Morgunblaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995 B 5
Ljóð og ritn-
ingargreinar
BOKMENNTIR
Ljóðasafn
LJÓÐ DAGSINS
Sigurbjöm Einarsson valdi efnið.
Setberg, 1995 - 397 bls.
SUM ljóð eru eins og gamlir vin-
ir sem við rekumst á eftir langa
fjarveru. Önnur færa
okkur stöðugt nýja
reynslu og kannski er
það mikilvægasta eig-
ind ljóða að þau eru
hvert um sig sérstakur
heimur, sérstök
reynsla, engu öðru lík.
Þess vegna finnst mér
ástæða til að fagna
ljóðasöfnum. Ljóð-
aunnendum hugnast
nefnilega fátt betur en
að draga sig í hlé frá
amstri dagsins með
ljóðasafn í hönd og
hverfa inn í ótal verald-
ir ljóðanna, rifja upp
gömul kynni og kynn-
ast nýjum ljóðperlum.
Ljóð dagsins nefnist ljóðasafn
sem Sigurbjöm Einarsson hefur
valið í bók í þeim tilgangi eins og
segir í formála „að þeir sem staldra
við hjá henni stundarkom á degi
hveijum, hafi af því ofurlitla upp-
lyftingu, sem geri þeim léttara að
semja þann part af ljóði lífs síns,
sem hver dagur krefst skila á.“
Hugmyndin á bak við bókina er
komin frá Arnbirni Kristinssyni út-
gefanda og felst í því að hver dag-
ur ársins fái sína blaðsíðu bókarinn-
ar með ljóði og ritning-
argrein. Það má svo
sem velta fyrir sér
hvort slíkur rammi sé
heppilegur utan um
ljóðasafn. Hann hefur
óhjákvæmilega stýr-
andi áhrif á ljóðavalið
auk þess sem hann af-
markar á vissan hátt
lengd ljóðanna. Þetta
er þó mjög undir þeim
komið sem velur ljóðin.
Alltént skaðar þessi
rammi ekki hér og tak-
markar raúnar hæfi-
Iega lengd bókarinnar.
Það er vitaskuld svo
að val ljóða í slíka bók
er ávallt að einhveiju
marki umdeilanlegt enda smekkur
manna misjafn. Hér er þó af mörgu
að taka enda úrvalið stórt og fjöl-
breytilegt. Ljóst er að meginhug-
mynd bókarinnar hefur mikil áhrif
á ljóðavalið. Það er bundið árstíðum,
hátíðum og öðrum merkisdögum.
Þá er töluvert um trúarlegan kveð-
skap auk ritningargreinanna. En
umfram allt annað ræður þó smekk-
ur Sigurbjörns mestu og sýnist mér
ljóðaúrvalið bera vott um víðsýni
og smekkvísi. Að vísu er fátt að
finna í bók þessari af kvæðum yngri
skálda. En gnótt er af kvæðum
atómskáldanna og sporgöngu-
manna þeirra auk fjölbreytilegra
kvæða eldri skálda sem ortu hefð-
bundnari ljóð.
Athyglisvert þótti mér hvernig
Sigurbjöm leitast við að láta ljóðin
og ritningargreinarnar kallast á
þannig að efni þeirra skarast með
einhveijum hætti. Raunar varpa
ritningarorðin ljósi á ljóðrænan
styrk Biblíunnar og hversu mikil-
vægt það rit og þýðing þess er ís-
lensku máli.
Það er auðvitað svo að mörg ljóð
eru lengri en svo að nemi einni
blaðsíðu. Sú leið er valin að hluta
nokkur kvæði í sundur á tvo til fjóra
daga. Mér finnst það nokkur spar-
semi því að varla fer nokkur að
lesa kvæði á borð við Gunnarshólma
á fjórum dögum, þótt gagnmerkt
kvæði sé, og þarna held ég að ráð
hefði verið að víkja frá meginregl-
unni um blaðsíðu á dag. En vita-
skuld er hér um smávægilegt atriði
að ræða og breytir engu um þá
heildarniðurstöðii að hér sé vel að
verki staðið.
Bókin er gefín út í vönduðu bandi
og frágangur allur er til sóma.
Skafti Þ. Halldórsson.
Sigurbjöm
Einarsson
Fín ogektahúfa
BOKMENNTIR
Barnabók
SAGAN AF HÚFUNNI
FÍNU
eftir Sjón og Halldór Baldursson Mál
og menning, 1995 -32 s.
ÞAÐ er alltaf gleðiefni þegar
höfundar, sem áður hafa spreytt
sig á að skrifa fyrir fullorðna,
finna sig knúna til að skrifa
skemmtilegar sögur fyrir lítil börn.
Sjón skrifar texta í litla sögu sem
segir frá húfu einni stórmerki-
legri, sannkallaðri söguhúfu.
Við komum inn í söguna þar
sem lítill drengur situr á steini og
mýkir sætið með húfunni sinni.
Sagt er að hann sé uppi í sveit,
en hins vegar fljúga flugvélar yfir
höfði hans og stór skip sigla inn
í mikla höfn skammt fyrir neðan
hann. í öðrum myndum er hann
greinilega uppi í sveit með fiðrildi
og gaddavír í baksýn. Til hans
kemur lítil fjölskylda úr borginni
og ræðir við sveininn unga. Deilur
um það hvort húfa drengsins sé
góð eða ekki leiða til þess að hann
verður að sanna fyrir aðkomufólk-
inu hvers virði þessi húfa sé. Húf-
an er með ýmiss konar myndum
og drengurinn romsar upp úr sér
ýmiss konar þulum um húfuna.
Textinn finnst mér vera mjög í
anda gömlu, íslensku þulanna,
skemmtilegt hljóðfall með tak-
markaðri merkingu - en þó margt
raunverulegt. Þetta er leikur að
orðum.
Myndir Halldórs eru litsterkar
og áhrifaríkar. Hann stílfærir fólk-
ið úr borginni og gerir það heldur
ljótt, en drengurinn og vinkona
hans eru falleg, eðlileg böm. Sög-
urnar úr húfunni eru myndskreytt-
ar með mikilli litadýrð og þar má
sjá fugla alls kyns skrýtilegar
skepnur (þó hefðu refurinn og
lambið mátt líkjast sjálfum sér
heldur meir en þau gera), fiskarn-
ir eru ævintýrafiskar fremur en
við getum beinlínis þekkt þá af
vísunni, skipaflotinn er hinn
merkilegasti en ekki samsvarandi
vísunum heldur. Á myndinni af
höfuðborginni er Tjörninni heldur
illa valinn staður undir hlið kirkju
Hallgríms ljúfa. Þessar athuga-
semdir eru hér settar með til að
benda á þá staðreynd að myndir
og texti þurfa helst að fylgjast að
þegar efni er samið fyrir lítil börn.
Þrátt fyrir ævintýrið þurfa myndir
að styðja söguna.
Þótt mikill hluti bókarinnar sé
í bundnu máli er uppsetning hans
víða eins og um laust mál sé að
ræða. Letrið er fullsmátt fyrir
yngstu lesendurna, einkum vill
textinn á fyrstu síðunni nær
hverfa. Því má draga þá ályktun
að sagan sé einna helst hugsuð
til upplestrar fyrir lítil böm og sem
slík er hún líka bráðskemmtileg.
Sigrún Klara Hannesdóttir
Sendiboð úr djúpunum eftir Egil Egilsson
I hættu-
legum heimi
„ÞAÐ ER ekkert
leyndarmál að ég er
að gera mjög alvar-
lega tilraun til að
beita aðferð sem
hefur verið miklu
meira notuð í út-
löndum en hér
heima og felst í því
að fella saman það
sem menn vilja kalla
alvarlegar bók-
menntir og spennu-
sögu“, segir Egill
Egilsson um bók
sina, Sendiboð úr
djúpunum. „Ég er
eðlisfræðingur og
notfæri mér það í
bókinni, hún er ekki fjarri því
að vera vísindakrimmi. í sögunni
tefli ég saman alþjóðlegum efna-
hagsöflum og íslensku þjóðlífi
úti á landi.“
Egill segir að með bókinni sé
hann öðrum þræði að reyna að
vekja athygli á því að við lifum
í hættulegum heimi. „Jafnvel við
Islendingar lifum í hættulegri
heimi en við gerum okkur grein
Egill Egilsson
fyrir dagsdaglega.
Við gætum til dæmis
ímyndað okkur hvað
myndi gerast ef það
myndi losna um
kjarnorkuúrgang á
Kólaskaga og geisla-
virkan sjó ræki hing-
að suður og vestur
til okkar. Þótt þetta
sé ekki umfjöllunar-
efni sögunnar eru
það í raun ekki ólík-
ir hlutir sem ég er
að nálgast í bók-
inni.“
Aðspurður segist
Egill alltaf hafa ver-
ið í dálítilli uppreisn
gegn ritmáli. „ Auðvitað verður
mál á bók aldrei eins og út úr
munni á manni en ég reyni að
nálgast talmál bændamenningar
úti á landi eins og það var fyrir
40 árum þegar ég var að vaxa
úr grasi. Þessi stíll er í andstöðu
við tiltölulega bókmenntalegan
og stirðan stíl sem veður uppi í
bókum viðurkenndra rithöf-
unda.“
Úr Sendiboð
úr djúpunum
Það gaus vitaskuld upp sá kvitt-
ur að ég væri ástandsbam. Það
eitt nægði til að ég kom undir utan
hjónabands á stríðstímum. Sæunn
efaðist aldrei um að ég væri ís-
lenskur í húð og hár.
- Það kemur í ljós þegar barnið
fer að tala, sagði hún.
í samræmi við faðemið fór ég
að tala íslensku, jafnt þótt hermað-
urinn Bill Balerian stæði vörð yfir
vöggunni minni heilu dagana í af-
greiðsluklefa símstöðvarinnar.
Þegar ég man eftir mér var
hætt að minnast á föður minn. Mér
var bannað það. Ég ruglaði honum
saman við Faðirvorið, sem Sæunn
var að kenna mér þegar hún svæfði
mig. Faðir heyrðist ekki í því húsi
nema innsiglaður í Faðirvorinu.
- Faðirvor. Þúsemer áhimnum,
þuldi Sæunn.
- Er það pabbi minn?
- Hann er faðir þinn og minn
og okkar allra.
Ég hafði heyrt úti á götu að
faðir minn ætti svo mörg börn, að
næstum það sama mætti segja um
hann.
- Hvar er pabbi, spurði ég næsta
kvöld.
- Hann Helgi faðir þinn er suð-
ur á fjörðum, sagði Sæunn.
- Hann er faðir alls Austur-
lands, hafði einhver sagt upp í
opið geðið á mér um minn rétta
föður. Auk þess hafði ég heyrt að
hann væri ríkur.
- Faðir vor alls Austurlands, hóf
ég kvöldbænina það kvöld.
- Leggðu ekki nafn Guðs þíns
við hégóma, sagði kerlingin. -
Faðir vor, þúsemertáhimnum.
- Faðir vor, þú sem ert suður á
fjörðum, sagði ég.
- Helgist þitt nafn, sagði Sæ-
unn.
- Helgi er þitt nafn, sagði ég.
- Til komi þitt ríki.
- Er hann ríkur?
Það kvöld slapp ég við meira af
kvöldbæn.
Fímm konur í Parísarborg
BOKMENNTIR
Frásagnir
FIMM ÍSLENSKAR KONUR
í PARÍS
Guðrún Finnbogadóttir. Fróði 1995,
237 bls.
HÉR koma á prent frásagnir fímm
íslenskra kvenna sem allar eiga það
sammerkt að vera búsettar í París
og hafa dvalist erlendis um langt
árabil. Uppruni, uppvöxtur og ævi-
ferill þessara kvenna er þó hver með
sínum hætti eins og vænta mátti og
ólíkar eru þær sjálfar.
Anna Solveig Ólafsdóttir er Skag-
fírðingur að ætterni og sleit þar
barnsskónum. Hún missti föður sinn
ung og ólst upp í fátækt. Hún lauk
þó stúdentsprófí og fór til Parísar
til háskólanáms. Þar giftist hún
frönskum lækni, eignaðist þrjú börn
og hefur starfað í íslenska sendiráð-
inu um árabil. Börn hennar tala öll
íslensku og maður hennar hefur
áhuga á íslandi, íslenskri
tungu, sögu og bók-
menntum. Þessari konu
virðist hafa tekist mæta-
vel að eiga tvö lönd og
tvo menningarheima.
Hvort tveggja lifir góðu
lífi í sátt og samlyndi.
Guðrún Finnboga-
dóttir, sem jafnframt er
bókarhöfundur, á allt
annars konar fortíð og
feril að baki. Saga henn-
ar er mesta átakasagan
og lætur lesandann varla
ósnortinn. Hún ólst upp
í Kópavogi á róttæku og
umsvifamiklu heimili.
Eftir stúdentspróf hélt
hún til Austur-Þýska-
lands, giftist þar og bjó í sjö ár. Sjálf
var hún eindreginn kommúnisti sem
og maður hennar og drakk í sig hina
skyldugu hugmyndafræði, „sökk [...]
sífellt dýpra í fen ósjálfstæðis, kúg-
unar og sjálfsblekkingar og lét aðra
hugsa fyrir mig... lét... loka mig
inni í margföldu fangelsi". Þannig
sér hún það nú eftir
að hún hefur hrist af
sér viðjarnar og mis-
heppnað hjónaband
hefur verið leyst upp. Á
síðari árum hefur hún
búið í París. Þar lauk
hún meistaraprófi í
bókmenntum og starfar
sem rithöfundur og
blaðamaður. Ganga
hennar hefur verið löng
og erfið en gatan virðist
greið nú.
Þriðja konan, Helga
Bjömsson, á svo gjöró-
líkan feril. Mestalla ævi
hefur hún dvalist er-
lendis, einkum í London
og París. Hún fæddist
inn í diplómatíið, ólst upp í vemduðu
umhverfi hjá ástríkum foreldrum og
við góð efni. Vandamál hennar var
að öðlast sjálfstæði og öryggi á full-
orðinsárum. Það hefur tekist. Hún er
nú virtur tískuhönnuður í París og
býr þar með dóttur sinni.
Margrét Benediktsdóttir er Reykja-
víkurstúlka en dvaldist mikið hjá afa
sínum og ömmu austur í Landeyjum
þar sem búskaparhættir vom með
fomu sniði. Hún fór til Parísar um
tvítugt og giftist nokkmm árum síðar
frönskum manni úr auðugri gamal-
gróinni fjölskyldu þar sem ættarhefð-
ir vora lög. I þeirra huga varjsland
naumast til og .skipti a.m.k] ekki
máli. Bömin urðu fjögur. Þau lærðu
ekki íslensku. Margi-ét hefur átt erf-
itt með að halda áfram að vera íslend-
ingur. Hún er útlendingur í báðum
löndum að henni fínnst. Þetta hefur
valdið henni miklum sársauka og erf-
iðleikum sem torvelt hefur reynst að
leysa úr. Á seinni áram hefur hún
starfað á ferðaskrifstofu.
Síðast kemur saga Nínu Gauta-
dóttur. Hún ólst upp á kennaraheim-
ili í Reykjavík, lærði hjúkrun og fór
síðan til Parísar, því að hugur henn-
ar stóð allur til þess að verða lista-
maður. Þar lauk hún námi í listahá-
skóla og hefur síðan haslað sér völl
sem veflistarkona og málari. Nína
er gift frönskum manni og eiga þau
þijú börn.
Guðrún
Finnbogadóttir
Höfundur segir í formála að „uppi-
staðan í sögunum [...] sé ekki stórvið-
burðir. Þær eru ofnar úr smámunum
hvunndagsins, hamingju hans og
óhamingju, tilviljunum og óvæntum
atburðum...“. Fullmikil hæverska
þykir mér þetta. Sögurnar eru allar
hinar athyglisverðustu (og tilviljan-
irnar kannski færri en höfundur ætl-
ar) og verðskulda að vera lesnar
vandlega. Þessar konur fjalla ekki
um nein lítilvæg dægurmál. Þær
ræða það sem máli skiptir í lífi sínu,
það sem hefur skapað þeim örlög.
Þetta gera þær af smekkvísi og ein-
lægni. Slíkur lestur er hollur lestur.
Mikill meirihluti hverrar sögu er
frásögn bókarhöfundar í þriðju per-
sónu (nema að sjálfsögðu saga henn-
ar sjálfrar), en inn á milli kemur
bein frásögn kvennanna sjálfra.
Þetta er að mínu viti vel gert. Að
vísu gætir nokkuð endurtekninga,
sem auðvelt hefði verið að laga.
Guðrún Finnbogadóttir er ritfær í
betra lagi. Stíll hennar er hreinn,
aðlaðandi og lipur.
Bókin er vel úr garði gerð. Prernt-
villur rakst ég ekki á nema á einum
stað þar sem rangt er farið með föð-
urnafn móður einnar konunnar (199.
bls.).
Sigurjón Björnsson