Morgunblaðið - 12.12.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 1995 B 7
Ljósmynd/Jón Ögmundur Þormóðsson
BÆNHÚSIÐ á Núpsstað. Minnsta kirkja á íslandi.
Þingvallakirkja.
Lítil kirkja,
byggð á bjargi,
þó á reki samkvæmt kenningum jarðfræðinga.
Kristur læknar.
Einnig kvöldmáltiðartaflan
er Ófeigur kom með frá Heiðarbæ
og Magnús kom aftur með frá Englandi
Meistari Jón Vídalín hefur stigið í stólinn.
Föpr kirkja
er skýlir þjóðskáldunum.
Jónas og Einar liggja hér lágt
ef lágt verður legið
þar sem Kjarval málaði steininn gimstein.
Úr 7. erindi ljóðsins
Svarthvítar sýnir
BOKMENNTIR
Ljósmyndir
EINSKONAR SÝNIR
eftir Rúnar Gunnarsson. Formáli
Viðar Víkingsson. Prentsmiðjan
Oddi hf. Útgáfa höfundar, 1995 -
105 bls. Kr. 2.900
ÁKAFLEGA lítið hefur verið gef-
ið út af vönduðum persónulegum
ljósmyndabókum hér á landi. Ný bók
Rúnars Gunnarssonar, Einskonar
sýnir, er kærkomin sending inn á
þennan fátæklega markað en í henni
eru 75 svarthvítar ljósmyndir, tekn-
ar á síðustu 27 árum.
Rúnar Gunnarsson lærði ljós-
myndun í Reykjavík og Kalifomíu,
kvikmyndagerð í Stokkhólmi og
hefur starfar við Sjónvarpið frá
stofnun þess. Hann hefur haldið
tvær einkasýningar á myndum sín-
um en lítt haft sig í frammi á vett-
vangi Ijósmyndunar síðustu árin.
í líflegum og vel skrifuðum for-
mála talar Viðar Víkingsson um
yfirvegað sundurleysi í myndaúrvali
Rúnars og á sú lýsing ágætlega
við. Visst stílleysi er einkennandi
fyrir bókina, ljósmyndarinn hefur
ekki það sem kalla mætti einkenn-
isstíl. En myndirnar eru líka teknar
á mörgum ámm. Bókina má því
skoða sem yfirlit yfir vegferð ljós-
myndarans og upplifanir á þessum
langa tima. Og fyrir áhorfandann
er þetta skemmtileg ferð.
Gróflega má skipta myndunum í
tvo hluta: portrett og götumyndir.
Meðal þeirra elstu í síðamefnda
flokknum em tvær vemlega fínar
af bömum í þrjúbíói, franskar í anda.
Þá má nefna ágætar myndir þar sem
leikið er með form: lukt á gömlum
bíl og hús; húsveggir og bámjám í
Vesturbænum. Myndin af útisam-
komu Hjálpræðishersins er sterk en
ekki er hægt að segja það sama um
allar götumyndimar; þannig er ein
af konu í garði í Norðurmýri úr fók-
us og hefur lítið í þetta úrval að
gera. Svipað má segja
um nokkrar aðrar að-
dráttarlinsumyndir,
eins og eina af tveimur
hestum, en Rúnar virð-
ist hafa mun sterkari
tilfinningu fyrir víðlins-
unni og aðalatriðum
sem em nálægt honum.
Margar áhrifameiri ljós-
myndanna em teknar
erlendis og ekki síst í
Eystrasaltslöndunum
en þangað fór ljósmynd-
arinn í þrígang á síð-
ustu árum. Þaðan em
tvær af sterkustu
myndunum og standa
saman í einni opnu
bókarinnar; önnur af konum og
hundi í garði og hin af öldungi und-
ir krossi. Nokkrar ljósmyndir em af
bifhjólafólki og velta má fyrir sér
hvort þær hefðu ekki getað verið líf-
legri; heimildarmyndir um bifhjóla-
akstur á vegum úti í líkingu við verk
Bandaríkjamannsins Danny Lyons.
Yfirleitt em portrettin áhuga-
verðari þegar fyrirmyndin er virkur
þátttakandi í umhverfinu, eins og
þar sem Gunnar Sverrisson stendur
við söluturninn Þöll og Hrafn Gunn-
laugsson í sláturhúsinu. Undarleg
er ljósmynd af konu sem situr með
óræðan svip, þykkvaxin og berlæmð
á rúmi, önnur læri á veggspjaldi
fyrir aftan hana og handjárn á rúm-
gaflinum. Opnan með Rósku öðm-
megin og Degi Sigurðarsyni er einn-
ig vel lukkuð; hún hallar sér fram
og auga á veggnum fyrir aftan og
á móti dregur skáldið glaðhlakka-
legur augað í pung á einu kaffihús-
inu. í mörgum öðmm portrettum
þar sem Rúnar fer nær fólki vakna
spurningar um samband ljósmynd-
ara og fyrirsætu; hvort hann sé að
túlka sína upplifun af viðkomandi
eða hvort fyrirmyndirnar treysti
ekki ljósmyndaranum og gefi lítið
af sér. Neistann vantar þá stundum
og myndin verður stíf.
Ártöl vantar með flestum ljós-
myndanna, en þau geta
oft stutt við upplifun
þess sem skoðar. Hins-
vegar lætur Rúnar ekki
nægja að birta stað-
reyndir um tökustaði í
bókarlok, heldur lýsir
hann gjaman myndun-
um, hvað hann var að
hugsa og hvað' hann!
upplifði. Sumt af þessui
er áhugavert en annað* 1
tmflar eða gerir minna
úr myndunum en efni
standa tíL Eins og þeg-
ar ljósmjmdarinn segir
um eftirlætismynd:
„Þessi mynd sýnir svo
sem ekki neitt.“
Bókin er prentuð í dúótón og vel
að verki staðið. Kontrasturinn góður
og eins dýptin, en tónninn er hinsveg-
ar of rauður fyrir minn smekk.
Stækkanir ljósmyndarans virðast í
flestum tilfellum vera prýðilegar en
á stöku stað er innbrennsla full áber-
andi, eins og í skýjunum í annars
ágætri hauststemningarmynd frá
Rangárvöllum. Hönnun bókarinnar
er nokkuð stflhrein, myndir í opnum
vinna ágætlega saman, en of mikil
ringulreið er á kápunni; óþarfi að
fella þar eina mynd ofan í aðra og
endurtaka myndir í gmnninn.
Útgáfa Einskonar sýna telst ekki
stór viðburður á alþjóðlegan mæli-
kvarða, til þess er hún full stefnu-
laus og myndimar ójafnar að gæð-
um. Með markvissara myndavali og
færri myndum hefði útkoman orðið
sterkari. Hinsvegar er bókin eitt
þessara sjaldgæfu afreka í íslenskri
ljósmyndun. Hér er alltof lítið að
gerast og fátítt að ljósmyndarar leiti
persónulegra leiða; þess í stað em
metnaðarleysi og ódýrar eftirlíking-
ar tískumynda það sem menn virð-
ast sætta sig við. Vonandi ná mynd-
ir og framtak Rúnars Gunnarssonar
að hreyfa við íslenskum ljósmyndur-
um og áhugafólki um ljósmyndun.
Einar Falur Ingólfsson
Rúnar
Gunnarsson
Andspænis dauðanum
dagbókinni hef ég fet-
að mig milli forboð-
anna góðu og illu sem
varða líf mitt líkt og
leiðarsteinar; og ég
verð að fylgja þeim,
það er ekki um aðra
leið að ræða.“ (Bls. 5.)
Efni sögunnar er svo
sem ekki margbrotið á
yfirborðinu. Hún gerist
eins og nafnið bendir
til á rúmu ári. Jónas
nefnist aðalpersónan.
Hann er ungur maður
um tvítugt og hefur
orðið fyrir alvarlegu
vinnuslysi, fallið átta
metra af vinnupalli nið-
ur á bíl og skaddast
Kristján
Kristjánsson
spekinga sem sögðu
sem svo að lífið væri
hjáróma. Árekstramir
milli vilja lífsins og vilja
mannsins væra óhjá-
kvæmilegir. Dáuðinn
sýndi okkur svo að allt
reyndist að lokum hé-
gómi og eftirsókn eftir
vindi. í ljósi hugmynda
slíkra manna, sem
Kristján raunar visar
til í upphafi bókar,
kemur niðurstaða Jón-
asar ekki á óvart:
„Andspænis Dauðan-
um verður allt fánýtt.
Andspænis Dauðanum
verður allt dálítið
á höfði og
BOKMENNTIR
Skáldsaga
ÁR BRÉFBERANS
Eftir Kristján Kristjánsson, Iðunn,
1995- 111 bls.
SJALDGÆFT er að höfundur
og sögupersónur séu jafnupptekin
af dauðanum og gerist í bókinni
Ár bréfberans eftir Kristján Krist-
jánsson. Samt er sagan sálfræðileg
og heimspekileg krufning á lífinu,
að vísu í ljósi óvenjulegra að-
stæðna. Hún minnir raunar um
margt á bækur tilvistarspekinga
fyrr á öldinni.
Það sem grípur augað hins vegar
strax í upphafi bókar er af hvílíkri
natni höfundur byggir söguna upp.
Hann notar dagbókarform. En til
að forðast langdregna útúrdúra
sem ekki koma meginefninu við og
sparðatínslu lætur hann Jónas, að-
alpersónuna, týna dagbókinni í
flutningum og finna hana aftur
alla rennblauta og ólæsilega. Hann
þarf því að segja sögu tveggja tíma
til að koma sögu sinni á framfæri.
Annars vegar endursegir hann efni
týndu dagbókarinnar rúmt ár aftur
í tímann og hins vegar rekur hann
sögu sína á ritunartíma. Með þessu
móti tekst höfundi að skapa
ákveðna spennu. Hægt og hægt
raðast saman sálfræðileg mósaík-
mynd uns sagan rís hæst í ákveðn-
um atburði og einmitt þá að honum
loknum tengjast tímasviðin saman.
Dagbókin er því ekki einungis ytra
form sögunnar heldur einnig hald-
reipi aðalpersónunnar í lífinu: „Með
hendi en hefur náð sér að nokkra
og starfar sem bréfberi. Hann verð-
ur ástfanginn af konu um fimm-
tugt, Láru að nafni, sem er með
krabbamein á háu stigi og liggur
nánast fyrir dauðanum.
Höfundur leggur þó enga meg-
ináherslu á söguþráðinn heldur á
sálræn og tilvistarleg tök aðalper-
sónunnar á lífinu. Eftir slysið á Jón-
as erfítt með að ná áttum. Hluta
minnisins fær hann ekki aftur og
hann kvartar undan því að hann
hafi enga blygðunarkennd. Auk
þess fær hann oft höfuðverkjarköst.
En mikilvægasf er þó að heimurinn
er honum framandlegur. Hann fínn-
ur engan samhljóm í lífínu. Það
verður hjáróma eða fáránlegt. Hann
verður þvert á móti heltekinn af
dauðanum. Vissulega er hér um að
ræða enduróm af hugmyndum Al-
berts Camus og annarra tilvistar-
hlægilegt.
Dauðinn er eina raunverulega
viðmiðunin í lífínu.“ (Bls. 13.)
Mikilvægi lífsins rennur fyrst upp
fyrir Jónasi þegar hann hefur tekið
ákvörðun um það andspænis sjálfs-
vígshugsunum sínum að skjóta
dauða sínum á frest. Valdið yfír
eigin lífi verður honum ljóst og það
vald gefur honum tilgang með líf-
inu, fyllir hann fögnuði takmarka-
leysisins. Annars er líf hans brot-
hætt og sjálfsvígið yfirvofandi alla
bókina.
Annar mikilvægur þáttur bókar-
innar snýr að ástinni eða kynlífinu.
Dauðahugsun Jónasar tengist oft
kynórum hans og kynlífi. Þannig
sækja á hann draumar sem tengj-
ast slysinu. Hann dreymir fallið:
„Mig dreymdi aftur þegar ég datt.
Bíllinn var svartur og pallurinn
byrjaði að teygjast í sundur og ég
sá hann breytast í svarta kistu og
í kistunni lá kona sem lyfti höndun-
um upp í loftið á móti mér. Hún
var nakin og ég sá klofíð á henni
opnast. í hvert sinn sem ég lagðist
yfir hana hvarf hún í myrkur og
birtist síðan aftur einhvers staðar
langt fyrir neðan; og ég hélt áfram
að falla til hennar, aftur og aftur,
neðar, neðar.“ (Bls. 70.) Þessi
draumur er síðan fyrirboði kynferð-
islegs sambands Jónasar við Lára.
Það samband er á vissan hátt sjúk-
legt. Jónas upplifir girnd Lára,
hinnar deyjandi konu, sem vonlaus-
an lífsvilja: „Hún girnist lífið í mér
og hún veit að hún fær það ekki.“
(Bls. 103.) En í augum Jónasar er
Lára samband hans við dauðann.
Það sést best í lokakafla bókarinn-
ar sem mér þykir ekki ólíklegt að
orðið gæti einhveijum hneykslun-
arefni yfír hátíðirnar. Saga Kristj-
áns er heildstæð, frásögnin mark-
viss og textinn aðgengilegur. Hann
velur sér óvenjulegt, jafnvel sjúk-
legt ástand aðalpersónunnar sem
viðfangsefni til að koma á fram-
færi í senn almennri og sértækri
krufningu á veru mannsins. Hitt
er svo annað mál að meginvið-
fangsefnið, það að vera heltekinn
af eigin dauða, kallar á fleiri spurn-
ingar en bókin svarar. Sama má
segja um efnistökin og þá ekki síð-
ur þá dauðahugsun sem tilvistar-
speki bókarinnar býður upp á. Var
það ekki Spinoza sem forðum daga
hélt því fram að frjáls maður hugs-
aði um dauðann síst af öllu; viska
hans væri ekki hugleiðing um dauð-
ann heldur lífið?
Skafti Þ. Halldórsson
Nýjar bækur
• ÚT er komin bókin Hallirgróð-
urs háar rísa - Saga ylræktar á
íslandi á 20. öld eftir Harald Sig-
urðsson sagnfræðing. Bókin fjallar
um það hvernig ný atvinnugrein,
ylræktin eða garðyrkjan, ryður sér
til rúms á umbrota-
tímum í íslensku
þjóðlífí og skapar
sér sess í menn-
ingu þjóðarinnar.
I kynningu segin
„I bókinni er greint
frá upphafi rækt-
unar í gróðurhús-
um hér á landi á
fyrri hluta aldar-
innar, þegar ein-
staka framkvöðlum hugkvæmdist að
nýta þann yl sem bjó í iðram jarðar
til að rækta suðræn blóm og aldin í
íslenskri mold á hjara veraldar. Auk
þess sem saga garðyrkjubænda er
almennt rakin er fjallað um hvemig
afurðir gróðurhúsanna, blóm og
grænmeti, öðluðust með tímanum
sess í neyslumenningu þjóðarinnar.“
Skýrt er frá því hvemig matarmenn-
ing landsmanna breyttist og saga
blómaverslunar er rakin. Þá er sér-
stakur kafli um upphaf tijáræktar
og eflingu skrúðgarðyrkju í landinu.
Bókina prýðir á annað hundrað
ljósmynda og sagan er krydduð létt-
um frásögnum úr ýmsum áttum.
Útgefandí er Samband garðyrkju-
bænda. Bókin er 428 bis. og unnin
íG. Ben. Eddu. Bókin kostar 4.900.
C-
• Harmónikuljóð frá blýósen heit-
ir ný ljóðabók eftir Sigurlaug Elías-
son. Bókin skiptist í fjóra kafla þar
sem atvikum er fylgt í eitt ár, frá
hausti fram á næsta haust.
Þetta er fimmta ljóðabók höfund-
ar, næsta bók á undan, Jaspís, koir
út 1990.
Bókin er saumuð kilja, 64 síður
Prentuð í Sást hf. Norðan niðui
gefur út. Verð 1.580 kr.
Haraldur
Sigurðsson