Morgunblaðið - 17.12.1996, Side 8

8 B ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Markverð ævi
BOKMENNTIR
Ævisaga
Á VAKTINNI.
Hannes Þ. Hafstein segir frá. Steinar
J. Lúðvíksson skráði. Fróði,
1996, 392 bls.
MANNSÆVIN er á margan hátt
merkilegt verk. Hún er að hluta ti!
verk okkar hvers og eins, en hún er
líka að hluta til verk aðstæðnanna
sem við fæðumst tii, ölumst upp með
og búum við þegar við verðum full-
orðin. Hlutskipti okkar í lífinu ráðum
við ekki nema litlu um en þó meiru
en okkur grunar. Hannes Þ. Haf-
stein hefur augljóslega verið gæfu-
maður í lífinu eins og lesa má um í
þessari ágætu bók.
Það er ekki einvörðungu að menn
ráði ekki örlögum sínum heldur gera
menn sér iðulega ekki grein fyrir því
hvers konar lífi þeir lifa eða hafa
lifað fyrr en nokkuð er runnið á
æviferilinn. Það virðist mega draga
þá ályktun af þessari bók að Hannes
hafí kannski ekki hugsað mikið um
hvers konar lífí hann hefur lifað en
þó gerir hann þá játningu undir lok-
in að hann hafí ekki hugsað mikið út
í það hve íjölskylda hans hafí þurft
að styðja hann við störf sín fyrr en
hann var í raun hættur störfum.
Hann hefur því ekki lifað ígrunduðu
lífí, ef svo má að orði komast, og
það á við um okkur fæst að geta
ígrundað okkar eigið líf svo vel sé.
En sumum tekst það og ná að fram-
fvlgja hugsun sinni í verkum sínum
og ákvörðunum. Hannes hefur fyrst
og fremst verið maður athafnanna
og það fer ekki á milli mála að hann
hefur áorkað miklu á starfsævi sinni.
Bókin skiptist í sex kafla. Sá fyrsti
segir frá æskuárum Hannesar á
Húsavík. Annar kafli segir frá
skólaárum hans eftir að móðir hans
dó. Mér fannst þessir kaflar
skemmtilegir aflestrar. Hannes hefur
gott auga fyrir smáræði sem bregður
birtu á frásögnina.
Hann segir frá föður
sínum sem er enn þjóð-
sagnapersóna norðan
fjalla. Hann greinir frá
veru sinni einn vetur í
MR og síðan árum sín-
um í MA eftir að þeir
feðgar urðu ásáttir um
að hann lyki stúdents-
prófí en Hannes vildi
strax fara á sjóinn.
Þriðji kafli segir frá
því að Hannes fór vest-
ur til Ameríku til að
þjálfast hjá bandarísku
strandgæslunni. Hann
hafði í hyggju að fara
í Stýrimannaskólann og
fá vinnu hjá Landhelgis-
gæslunni. Frásögnin af vistinni í
Bandaríkjunum er fróðleg og lífleg.
Hann fór í Stýrimannskólann og lauk
honum en í stað þess að fara til starfa
hjá Landhelgisgæslunni fékk hann
vinnu hjá Eimskip. Og þar var hann
í rúmlega tíu ár. Ég skal játa það
að mér fannst þessi kafli daufastur
í bókinni.
Næst síðasti kaflinn og sá viða-
mesti fjallar um störf Hannesar hjá
Slysavamafélagi íslands. Þótt sá
kafli sé mikill að vöxtum þá er líka
margt í honum sem er fróðlegt, sér-
staklega fyrir mann eins og mig sem
hefur engan áhuga haft á slysavörn-
um. Það er í raun gott að vita af
því að til séu menn og konur sem
helga þessum málum alla krafta sína
og sjá hvemig hefur þokast á þessum
þremur áratugum sem Hannes var í
starfí hjá félaginu. Hann virðist hafa
haft gott lag á að vinna með fólki
og fá það til liðs við sig. Hann hefur
verið vakinn og sofinn þegar bregð-
ast þurfti hart við vegna slyss eða
skipsskaða. Það verður að vísu nokk-
uð ofhlæði í frásögninni því að ein-
ungis er sagt frá þeim tíma þegar
mest hefur verið að gera. 011 starfs-
ævin hefur ekki verið eins og henni
er hér lýst. En hann hefur bersýni-
lega notið þess að taka
þátt í björgunum. Fyrir
mig var merkilegast í
þessum kafla frásögnin
af því að koma á Til-
kynningaskyldunni sem
augljóslega hefur verið
þarft framtak.
Það má sjá af síðasta
kaflanum þar sem hann
segir aðeins frá fjöl-
skyldu sinni sem er
töluvert öðruvísi en hin-
ir kaflarnir að Hannes
metur ijölskyldu sína
mikils. Sá kafli er eðli-
lega persónulegri en
hinir kaflamir en hann
gengur ekki nærri sér
eða ættingjum sínum.
Það er lofsverð smekkvísi á tímum
þegar fínast þykir að segja frá sem
persónulegustu málum á bókum.
Hannes kemur mér fyrir sjónir
sem dugnaðarforkur, farsæll í starfí
vegna þess að hann var fundvís á
lausnir á erfiðum úrlausnarefnum,
ákafamaður í slysavömum og hann
hefur haft heilbrigða skynsemi við
að taka ákvarðanir um fjárfestingar
í bátum, gætt þess að reisa félaginu
ekki hurðarás um öxl. Frásögn hans
af starfslokum sínum er trúverðug
vegna viðbragða hans þegar hann
er þvingaður frá fyrr en til stóð.
Hann á erfítt með að skilja hvað
mönnum hefur gengið til með þeim
atgangi. Hann ákveður þó að fara
ekki í hart þótt nokkuð ljóst sé að
starfssamningurinn hafi verið túlk-
aður með óeðlilegum hætti.
Skrásetjarinn hefur unnið verk
sitt samviskusamlega. En þetta er
mikil bók, þykk í stóru broti. Það eru
í henni margar myndir sem bæta við
frásögnina, það er efnisyfirlit í bók-
inni og nafnaskrá. Ahugamenn um
slysavarnir ættu ekki að_ láta þessa
bók fara fram hjá sér. Áhugamenn
um ævisögur ættu líka að huga að
henni.
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Hannes Þ.
Hafstein
Með stöng í hendi
BOKMENNTIR
Sportveiði
AF SILUNGA- OG LAXA-
SLÓÐUM
eftir Guðmund Guðjónsson. 203 bls.
Útg. Sjónarrönd. Prentun: Oddi hf.
1966.
VEIÐISUMARIÐ 1996 var fyrir
margra hluta sakir merkilegt,« segir
Guðmundur Guðjónsson í nýútkom-
inni bók sinni, Af silunga- og laxa-
slóðum. Hann hefur samanburðinn
því þetta er í níunda skipti sem hann
tekur saman og sendir frá sér bók
um sams konar efni. Allar eru bækur
hans fróðlegar og sérlega áhugaverð-
ar fyrir hvern þann sem í skammdeg-
inu dreymir sól og vor en minnist
um leið unaðsstunda liðins sumars
við straumnið í skauti óspilltrar nátt-
úru.
En hvað var svona merkilegt við
sumarið? Meðal annars getur Guð-
mundur um þá nýbreytni íslenskra
veiðimanna að sleppa veiddum laxi,
gefa honum líf. Ekki er alveg nýtt,
að vísu, að veiðimenn fari þannig að.
Snemma á öldinni horfðu íslendingar
á enska séntilmenn, sem hingað
lögðu leið sína, sleppa veiddum físki.
Og þótti skrítið! Mönnum sýndist
furðu gegna að þeir skyldu fara
þannig með matinn! Nú er öldin önn-
ur. Nú getur þetta verið hluti veiði-
gleðinnar; að sumra dómi lofsverður
manndómur í umgengni við náttúr-
una? Guðmundur upplýsir að slepp-
ingar af þessu tagi, sem tíðkast hafa
víða um lönd undanfarin ár, séu til
komnar af illri nauðsyn, það er að
segja vegna fækkunar laxa af ýms-
um orsökum. Hér gegni að vísu öðru
máli. Hér sé laxinn ekki í útrýming-
arhættu. En Guðmundur bendir á
að ákveðinn hópur veiðimanna líti á
laxveiði sem hreint sport, nýting afl-
ans skipti þá ekki meginmáli. Afla-
skýrslur geta að vísu skekkst fyrir
bragðið — ef sami fisk-
urinn veiðist oftar en
einu sinni!
Allt um það bíður
sérhver veiðimaður með
óþreyju eftir þeirri
stund er hann muni að
lokum krækja í þann
stóra. Veiðimenn og
vatnafræðingar velta
fyrir sér hvemig unnt
sé að fjölga stórlöxum
í ánum. En það er auð-
vitað flókið mál. Sumir
líta á sleppingarnar sem
lið í því dæmi. Fleiri leið-
ir koma til greina eins
og Guðmundur bendir á
í bók sinni.
Arnar í hringnum
heitir svo sérstakur kafli þar sem
höfundur fer hringinn um landið,
nemur staðar við sérhveija á og ger-
ir úttekt á veiðinni síðastliðið sumar.
Er sá kafli afar fróðlegur ef borið
er saman við fyrri bækur því veiðin
sýnir sig að vera síbreytileg, ekki
aðeins yfír landið sem heild heidur
einnig í hverri á fyrir sig. Elliðaárnar
komu á óvart, upplýsir Guðmundur,
húnvetnsku árnar voru með lakara
móti. »Þurrkar heijuðu svo á svæðið
í júní og júlí að Vesturá og Núpsá
runnu varla á milli hylja,« hefur hann
eftir bónda í sýslunni. Laxá í Ásum
var og venju fremur léleg, Laxá í
Aðaldal »enn á niðurleið« og dalandi
veiði í Vopnafjarðaránum. En undrin
gerast enn: »Ef til vill var mesta
stangaveiðiafrek ársins unnið á
jafnólíklegum tíma og síðla í janúar,
er fjögurra ára pjakkur setti í og
landaði 22 punda laxi.«
Verðlagsmálin eru sem fyrr á dag-
skrá. Óþarft er að minna á að lax-
veiðin er alþjóðleg; þetta er dýrt
sport, og fleiri reynast vera ríkir en
íslendingar. Guðmundur hyggur að
dæmi séu um að útlendingar hafi
greitt allt að tvö hundruð þúsund
krónur fyrir daginn! Dýr mundi Haf-
liði allur.
Sérstakur kafli er svo
um silungsveiðina. Segir
að hún hafí verið »afar
góð á herrans árinu
1966« og er það vissu-
lega ljósgeisli í veiðitil-
verunni. Því silungs-
veiðimenn eru margir;
þeir eru á öllum aldri
og af öllum stéttum.
Þeir eiga því ekki síður
tilkall til umQöllunar í
þessari ágætu bók. Fjöl-
sóttasti veiðistaðurinn
er örugglega þjóðgarð-
urinn á Þingvöllum.
Guðmundur telur að
veiðin hafi verið nokkuð
góð þar í vatninu, »við
fréttum af allt að 7
punda bleikju . . . Sem fyrr var lítið
af murtu og urriði sjaldséður að
vanda.«
Vestfirðirnir koma sjaldan inn í
myndina. En í árbókinni frá í fyrra
sem einnig liggur á borði mínu (þá
fórst því miður fyrir að geta hennar
hér) er kafli um silungsveiðina
vestra. »Silungsveiðimöguleikar eru
gífurlegir á Vestfjörðum,« segir Guð-
mundur, «... fleiri heidur en nokk-
ur gerir sér í hugarlund.«
Hér hefur aðeins verið stiklað á
fáeinum atriðum af þeim fjölmörgu
sem Guðmundur drepur á í bókum
sínum. En hann er flestum kunnugri
öllum hliðum þessara mála.
Stangaveiðin er einstaklingsíþrótt.
Við vatnið eða ána er stangaveiði-
maðurinn einn með sjálfum sér og
sköpunarverkinu. Ef til vill er íþrótt-
in huglægs eðlis öðru fremur. Henni
fylgir hugljómun sem erfitt er að
lýsa. Því fremur verða íslenskir veiði-
menn að endurlifa náðarstundir sínar
við árniðinn að sumarið er stutt en
veturinn langur. Og sumar kemur
og fer. Þyki manni dauflegt að þreyja
þorrann og góuna er ráðið að stúd-
era þessar skilmerkilegu árbækur
Guðmundar Guðjónssonar.
Erlendur Jónsson
Guðmundur
Guðjónsson
Unglingsstelpa í
uppreisnarhug
HÉR Á REIKI heitir nýjasta saga
Gunnhildar Hrólfsdóttur og er
jafnframt tíunda verk hennar.
Bókin fjallar um unglingsstelpu
sem er í uppreisnarhug gagnvart
foreldrum sínum en sýnir vinar-
hópnum hið gagnstæða. Sérstakt
atvik verður til þess að hún er
send á afskekktan bæ
úti á landi en þar fær
hún tækifæri til að
sanna sig og styrk
sinn í baráttu við
myrk öfl á staðnum.
Þetta er draugasaga
og unglingasaga og
eins og í flestum síðar-
nefndum sögum koma
upp ástarmál en aðal-
persóna þessarar sögu
bregst dálítið öðruvisi
við en lesendur eru
vanir af kvenkyns-
aðalpersónum. Ertu
með þessu, Gunnhild-
ur, að búa til ákveðna
fyrirmynd fyrir stelp-
ur? _
„Ástin er í rauninni aukaatriði
í sögunni. Það brennur dálítið við
núorðið að eigna unglingum til-
finningar eins og um fullorðið fólk
sé að ræða og ástinni er oft gefið
of mikið vægi. Venjulegast er að
lesa í bókum og sjá í kvikmyndum
stelpur sem falla í faðm hins út-
valda og síðan leysir sá útvaldi,
strákurinn, allt fyrir hana. í bók-
inni minni vildi ég láta stelpuna
sjálfa leysa úr málunum. Ég sendi
hana af stað sem stelpu sem þjónar
stráknum sem hún er skotin í en
þegar á reynir þá bjargar hún
málunum en ekki hann.
Það sem vakir þó helst fyrir mér
er að minna unglinga á að þeir eru
Islendingar og eiga uppruna sinn
og rætur í íslenskri menningu.
Bókin á að vera mót-
vægi við þá þá mynd
af amerísku millistétt-
arlífi sem birtist okkur
í miklu framboði á
myndböndum, í bíó-
myndum og sjónvarps-
þáttum.
Sem bama- og ungl-
ingabókahöfundur
finn ég til ábyrgðar.
Bókin er framlag
mitt til þess að stuðla
að því að fortíðin og
virðingin fyrir henni
berist til framtíðarinn-
ar. Stundum finnst
mér ég verða vör við
virðingarleysi og jafn-
vel fyrirlitningu á upp-
runa okkar; bara t.d. á matnum
sem forfeður okkar borðuðu og
við lýsum gjaman vanþóknun okk-
ar á. Þessu vildi ég geta breytt.
Ég vann talsverða heimildaröfl-
un áður en ég hófst handa við sjálf-
ar skriftimar. Las um gamla sjáv-
ar- og búskaparhætti, fór á vett-
vang, tók myndir og kannaði að-
stæður. Það er heilmikið á bakvið
þessa sögu sem ég vona að skili
sér til lesenda."
Gunnhildur
Hrólfsdóttir
ARNA var komin upp í þegar Metta fór að hátta. Hún horfði
á hana undan sænginni.
- Bráðum fæ ég bijóst eins og þú, sagði hún og fylgdi
hverri hreyfingu Mettu.
- Ég býst við því, svaraði Metta dauflega.
- Mér finnst Fróði sætari en Guðni, sagði Arna.
- Jæja.
Arna velti sér á hliðina og dró fætuma upp að höku.
- Mér finnst gott að vera í skítugum nærbuxum.
- Ha?
- Mér finnst líka góð fjósalyktin af þér og lyktin af fólkinu og mér
finnst gott að bora í nefið.
Metta gat ekki varist brosi. - Þú ert skrítinn skrúfunagli. Ég vissi ekki
að það væri fjósalykt af mér, sagði hún og skreið upp í hlýtt rúmið.“
Úr Hér á reiki
Eins og þunn
eggjaskurn
BÓKMENNTIR
Lj óð
í KVIKUM SJÓNUM GUÐS
Höfundun Friðrik Ágústsson.
Reykjavík 1996. Höfundur gefur út
í LJÓÐABÓKINNI í kvikum
sjónum Guðs eftir Friðrik Ágústs-
son eru tuttugu og sjö ljóð af mörg-
um toga. Trúarleg ljóð, ástarljóð,
náttúruljóð, tregaljóð, ljóð ofín í
ævintýraheim og ljóð sem staðsett
eru í mjög raunsönnum heimi. Tónn
ljóðskáldsins er rólegur og við-
kvæmur og ljóðskáldið er óvenju-
lega óhrætt við tilfinningar sínar.
Það notar oft hátíðlegt og gamalt
orðalag en setur orðin saman á
þann hátt að þau verða meira fram-
andi en fom og renna saman við
ævintýrablæ ljóðanna sem eru
kannski að bera fyrir lesandanum
harða reynslu eða sorg. Þannig eru
ljóðin búin til úr ólíkum atriðum,
venjulegum og skrítnum, há-
stemmdum og hversdagslegum, og
einföldum og flóknari táknum.
Það er margt fallegt í þessari bók
og óskir og bænir og ástir ljóð-
mælandans eru svo næmar og fín-
gerðar að lesandinn skynjar eitt-
hvað sem er brothætt en má alls
ekki brotna. Eins og þunn eggja-
skurn. En bókin á líka fleiri hliðar.
Eitt skemmtilegasta ljóðið í henni
er þetta:
Kynlíf á fjalli
elskuðumst
á guðsgrænni jörðinni
og borðuðum
nestið okkar.
Bera.
Mörg ljóðin hafa til að bera sterk-
ar endalínur en sum hver verða
ekki áhugaverð fyrr en kemur að
þeim. Það hefði kannski farið vel á
að vinna ljóðin meir en að sama
skapi getur vel verið að þessi ljóð
hafí orðið að koma út því önnur og
fleiri bíði.
Það vantar ekki innihald í þessa
Ijóðabók, höfundur hennar á margt
í sínum poka og hugmyndaflug líka.
Þar sem hann trúir að „hin miklu
öfl“ stjórni sköpunarverki „lista-
manna“ (orð innan gæsalappa sótt
í tilvitnun fremst í bókinni) væri
hægt að draga þá ályktun að hann
héldi að hann sjálfur þyrfti lítið að
koma við sögu við vinnuna. Ef svo
er þá mætti höfundurinn setja sig
í spor lesandans þegar hann skoðar
ljóð sín. Til þess að ná betur í at-
hygli hans.
Kristín Ómarsdóttir