Morgunblaðið - 17.12.1996, Side 10

íd B ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Minnisstæður
afreksmaður
Að gera
heiminn betri
SIGURÐUR Helgason og Gunnar Huseby
BOKMENNTIR
Æ v i s a g a
BASSI
Lífshlaup Gunnars Huseby
eftír Sigurð Helgason. 156 bls.
Utg. Reykholt. Prentun:
Reykholtsprentsmiðja. Reykholt,
1996. Verðkr. 3.480.
GUNNAR Huseby varð snemma
þjóðsagnapersóna. Hann var ótví-
ræður afreksmaður á íþróttasviðinu.
Vafalaust var hann líka magnaður
persónuleiki. Því var síst að furða
þótt annað dagfar hans væri að sama
skapi stórbrotið. Áfengið varð hans
örlagavaldur. Enginn minnist Gunn-
ars svo að ekki sé hvors tveggja
getið, afreka hans og veikleika.
Margt bendir til að hann hafi í eðli
sínu verið einfari, stundum einmana
að ætla má. Frægðin virðist ekki
hafa aukið honum yndi, miklu frem-
ur valdið honum öryggisleysi. Að
kunnugra sögn talaði hann »aldrei
um sigra sína eða afrek«. í bók þess-
ari fer Sigurður Helgason yfir
íþróttasögu Gunnars auk þess sem
hann lýsir manninum og ævi hans.
Frá náttúrunnar hendi var Gunnari
gefíð þrek langt umfram það sem
almennt gerist. Þó má vera, þrátt
fyrir allt, að hann hafi aldrei notið
sín til fulls og þar með tæpast sýnt
BÆKUR
Sögur og frásagnir
LITIÐ TIL LANDS
OGSJÁVAR
Sögur og frásagnir eftír Sigfús Þor-
steinsson. Akureyri 1996,116 bls.
HÖFUNDUR þessarar litlu en
snotru bókar er hálfáttræður Ár-
skógsstrendingur sem dvalist hefur
alla tíð þar nyrðra og var lengi spari-
sjóðsstjóri Sparisjóðs Árskógsstrand-
ar. Á síðari árum hefur hann fengist
hvað í honum bjó. Danskir blaða-
menn sögðu að hann kynni ekki að
varpa kúlu. Hér heima var því al-
mennt trúað að hæfileikar hans
væru takmarkaðir - nema á þessu
eina sviði! Þjóðtrúin hefur alitént til-
hneiging til að ýkja.
Sigurður Helgason rekur sögu
Gunnars af látleysi og ýkjulaust.
Mynd sú, sem hann dregur upp af
afreksmanninum, er talsvert annars
konar en hin sem þjóðin gerði sér
af honum þegar hann stóð ungur á
hátindi frægðar sinnar. Augljóst er
að Gunnar var ekki allur þar sem
hann var séður. Hann leyndi á sér.
Það vissu þeir sem kynntust honum
best. Að baki afrekum hans stóð
við ritstörf og m.a. gefið út eina
ljóðabók.
Eins og undirtitill segir eru annars
vegar í þessari bók tíu stuttar smá-
sögur og hins vegar sex frásagnir
af atburðum sem höfundur hefur
upplifað sjálfur eða tekið saman eft-
ir öðrum.
Smásögurnar virðast styðjast við
tiltekna atburði, kímilega á stundum
eða hrekkjabrögð eða að líkindum
atburði sem höfundur hefur upplifað
í bernsku og fært í skáldlegan bún-
ing. Þetta eru oft hnyttnar sögur og
laglega skrifaðar, en yfirleitt átaka-
litlar.
Frásagnirnar eru einnig stuttar.
fleira en kraftarnir
einir saman. Meiri-
háttar afrek verða
ekki heldur unnin
nema saman fari afl
hugar og handar.
Sigurður Helga-
son lýsir Gunnari
sem eðlisgreindum
manni og list-
hneigðum. Einkum
hafi hann verið mik-
ill tónlistarunnandi.
Hann er sagður
hafa lesið lítið, en
vel það sem hann
las. Hann hafi verið
áhlaupamaður og
gengið kappsam-
lega að hveiju því sem hann tók sér
fyrir hendur.
Hitt sannaðist með Gunnari
Huseby að eitt er gæfa og annað
er gervileiki. Að því leyti hefur hann
.minnt á hetjur fornar. Hálf öld er
senn liðin frá því er hann stóð í sviðs-
ljósinu og hressti upp á sjálfsálit
Islendinga sem ekki var alltof mikið
í þá daga.
Þótt þeim fari nú fækkandi sem
minnast stemmningarinnar í kring-
um sigra þessa sérstæða íþrótta-
manns muna fleiri eftir manninum
sjálfum. Þess hefur höfundur notið
við samantekt þessarar stuttu en
greinagóðu ævisögu.
Erlendur Jónsson
Þar segir t.a.m. frá grenjaleit á Þor-
valdsdal, draugagangi á sama stað,
smíði skólahúss og stökum sem þá
flugu á milli manna. Gamall maður
einn rifjar upp endurminningabrot
og nokkrar upprifjanir eru frá her-
námsárunum við utanverðan Eyja-
fjörð.
Höfundur er greinilega prýðisvel
ritfær maður og tungutak hans er
lipurt og gott. Vel kann hann að
segja sögu og kímnin og spaugsemin
er honum einatt ofarlega í huga.
Einkar notalegur og áreynslulaus
lestur er þetta bókarkorn, þó að það
skilji varla mikið eftir sig.
Sigurjón Björnsson
GUNNAR Dal er afkastamikill rit-
höfundur, skáld, heimspekingur
og þýðandi. Hann hefur nú þýtt
eitt rita bandaríska heimspekings-
ins Deepak Chopra, Lögmálin sjö
um velgengni. Verk eftir Chopra
hafa á undanförnum árum haft
áhrif á heimsbyggðina; þau kenna
fólki að hugsa og breyta á nýjan
hátt sem þó á djúpar
rætur í forn austur-
lensk, kristin og grísk
fræði. Gunnar Dal er
spurður hvers vegna
hann hafi þýtt Lög-
málin sjö um vel-
gengni.
„Mér fannst bókin
betri öðrum bókum
og hún minnti mig á
Spámanninn eftir
Kahlil Gibran sem ég
þýddi fjörutíu árum
fyrr. Eg taldi svo að
menn færu á mis við
mikið ef bókin færi
framhjá þeim. Og mér til dálítillar
furðu rakst ég seinna á gagnrýni
í bandarisku tímariti um þessa bók
Chopra en þar stendur: „Þeir sem
misstu af Spámanninum mega
ekki missa af þessari bók.“ Hjörtu
mannanna svipar saman í Súdan
og Grímsnesinu, eins og Tómas
Guðmundsson sagði.
Ég lít á það sem sérstaka skyldu
rithöfunda að þýða bækur sem
þeir telja að eigi erindi til manna.
Það sameinar heimsbyggðina bet-
ur en flest annað að menn í mis-
munandi löndum lesi sömu bækur.
Slíkar bækur nefnast heimsbók-
menntir og þær eru grundvöllur
heimsmenningarinnar að sjálf-
sögðu. Heimsbókmenntir verða
ekki til af sjálfu sér, þær þurfa
þýðendur, helst góða þýðendur.
Mér f innst þýðingar það mikilvæg-
ar að það verði beinlínis skylda
rithöfunda að fást við þær öðrum
þræði. En bók verður ekki til þeg-
ar rithöfundur skrifar hana og
hún verður heldur ekki til við það
eitt að verða þýdd á aðra tungu.
Bók verður fyrst til þegar hún
kemst í hendurnar á góðum
lesanda sem les hana af velvild
og skilningi. Síðan verða sumar
bækur hluti af daglegu lífi lesenda
og þessi er ein þeirra. Það er ekki
hægt að lesa þessa bók án þess
að hún haldi áfram að lifa með
manni.“
- Á fimmtu öld fyr-
ir Krist komu margir
hugsuðir fram, eins og
Konfúsíus, Lao Tze,
Búddha, fyrstu grísku
heimspekingar o.fl.
Sumir hafa verið að
spá því að nú renni
upp samskonar skeið
og þegar hin miklu
trúarbrögð urðu til og
ólíkir menningar-
heimar sneru til ólíkra
andlegra iðkana því í
heimsþorpi okkar nú
búi ólíkar trúarhug-
myndir hlið við hlið
og renni saman.
„Ég skal segja þér það að ég
tók mér það bessaleyfi þegar ég
kenndi heimspeki í Fjölbrauta-
skólanum í Breiðholti fyrir fimm-
tán árum að láta nemendur mína
skrá niður eftirfarandi:
Stærstu þrepin í sögu mannkyns
- fyrsta: safnarastigið, annað:
veiðimannastigið, þriðja: akuryrk-
justigið, fjórða: borgaramenning,
fimmta: lok tímabils goðsögunnar
og upphaf heimsmenningar (sem
byrjar á fimmtu öld f. Kr.), sjötta
tímabilið: tölvuöld.
I dag erum við komin að landa-
mærum sem breyta eins miklu
fyrir heimssöguna og fyrri landa-
mæri hafa gert.“
- Eiga Lögmálin sjö um vel-
gengni erindi handan nýju landa-
mæranna?
„Já, ég held að bókin sé grund-
völlur tuttugustu og fyrstu aldar-
innar. Hún lyftir nýrri kynslóð
upp fyrir fyrri kynslóðir og það
er að sjálfsögðu takmark allra
þróunar að gera heiminn betri.“
Ovissa er á hinn bóginn hinn frjósemi, jarðvegur hreinnar
sköpunar og frelsis. Ovissa þýðir að ganga á vit hins óþekkta
I á hverri stund í tilveru okkar. Hið óþekkta er orkusvið allra
möguleika, ævinlega ferskt, síungt. Þar fer fram ný sköpun
og þar stíga óvæntir hlutir fram á sviðið. Án óvissunnar og
hins óþekkta er lífið aðeins staðnaðar endurtekningar á úreltum minning-
um. Maðurinn verður fortíðinni að bráð. Kvalarinn þinn í dag ert þú sjálf-
ur frá í gær.“ £/r Lögmálunum sjö um velgengni.
Sögiir og frásagnir
úr Ejrjafirði
Gunnar Dal
BÓKMENNTIR
Æ v i s a g a
ÞJÓÐSÖGUR
JÓNS MÚLA ÁRNASONAR
Mál og menning, 1996.335 bls.
eftír Jón Múla Amason.
JÓN Múli Árnason er fyrst og
fremst rödd fyrir flesta Islendinga
sem komnir eru á miðjan aldur og
þar yfir. Alla starfsævi sína var hann
útvarpsþulur í Ríkisútvarpinu sem
nú heitir rás eitt, las fréttir og til-
kynningar og annað sem féll til og
sá í mörg ár um morgunútvarp. En
Jón Múli hefur líka verið tónskáld og
samið fjöldamörg góð dægurlög og
svo hefur hann einnig lýst stjórnmála-
skoðunum sínum skýrt og skorinort
þegar honum hefur þótt ástæða til.
Þessi bók er ekki æviminningabók
í venjulegum skilningi þess orðs.
Engu að síður eru minningar Jóns
Múla frá ævi hans uppistaða bókar-
innar. Efnisþáttum bókarinnar má
skipta í fernt virðist mér. í fyrsta
lagi eru frásagnir af fjölskyldu höf-
undarins og æsku hans á síldarskip-
um auðvaldsins í landinu. í öðru lagi
eru hér minningar úr Útvarpinu en
svo var Ríkisútvarpið nefnt þegar
það var það eina sem landsmenn
gátu hlustað á á öldum Ijósvakans.
I þriðja lagi er hér að finna frásagn-
ir af tónlistariðkun Jóns Múla. Og í
Skemmtilegar
þjóðsögur
fjórða lagi eru hér þónokkrar frá-
sagnir hans af pólitískri þátttöku.
Bókin er byggð nokkuð sérkenni-
lega upp. Það eru klipptar saman
frásagnir af ólíkum tímaskeiðum
ævinnar, úr útvarpir.u og af sjónum
í upphafi. Það lífgar upp á frásögn-
ina en þegar frásögnin verður flókn-
ari missir þessi aðferð nokkuð marks
eða hentar frásögninni ekki eins vel
og í upphafi. Það þýðir þó ekki að
bókin verði leiðinleg.
En höfuðeinkenni bókarinnar er
stíllinn sem er nokkuð sérkennilegur.
Hann líkist mjög þeim talmálsstíl
sem höfundur viðhafði í jassþáttum
sínum og gjarnan í morgunútvarpi,
ef einhver man eftir því. Hann ein-
kennist af slettum sem farið er vel
með í þessari bók og hæfilegu form-
leysi eins og í talmáli. Það ægir
stundum saman ólíklegustu hlutum
í frásögninni. Ég skal játa það að
ég þurfti nokkurn tíma til að sann-
færast um stílinn, en hann venst vel
og hann dugar bókina á enda. Hann
verður stundum þreytandi, en það
er ekki stílsins vegna. Það hefði
mátt stytta frásögnina
nokkuð víða en það
bjargast samt yfirleitt
með stuttri sögu eða til-
svari.
Ég hafði mest gaman
af frásögnunum af fjöl-
skyldunni. Þær eru á
köflum mjög vel gerðar
og bráðfjörugar. En eft-
ir því sem líður á bókina
verða þær daprari enda
hefur drykkjuskapur
heimilisföðurins ágerst
svo mjög að heimilislífið
virðist allt vera komið í
ólag. Höfundur hafði
hætt líkkrufningum í
Háskóla Islands
snemma vors eins _og
segir frá í kaflanum Úr hljómskálan-
um í Hús Andans og fengið verk-
mannavinnu, en ákveður allt í einu
að drífa sig á sjó og segir: ,Ég hringdi
þó heim og kvaddi áður en látið var
úr höfn.“ Þegar hann kom heim þrem
mánuðum seinna eftir að hafa veitt
lítið segir: „Heima á Bergstaðastræti
var sama reiðileysið og
hlutur rýr. Þórólfur
smiður virtist ekki hafa
tekið eftir því að ég var
búinn að vera fjarver-
andi um skeið en
drykkjubróðir hans,
faðir minn, heilsaði
glaðlega og mælti: -
Úngari Jónsen en gam-
an, heldurðú skreppir
ekki út í Blöndu eftir
einum pakka af Lucky
Strike." Mér virðast
nokkuð djúp og dulin
sárindi að baki þessari
frásögn sem greina má
á bak við hálfkæringinn
og gamansemina og þá
staðreynd að höfundur
virðist sáttur við fjölskyldu sína.
Aðrir efnisþættir bókarinnar eru
heldur rýrari. Það eru margar ágæt-
ar sögur úr Útvarpinu sagðar á þess-
um síðum en í sumum þeirra virðist
mega sjá löngun til að jafna einhver
innanhússmál í þeirri stofnun. Það á
sérstaklega við um yfirmenn hans.
Jón Múli
Árnason
Mér er til efs að höfundurinn hafi
alltaf áttað sig á ábyrgð og vilja
þeirra þegar ákvarðanir snertu hann
sjálfan. Kaflarnir um tónlistariðkun
Jóns Múla eru oft verulega góðir.
Hann hefur góðan skilning á ólíkum
tegundum tónlistar og frásagnir hans
af því þegar hann tók þátt í til dæm-
is Kátum félögum eða flutningi á
kórverkum undir stjórn dírígentsins
Viktors Urbancic eru lifandi og fjör-
ugar yfirleitt.
Sísti hluti bókarinnar er sá sem
greinir frá þátttöku höfundar í og
skoðunum hans á stjórnmálum. Þá
bregst honum bogalistin, sérstaklega
þegar hann tekur sjálfan sig alvar-
lega. Kaflarnir um Mír eru nokkuð
góðir en þegar hann tekur skoðanir
sínar alvarlega um inngönguna í
NATO, herstöðvasamninginn, mót-
mælin á Austurvelli eða írak sam-
tímans, svo eitthvað sé nefnt, þá
kemur í textann andlegur stjarfi sem
byggist á þótta og yfirlæti sem virð-
ist byrgja höfundi sýn á eðli máls.
Kannski var þessi þótti og yfirlæti
skiljanlegt fyrir 40-50 árum en það
er einfaldlega óviðeigandi nú. En ef
til vill er það eina vömin nú þegar
hulunni hefur verið svipt af blekking-
arvef stalínismans í eitt skipti fyrir öll.
Þessi bók er góð aflestrar enda
prýðilega stíluð. I henni eru nokkrar
ágætar sögur og þar segir af fólki
sem vert er að heyra af.
Guðmundur Heiðar
F'rímannsson