar.“
Dóttir . Kjartans, Halla, ritar
ítarlegan og fróðlegan inngang
að greinum föður síns. Þar er góð
lýsing á Hjörleifshöfða ásamt
helstu ömefnum, búsetu þar og
lífi manna. Talið er að búið hafi
verið í Hjörleifshöfða allt frá
landnámsöld og til
ársins 1936, en þá
lagðist jörðin í eyði.
Árið 1721 varð
mikið Kötluhlaup,
„e.t.v. það mesta sem
sögur fara af, þá stóð
bærinn fyrir neðan
Höfðann og var þar
þá, að því að talið er,
nokkuð grasi gróið
undirlendi...“ Hlaup
þetta eyddi bænum og
þegar hann var
byggður á ný var það
uppi á Höfðanum og
hefur hann verið þar
síðan.
Hjörleifshöfði var
fyrrum mikil jörð, „ekki minna
en 7500 hektarar lands, sem er
sandur". Undir hana heyrir og
Hafursey sem „var besta beitiland
í Mýrdal, meðan hún var skógi
vaxin“.
En miklar hafa verið búsifjar
Kötlu gömlu, fyrst 1721, síðan
1823, 1860 og 1918.
Sá fyrsti af ættmennum Kjart-
ans er gerði bú í Hjörleifshöfða
var Loftur Guðmundsson er þar
bjó 1832-1856. Þá tók við búi
Markús sonur hans og bjó þar uns
hann andaðist árið 1906. Markús
var hinn mesti merkismaður, mik-
ill bóndi og höfðingi og ritfær
fróðleiksmaður. Hann ritaði
merkt rit umn jarðelda. Eftir
Markús bjó ekkja hans ásamt
börnum sínum og seinna manni.
Um allt þetta og miklu fleira
má fræðast af formála þessa
kvers og greinum.
Greinarnar átta eru skrifaðar
á árunum 1918-1963. Sú elsta
er lýsing á Kötluhlaupinu 1918.
Kjartan horfir á þetta ógnarhlaup
ofan af Höfðanum. Er það áhrifa-
mikil lýsing. Forvitnileg ergreinin
Bæjarstæðin þijú í
Hjörleifshöfða. Þar
sýnir höfundur fram
á hvar bærinn stóð
fram að hlaupi 1721,
sennilega allt frá
landnámsöld. Þar
hefur þá líklega skáli
Hjörleifs verið. Lýs-
ing hans er svo ná-
kvæm að ferðamaður
á að geta fundið
staðinn þó að allt sé
nú löngu sandi hulið.
Kötluklettur heitir
smágrein. Það nafn
gaf höfundur bjargi
einu miklu, um 1 km
austan Höfðans, sem
hann telur víst að hafi borist í
Kötluhlaupinu 1918. Kannski gef-
ur þetta bjarg manni betri hug-
mynd en annað um hvílíkur fimb-
ulkraftur hefur verið að verki.
Bjargið er 5 m hátt upp úr sandi
og hann ætlar að það vegi vart
minna en tvö þúsund tonn. Fýla-
veiðar í Hjörleifshöfða er fróðleg
og skemmtileg grein. Smágrein
nefnist Afi og amma. Þar segir
frá búskap og lífskjörum Lofts
Guðmundssonar og konu hans,
Þórdísar Markúsdóttur. í annarri
grein segir höfundur skemmtilega
frá nokkrum Álftveringum og í
lokagreininni er eins minnst sér-
staklega, Benedikts skálda.
Ritstöf þessa mýrdælska bónda
eru lítil að vöxtum sé allt hér
saman komið. Það er meira en
lítið leitt, því að ágætlega var
hann ritfær, sagði vel frá og rit-
aði íslensku eins og hún gerðist
best. Þakkarvert er að greinum
þessum skuli nú hafa verið safnað
saman í eitt kver ásamt með hin-
um prýðilega formála.
Sigurjón Björnsson
Kjartan Leifur
Markússon
Nýjar bækur
Steinar J. Lúðvíksson.
Bók um
Miðfjarð-
ará
Út er komin bókin Miðfjarðará, eft-
ir Steinar J. Lúðvíksson yfírritstjóra
bóka- og blaðaútgáfunnar Fróða
sem gefur bókina út í samvinnu við
Veiðifélag Miðfjarðarár.
í formála bókarinnar kemur fram
að vinnsla bókarinnar sé búin að
standa yfir í árabil og að margir
aðilar hafi lagt hönd á plóginn við
gerð hennar. Þá stendur í formála
að bókinni sé ætlað að vera almenn
leiðsögn veiðimanna, sem leggja leið
sína í Miðfjörð, og eigi ekki aðeins
að veita þeim fræðlsu um ána og
veiðar í henni, heldur einnig ágrip
af sögu héraðsins, veiðifélags Mið-
fírðinga nytja árinnar fyrr á tímum
og um jarðir og ábúendur í sveitinni.
Bókin Miðfjarðará skiptist í sjö
meginkafla og er sá efnismesti sá
er fjallar um árnar sem við sögu
koma. Er þar lýst á þriðja hundrað
veiðistöðum og frásögnin krydduð
hagnýtum upplýsingum og veiðisög-
um.
Bókin er 158 blaðsíður í stóru
broti og eru í henni auk texta fjöl-
margar myndir, flestar eftir Gunnar
Gunnarsson og Rafn Hafnfjörð. Hún
var prentuð í G. Ben Edda Prent-
stofu hf og kápuhönnun var í hönd-
um Argus-Örkin. Verð bókarinnar
er kr.3.990 m/vsk.