Morgunblaðið - 17.12.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996 B 11
BÆKUR
Jákvætt viðhorf
Unglingar og
áhyggjur þeirra
BÆKUR
F r æ ð i r i t
ÁRIN EFTIR SEXTUGT
Ritstjórar: Hörður Þorgilsson og
Jakob Smári. Ljósmyndir: Sissa.
Prentun: Prentsmiðjan Oddi hf.
Útg.: Forlagið 1996.
ÚT ER komin bók um efri árin,
til þess ætluð að iaða að sér lesenda-
hóp á því aldursskeiði og fengnir
til verksins fjölmargir landskunnir
höfundar hver á sínu sviði.
Aðfararorð skrifar Páll Gíslason
læknir, fyrrum borgarfulltrúi og
skátahöfðingi, sem allir á þessum
aldri þekkja. Páll hefur áratuga
reynslu í almannatengslum í gegn-
um sitt stjórnmálastarf og bregzt
ekki frekar en fyrri daginn.
„Að rækta útlit sitt“ er skrifað
af hjónunum Hermanni Ragnari
Stefánssyni og Unni Arngrímsdótt-
ur sem kunn eru í þjóðlífinu og
geta lagt línurnar fyrir þá hegðun
sem kallar á eftirbreytni.
Geðlæknirinn Óttar Guðmunds-
son sem frætt hefur landann um
unaðssemdir kynlífsins fjallar hér
um kynlíf á efri árum. Eg tel lík-
legt að hann hafi kynnt sér unaðs-
semdir kynlífs hins unga manns og
þess, sem miðaldra er, af meiri
áfergju. Hann skilar þó vel sínu
verki í bókinni.
Þá ritar Ingólfur Guðbrandsson
um það að stækka gluggann sinn
og er fáum eins vel treystandi til
að geta horft með gagnrýnisaugum
út fyrir landsteinana. Ingólfur hefur
ferðast víðar en flestir íslendingar
og kynnt furðuverk veraldarinnar
fyrir fjölmörgum íslendingum, ekki
sízt frá sjónarhóli listunnandans.
Ég varð þeirrar ánægju aðnjótandi
að fara á hans vegum til Austur-
landa fjær á síðasta ári og verð að
hrósa honum fyrir það, hve vel var
að málum staðið í þeirri ferð, fyrir
utan að hafa orðið þeirrar ánægju
aðnjótandi að kynnast honum fyrir
löngu sem barn í Laugarnesskólan-
um, þegar hann var þar söngkenn-
ari.
Pétur Blöndal tjáir sig um fjár-
mál aldraðra og þar er auðvitað
réttur maður á réttum stað. Pétri
tekst að ná eyrum fólks þótt hann
fjalli um flókin mál af því að hann
talar mannamál og honum tekst að
setja mál sitt fram á skýran hátt
sem skiptir ekki litlu máli í þeim
frumskógi, sem íjármál eru fyrir
venjulegt fólk.
Karl Sigurbjörnsson segir frá
gildi trúarinnar. Hann er sá prestur
sem að öðrum ólöstuðum ég met
mest í íslenzkri þjóðkirkju og því
ekki skrýtið að það sem hann hefur
að segja hitti mig beint í hjartastað.
Guðrún Jónsdóttir félagsráðgjafi
segir frá ofbeldi og varnarleysi, en
hún er bezt þekkt fyrir að hafa
staðið fyrir aðstoð við konur sem
þurft hafa hjálp vegna sifjaspella
og ofbeldis. Hún var borgarfulltrúi
Kvennaframboðsins 1982 til 1986.
Snorri Ingimarsson læknir skrif-
ar ásamt Jakobi Smára um „Áföll
og breytingar á efri árum“.
Tveir öldrunarlæknar, Pálmi V.
Jónsson og Jón Snædal, leggja veg-
legan skerf til bókarinnar og er það
vel, því báðir hafa haft mikið af
elzta aldurshópunum að segja og
hafa sérhæft sig í þeim sjúkdómum
sem þessi aldurshópur verður helzt
fyrir.
Geðlæknirinn Halldór Kolbeins-
son skrifar um geðræna kvilla hjá
öldruðum og gefur það vissa sýn á
þau geðrænu vandamál sem sann-
anlega komu til hjá eldra fólki.
Ekki hefði sakað þótt einn eða
tveir heimilislæknar hefðu fyllt
þennan hóp en eins og menn ef til
vill vita þá er flestu gömlu fólki
þjónað heilsufarslega fyrst og
fremst af heimilislæknum. Heimilis-
læknar hafa því mikla reynslu af
málefnum aldraðra og þekkingu á
högum þeirra, heilsufari, sorgum
og gleði. Finnst mér það helzti ljóð-
ur á annars ágætri bók að snið-
ganga þá svo gjörsamlega sem raun
ber vitni.
Höfundar eru alls 39 þótt aðeins
sé minnzt á örfáa hér að ofan.
Bókinni er skipt í sex kafla og fyr-
ir utan þá sem áður eru nefndir um
heilsufar og lífsfyllingu, eru þeir
um allvel afmörkuð efni. Um aldur
og ævi. Að eldast og hressast.
Breytt hlutverk og samskipti og
hagsmunamál. Það er mikill kostur
hve jákvætt viðhorf er víða að finna
í bókinni og mikla hvatningu fyrir
lesandann að horfa bjartsýnn fram
til þess æviskeiðs eða njóta þess,
sé það þegar hafíð. Erfitt er þó að
veijast þeirri tilhugsun að um form-
úlubók sé að ræða, þar sem aðrar
themabækur hafa orðið vinsælar,
svo sem Sálfræðibókin á sínum
tíma, en hún var viðameiri og mér
fannst hún þyngri á vogarskálun-
um. Eigum við ef til vill von á sams-
konar bók um unglingsárin og barn-
æskuna? Og annarri um kynþrosk-
ann og hjónabandið? Eldhugum
meðal útgefenda vil ég benda á að
heimilislæknar, sú vanmetna stétt,
hafa mikið til málanna að leggja
hvað allt þetta varðar, þótt ekki
hafi þeir verið kallaðir til hvað varð-
ar efri árin eða í Sálfræðibókinni.
Bókin um efri árin er snauðari fyr-
ir vikið.
Bókin er prentuð á óvenjulega
stóru og skýru letri og myndir
hæfa efninu prýðisvel.
Katrín Fjeldsted
BÖKMENNTIR
Unglingabók
VÉR UNGLINGAR
eftir Ros Asquith. Þórey Friðbjöms-
dóttir þýddi. Vaka-Helgafell,
Reykjavík 1996,182 síður.
VÉR unglingar er skáldsaga og
uppflettirit í senn. Verkið er byggt
þannig upp að Júlía Dröfn, 15 ára
áhyggjufullur unglíngur, skrifar bók
um helstu áhyggjur unglinga. Júlía
stillir áhyggjuefnunum í stafrófsröð
svo auðvelt er að fletta þeim upp
og hjálpar efnisyfirlitið líka til með
það. Auk þess að fjalla um hvernig
áhyggjurnar lýsa sér og afhveiju
þær stafa fylgja sumum þeirra
lausnir eða ábendingar. En Júlía
skrifar líka inngang að safni sínu
þar sem hún fjallar um sig og fjöl-
skyldu sína og inn á milli kafla koma
dagbókarbrot þar sem oft má sjá
hvort og hvemig gengur að fara
eftir eigin ábendingum í raunveru-
leikanum. Það er því hægt að lesa
verkið í heild fyrst og fletta síðar
upp í því eftir því sem þurfa þykir.
Fjallað er um 149 áhyggjuefni
unglinga. Áhyggjuefnin eru mjög
fjölbreytt, allt frá hinum venjulegu
um útlit, bólur, kynlíf og annað sem
snýr að líkamanum til skuldasúpu
þróunarríkjanna og dýr í útrýming-
arhættu. Útskýringar og söguskoð-
un er sett fram á hnyttinn hátt
þannig að hvort sem lesandi er sam-
mála eða ekki hefur hann gaman
af. Þar má nefna þorskastríð Islend-
inga og Breta. íslendingar, sem áttu
ekki herskip ,... sendu bara árabát-
ana út með skæri og viti menn, ís-
lendingar unnu.“ (bls. 103).
Jafnréttismálin eru tekin föstum
tökum, ýmist beint í köflum um
feðraveldi og karlmennskudýrkun
en miklu oftar undir öðrum fyrir-
sögnum eins og fótbolti. „En það
er ennþá verra að strákar skuli gera
allt fyrir boltann sem maður vildi
að þeir gerðu fyrir sjálfa sig: eyða
peningum, tárast þegar eitthvað
bjátar á, muna öll smávægileg at-
vik, dressa sig upp, gleyma aldrei
að mæta, o.s.frv. Þetta er ekki rétt-
látt!“ (58).
Eindregið er varað við því að slá
um sig um málefni sem maður þekk-
ir ekki til hlítar, ekki síst efni þessar-
ar bókar! „ÁBENDING: Ef fólk fer
að tala um bók sem þú hefur ekki
lesið, skaltu alls ekki þykjast hafa
lesið hana. Ég röflaði til dæmis ein-
hver ósköp um Sjálfstæðisflokkinn
þegar pabbi hennar Höllu vinkonu
minntist á bókina Sjálfstætt fólk.
Ef þú ert ekki með þetta á hreinu
skaltu þegja.“ (104).
Verkið er ekki einungis þýtt held-
ur staðfært og hefur Þóreyju tekist
vel til þar. íslenskt samfélag stend-
ur ljóslifandi fyrir lesanda og eru
flestar vísanir íslenskar. Erlendum
vísunum bregður fyrir enda eru þær
stór hluti af samtímanum. Myndir
í verkinu bæta við textann og halda
sama stíl og hann, húmorinn er alls-
ráðandi þótt þær afhjúpi nöturlegan
sannleikann. Upplýsingar skortir
um hvar og hvenær verkið var fyrst
gefið út.
Lesendur verða áhyggjulausir
eftir lestur verksins, að minnsta
kosti fram að næsta áhyggjuefni.
Kristín Ólafs
HÓPUR höfunda bókarinnar.
BÓKMENNTIR
L J ó ð
VALSAR ÚR
SÍÐUSTU SIGLINGU
eftir Lindu Vilhjálmsdóttur.
Mál og menning, 1996,57 síður.
í FORMÁLA fyrir Völsum úr síð-
ustu siglingu lýsir sjómannsdóttirin
Linda Vilhjálmsdóttir skemmtilega
þeirri rómantík sem tengdist hafinu
og hetjum þess í uppvexti hennar.
Hún segir frá skiparadíóinu sem
gekk stanslaust á heimili hennar
milli veðurfregna og fréttatíma, há-
karlahjöllum á Seltjarnarnesinu, sigl-
ingu út á Skeijaíjörð á gömlum dí-
vani og hinum „innilega" væmnu
sjómannavölsum sem hún féll fyrir
aftur og aftur og voru svo vinsælir
í Óskalögum sjómanna að þeir runnu
„saman í eitt eilífðar viðlag æsku“
hennar þegar hún fór að fullorðnast
(13). Hún gerir einnig grein fyrir
tilurð bókarinnar en ljóðin eiga rætur
sínar að rekja til sjóferðar hennar
með saltfiskflutningaskipi frá Njarð-
vík til Frakklands.
Serenaða fyrir vind-
hörpu og vélarrúm
Saman mynda ljóð þessarar bókar
eina heild, ferðasögu í ljóðum, þar
sem skáldið vinnur úr hughrifum frá
siglingunni. Ljóðin lýsa annars vegar
lífínu um borð en hins vegar þeim
áhrifum sem frumkraftur hafsins
hefur á skáldið: „anda / að mér
myrkrinu / saltinu uss / blóðrásin /
gælir við hrynjandi / hafsins / og
sjöstjarnan / mín“ (atlantis, 9). Þau
eru orðfá, myndirnar eru einfaldar
og best tekst Lindu upp þegar hún
yrkir um almætti hafsins, eins og í
einu af fjórum ljóðum bókarinnar um
sjóinn: „í kvöld / er hann dálítill /
guð rennir / fíngrunum guðlega / í
hárinu / meðan ég sofna“ (sjórinn,
33). Af svipuðum meiði er eitt besta
ljóð bókarinnar, morgunljóð: „ég er
úr / ljósi og lofti / yfir mér / svíf-
andi sjófugl / undir mér / lina úr
ljóði / hafið / er skín-
andi bjart“ (41). Hún
leikur sér með skálda-
ímyndina í ljóðinu
skáldið þar sem segir:
„ekki í sjakket / með
staf / spóka mig samt
/ spjátrungsleg / í rok-
inu á dekkinu" (31) og
sérstaða hennar í karla-
veröldinni um borð
kemur vel fram í ljóðinu
miss mondí sem lýkur á
orðunum: „sjálf er ég
prinsessa / um borð /
og leik lausum / hala
sem slík“ (51). Mörg
ljóðanna einkennast af
kímni sem skilar sér
misvel en prýðilega í ljóðinu
„ sé ég spurð / um ferðina
Linda
Vilhjálmsdóttir
skriftir:
tala ég
fjálglega / um osta vín
og guðdómlegt konjakk
/ fer varla að játa / að
ég eins og sæmundur
forðum / og fást hafi
gert afleitan kontrakt"
(30).
Þau ljóð þar sem
áhöfnin er með einum
eða öðrum hætti yrkis-
efni eru ekki jafn vel
heppnuð og fyrrnefnd
ljóð; nefna má skips-
bókina (23), kokkinn
(25), pólskir (26) og
áhöfnina: „pólskir menn
/ og íslenskir / yfir
menn / og undir /
menn“ (22). Á köflum
verður kveðskapurinn þannig átaka-
lítill eins og búið sé að pússa af hon-
um allar ójöfnur sem ef til vill hefðu
hentað yrkisefninu og tileinkun
hennar (bókin er tileinkuð Hrafnistu-
mönnum allra alda) betur. Ef til vill
má gagnrýna Lindu fyrir að hafa
meitlað ijóðmál sitt um of; sum þess-
ara fáguðu ljóða ná einhvern veginn
ekki að „hreyfast og hljóma eins og
öldur í laginu“ eins og textar sjó-
mannavalsanna sem hún talar um í
formála (16). Þau minna fremur á
sakleysislega serenöðu „fyrir vind-
hörpu og vélarrúm" (hljóðið, 43) en
dynjandi lífskraft valsanna sem
geyma bæði stjörnuþjarta himna,
ástir og ævintýr, að ógleymdri harm-
onikku. Þótt kallinn í brúnni kveðist
á við kölska „í veðravítinu / alræmda
á biskajaflóa" (veðmál, 53) hefði
öflugra særok að ósekju mátt leika
um síðurnar.
Nokkra furðu vekur að útgefendur
skuli velja bók Lindu blátt flauel
genginna góðskálda líkt og lesendur
megi eiga von á gullregni. Þótt nokk-
ur ljóðanna séu ágætlega ort er ský-
fallið hér of sviplítið til að úr verði
eftirminnileg heild; harmonikkan
varð sennilega eftir í landi.
Eiríkur Guðmundsson