Morgunblaðið - 17.12.1996, Side 12
12 B ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
mrn
GILGAMES konungur, gömul stytta.
Óðurimi um vin-
áttuna og dauðann
BÓKMENNTIR
S ö g u 1 j ó ð
GILGAMESKVIÐA
Stefán Steinsson þýddi og skrifaði
inngang. Oddi prentaði.
Mál og menning 1996. - 221 síða.
GILGAMESKVIÐA er meðal elstu
kvæða súmersk að uppruna en hefur tekið
ýmsum breytingum og verið löguð til af
fræðimönnum og þýðendum. Súmersku
kvæðin um Gilgames voru rituð um 2100
árum fyrir Krist, forn-babýlónska gerðin um 1700 f. Kr. og gerð
sú sem kennd er við Sin-lekí-únninní um 1300 f. kr.
Stefán Steinsson fer eftir enskri þýðingu Maureen Gallery Kovacs
úr frummálum, en hefur stuðst við ýmsar aðrar þýðingar.
„Öll þýðing er að einhveiju leyti túlkun og fer eftir stíl þýðanda
og túlkun hans á textanum," skrifar Stefán. Hann þýðir undir
merkjum einfaldleikans og fyrnir ekki mál sitt þótt það sé ekki
laust við hátíðleik á stundum. Þýðingin er sem slík nálægt því að
vera versjón eða útlegging. Þegar þýtt er án allrar uppgerðar hljóm-
ar þessi texti vel. Enkídú er syrgður:
Þegar hin fyrsta dagskíma var á lofti
ávarpaði Giigames vin sinn og mæiti:
„Enkídú, móðir þín gasellan
og faðir þinn, villiasninn, gátu þig af sér,
fjórar villtar ösnur ólu þig á mjólk
og hjarðirnar vísuðu þér veginn um bithagana.
Megi vegur Enkídús að sedrusviðarskóginum harma þig
og hvorki þagna nótt né dag.
Megi öldungar hinnar torgbreiðu Úrúk harma þig
Megi lýður allur, er blessaði för okkar, harma þig.
Aftur á móti tekst síður að mínu mati í eftirfarandi dæmi,
einnig úr Áttundu töflu:
Roðasteinsskál fyllti hann hunangi,
kóngablásteinsskál fyllti hann smjöri.
Fagurlega skreytti hann borðið og færði fórn Sjamasi.
Þetta er auðvitað smekksatriði, en er ekki effum ofaukið í ekki
lengri texta? Orðaröð verður ekki heldur ljóðrænni þótt hún sé
uppskrúfuð.
I stuttu máli fjallar Gilgameskviða um konunginn í Úrúk, hinn
einstaka Gilgames og atgervi hans. Sá ljóður er á ráði þessa far-
sæla og mikla konungs að hann kúgar unga menn og konur í ríki
sínu. Guðirnir senda honum verðugan andstæðing, frummanninn
Enkídú. Árekstur verður þar með milli menningar og náttúru.
Einn áhrifaríkasti kafli kviðunnar er um hættuför til sedrusviðar-
skógarins sem þeir Enkídú og Gilgames fara saman og lýkur með
dauða hins fyrrnefnda. Gilgames heldur til dauðaríkisins í því skyni
að komast að leyndardómum eilífs lífs hjá Útnapistím, eina mannin-
um sem hefur náð því takmarki að verða eilífur.
Gilgameskviða hefur af fræðimönnum verið kölluð verk um vin-
áttuna og dauðann og er það ekki íjarri sanni.
Ferðin í átt að dauðaríkinu og sigling Gilgamesar á Vatni dauð-
ans eru hámark kviðunnar og afar sannfærandi skáldskapur þótt
augljóst sé að ljóðið er í brotum.
Yfir allri frásögninni er jafnvægi og ró þrátt fyrir ógnvænlegt
efni. Einkum er það í lokakviðunni, tólftu Töflu sem ekki er víst
að tilheyri í raun kviðunni sem skáldskapurinn rís. Orðalag er
hástemmdara, ákafara:
Gilgames fór að hitta mánaguðinn, aleinn, einn maður.
„Faðir Sin, daginn sem trumban var mér slegin í undirheimum
og trumbuslagarinn rotaður hjá jarðaröskrinu,
hremmdu undirheimarnir Enkídú.
Hann fór ofan að leysa þau úr haldi.
Namtar hremmdi hann ekki,
sjóplágudjöfullinn hremmdi hann ekki heldur.
Undirheimamir hremmdu hann.
Hinn grimmi erindreki Nergals, örlagaguðs, hremmdi hann
ekki,
jarðaröskrið tók honum tak.
Ekki féll hann á vígvelli manna. Jörðin hremmdi hann.“
Það eina sem ég get fundið að þessari þýðingu er að jarðarö-
skrið hafi tekið honum tak, einum of hversdagslegt þykir mér það
orðalag.
Inngangur, skýringar og aðrar greinar sem fylgja útgáfunni
hljóta að vera vel þegnar, enda eru þær til glöggvunar. Gilgames
fær sína uppreisn nú því að heyrst hefur að önnur þýðing sé
væntanleg á þessu gamla ljóði, en hún mun vera styttri en þýðing
Stefáns Steinssonar.
Jóhann Hjálmarsson
Grundvöllur
kristninnar
BÆKUR
Kristin trú
og nútíminn
LJÓS í HEIMI
eftir Einar Sigurbjömsson.
Útgefandi: Skálholtsútgáfan.
Stærð: 208 blaðsíður, innbundin.
Viðmiðunarverð 2.980 kr.
DR. Einar Sigurbjörnsson er
manna best fallinn til að rita bók
eins og þessa. Hann hefur verið
prestur um árabil, og kennari í trú-
fræði við guðfræðideild Háskóla
íslands í meir en 20 ár, lengst af
sem prófessor. Hann hefur ritað
meira en nokkur núlifandi íslend-
ingur um trúfræði. Merkar bækur
eftir Einar eru Credo sem er krist-
in trúfræði og Kirkjan játar, sem
fjallar um játningarrit íslensku
þjóðkirkjunnar.
Ljós í heimi er byggð upp eftir
trúaijátningum kristinnar kirkju
og hefst á Postullegu trúarjátning-
unni og Níkeujátnjngunni. Bókinn
skiptist í fjóra aðalhluta, sem hver
um sig skiptist í marga kafla, auk
þess sem hver kafli er brotinn oft
upp með millifyrirsögnum. Fyrsti
aðalhlutinn er inngangur og fjallar
um undirstöðuatriði kristinnar trú-
ar. Þar er fjallað um hugtök eins
og þrenningarkenninguna, hvernig
Biblían getur verið áreiðanleg
heimild um kristna trú, hvernig hún
er Guðs orð, tilurð og tilgang játn-
inga kirkjunnar ó.fl. í öðrum aðal-
hlutanum byrjar fræðslan út frá
trúaijátningunni. Hann fjallar um
fyrstu grein trúaijátningarinnar,
þ.e. um Guð, skaparann. Fjallað
er um Guð sem almáttugan, skap-
ara, um sköpunarsögurnar og
tengsl þeirra við nútím-
ann, trú og vísindi,
hvort vísindin hafi af-
sannað trúna, synd,
þjáninguna í heiminum
o.m.fl. Þriðji aðalhlut-
inn er um aðra grein
trúaijátningarinnar,
Guð, sem frelsar í Jesú
Kristi. Ævi Jesú er
rakin, starf hans og
kenning, dauði og up-
prisa og merking þess
fyrir kristna menn.
Fjórði aðalhlutinn og
sá síðasti fjallar um
þriðju grein trúaijátn-
ingarinnar, heilagan
anda. Hvað gerir heil-
agur andi og hvernig starfar hann?
Fjallað er um bæn, skírn, altaris-
sakramentið, líf kristins manns,
kirkjuna, eðli hennar og köllun,
dauðann, endurkomu Krists, dóms-
dag, eilíft líf og glötun. Bókin Ljós
í heimi leitast við að útskýra fyrir
nútíma íslendingum innihald krist-
innar trúar á einföldu og aðgengi-
legu máli. Texti bókarinnar er mjög
einfaldur og auðskilinn. Höfundur
vitnar mikið í Biblíuna og tekur
með helstu texta hennar um það
efni sem hann fjallar um hveiju
sinni, máli sínu til skýringar. Það
eykur skilning lesandans og hjálpar
honum að skilja biblíutextana. Auk
þessa eys höfundur ótæpilega af
sálmasjóði kirkjunnar, fornum og
nýjum. Á annað hundrað ljósmynd-
ir prýða bókina og gera hana enn
aðgengilegri fyrir lesandann. Flest-
ar þeirra eru teknar sérstaklega
fyrir hana.
Efnistök höfundar eru yfirleitt
mjög fagmannleg, enda hefur hann
yfirburðaþekkingu á viðfangsefn-
inu. Umfjöllunin um kristniboð er
afskaplega stutt og
efnislítil. Þetta er
bagalegt í Ijósi sam-
þykkta prestastefnu
og tveggja undan-
genginna kirkjuþinga
um að stefnt skuli að
því að gera þetta mál-
efni að eðlilegum
þætti safnaðarlífs.
Mér hefði þótt eðli-
legra að kaflinn um
þetta málefni hefði
verið hluti af kaflan-
um um kirkjuna í stað
kaflans um líf kristins
manns, þó að vissu-
Iega tengist það því
efni líka. Hvergi er
heldur fjallað neitt um hjálpar-
starf, þó svo að heil stofnun innan
kirkjunnar starfi að þessum mála-
flokki. Umfjöllunin um endurkom-
una og efsta dag fannst mér ekki
alveg nógu sannfærandi.
Þekking nútímamanna á helstu
þáttum kristinnar trúar og trúar-
hefð kristinnar kirkju hefur hrakað
mjög á undanförnum árum. Þetta
er mikið alvörumál þegar haft er
í huga að menning okkar er sprott-
in af þessum rótum og samfélag
okkar hefur mótast af kristnum
gildum um margra alda skeið. Bók
sem þessa hefur skort tilfinnan-
lega. Það er því mikill fengur að
henni og hún bætir úr brýnni þörf
á stuttu og aðgengilegu skýringar-
riti um helstu atriði kristinnar trú-
ar. Allir, sem vilja öðlast skilning
á helstu grundvallaratriðum kris-
tinnar trúar munu lesa sér til gagns
í þessari bók. Þessa bók er hægt
að nota í fræðslu. Fólk, t.d. í sókn-
arnefndum og kirkjukórum, ætti
að lesa hana.
Kjartan Jónsson
Merkisbók
um merkisdaga
BÆKUR
F r æ ð i r i t
MERKISDAGAR
Á MANNSÆVINNI
eftir Áma Bjömsson.
Mál og menning,
Reykjavik 1996,487 bls.
MIKIL bók er þetta og mun meiri
en titillinn segir til um. Af honum
mætti ætla að einungis væri fjallað
um einstaka daga, en svo er auðvitað
ekki. Fremur að um tímamót sé að
ræða, áfangaskil eða
eitthvað þess háttar.
Enska heitið á útdrætti
í bókarlok segir þetta
ef til vill skýrar: „Land-
marks ...“. Þetta er auð-
vitað ekki sagt sem
gagnrýni síður en svo.
Miklu fremur til að
benda á að í þessari bók
má búast við miklu. Og
ekki er það ofsagt. Bók-
in er veisla fyrir almenn-
an lesanda, þjóðhátta-
fræðinga, mannfræð-
inga og raunar alla þá
sem hafa áhuga á
menningarsögulegum
fróðleik.
Aðalkaflar bókarinnar eru níu
talsins: Lífið kviknar, Fæðing,
Nafngjöf og skírn, Afmæli, Ferming,
Festar og trúlofun, Brúðkaup, And-
lát, Útför. Þarna er manninum fylgt
frá upphafi til enda eða réttara sagt
þeirri þjóðfélagslegu umgerð sem
umlykur hann, siðum hvers konar
og venjum. Allt er þetta rakið eins
langt aftur og ritað mál á íslandi
nær. Raunar er farið víðar en til Is-
lands til samanburðar og frekari
fróðleiks. Það er ekki hægt annað
en undrast og dást að því hvílíkum
kynstrum af upplýsingum höfundur
hefur aflað sér. Um það ber textinn
glöggt vitni, langar skrár tilvísana í
lok hvers kafla og geysilöng heim-
ildaskrá í bókarlok. Þar koma við
sögu prentaðar heimildir og óprent-
aðar, um 120 heimildamenn þjóð-
háttadeildar Þjóðminjasafns og um
30 viðmælendur.
Það lætur að líkum að bók sem
þessi hefur verið lengi í smíðum. Þó
að ekki séu nákvæmar upplýsingar
um það í inngangi höfundar hygg
ég ekki fjarri að ætla að komið sé á
fjórða áratug síðan fyrst var farið
að efna til hennar.
Gleðilega kemur það manni á óvart
þegar saman fer prýði-
lega vel ritaður texti á
ágætu máli og vönduð
fræðimennska. í þess-
ari bók er þetta svo.
Ámi Björnsson er hinn
ágætasti rithöfundur.
Og hann hefur svo
næmt auga fyrir hinu
kímilega að oft má
skemmta sér við lestur-
inn.
Ekki er annað að sjá
en prófarkir hafi verið
vel lesnar, því að ekki
kom ég auga á prent-
villur. Eina ritvillu
rakst ég þó á: skyn-
dauður. Það hef ég van-
ist að skrifa skindauður (þ.e. sýnd-
ar-, gervi-). En vera má að hitt megi
réttlæta. Ekki er ég málfræðingur.
Áður hef ég minnst á heimilda-
skrár. Auk þeirra er hér langur upp-
lýsingalisti um myndir. Þær eru á
fimmta hundrað og margar hverjar
góður bókarauki. Þá er að lokum
skrá yfir manna- og staðanöfn og
helstu heiti á viðkomandi merkisdög-
um. Á undan hveijum aðalkafla fer
stutt efnisyfirlit afmarkað frá aðal-
texta með dekkri grunni.
Af hálfu útgáfunnar hefur verið
vandað til þessarar bókar að öllu
leyti. Sigurjón Björnsson
Árni
Björnsson