Morgunblaðið - 13.05.1997, Side 42

42 ÞRIÐJUDAGUR 13. MAÍ 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Áhrif hæðar á
* mannslíkamann
Samvinnuháskólinn
í úttekt mennta-
málaráðuneytisins
MEÐ aukinni hæð yfir sjávarmáli
lækkar súrefnisþrýstingur í and-
rúmsloftinu og þarmeð í blóði og
vefjum líkamans. Á tindi Everest er
þrýstingurinn aðeins þriðjungur af
því sem hann er við sjávarmál. Við
það að súrefnisþrýstingurinn lækkar
verða margvíslegar breytingar á
starfsemi líkamans. Hann getur að-
f. lagað sig þessum lækkaða súrefnis-
þrýstingi með ýmsum aðferðum og
er sérstaklega mikilvægt að hann
fái nægan tíma til þessarar aðlögun-
ar. Ef farið er of geyst í að bæta
við sig hæð í ijallaklifri er hætta á
að fá svokallaða fjallaveiki. Það er
mjög einstaklingsbundið hvernig lík-
aminn bregst við hæð og fer ekki
alltaf eftir hversu vel þjálfaðir menn
eru, en góð þjálfun spillir aldrei fyrir.
Aðlögun
Af áhrifum hæðar á ýmis líffæri
líkamans má nefna að öndun verður
hraðari og dýpri. Við það verða
breytingar á sýru/basajafnvægi lík-
amans sem nær nokkru jafnvægi
p- aftur með tímanum. Talið er að fiest-
ir þeir sem eiga auðvelt með að ná
mikilli hæð án þess að veikjast svari
súrefnisskortinum með hærri öndun-
artíðni og dýpri öndun en þeir sem
þola þunna loftið illa. Hjartsláttur
verður hraðari, blóðþrýstingur
hækkar og þvagútskilnaður getur
aukist eða minnkað. Þeim, sem auka
þvagútskilnað, er síður hætt við
fjallaveiki. Ein af svörunum líkam-
ans við súrefnisskortinum sem fylgir
vaxandi hæð er að fjölga rauðum
blóðkornum. Einnig minnkar rúm-
mál blóðsins og leiðir þetta hvort-
tveggja til þess að blóðið þykknar.
Þessar breytingar verða á nokkrum
vikum og undirstrikar enn þörfina
fyrir aðlögun að hæð eins og ís-
lenski Everest-leiðangurinn hyggst
taka sér góðan tíma í. Þol minnkar
um allt að 10% fyrir hveija 1.000
hæðarmetra eftir að komið er í 1.500
metra hæð yfir sjávarmáli. Þannig
er þolið á tindi Everest aðeins þriðj-
ungur af því sem það er við sjávar-
mál. Breytingar verða á svefni í
mikilli hæð. Þannig verður meira af
svefninum í grynnri stigum sem leið-
ir til þess að ekki fæst eins góð
hvíld og ella gæti orðið. Mjög al-
gengt er að vakna oft upp af svefni
“ í mikilli hæð. í svefni fellur súrefnis-
þrýstingur í líkamanum enn lægra
en í vöku og öndun verður óreglu-
leg, þannig að á skiptast tímabil þar
sem öndun er kröftug og þarsem
öndunin stöðvast í nokkrar sekúnd-
ur. Mikil hæð yfir sjávarmáli með
tilheyrandi súrefnisskorti veldur
margvíslegum breytingum á starf-
semi taugakerfisins. Strax í 3.000
metra hæð yfír sjávarmáli er orðið
Ef farið er of geyst í
ffallaklifrí, segir
Gunnar Guðmunds-
son, er hætta á
svokallaðri fjallaveiki.
erfítt að læra nýja hluti og eftir því
sem hæðin eykst dregur úr hæfni
líkamans til að framkvæma ná-
kvæmar hreyfíngar, það dregur úr
starfsemi skynfæra og dómgreind
hrakar. Þegar líkaminn nær ekki að
aðlaga sig hæð, t.d. vegna þess að
of hratt er farið upp eða af öðrum
ástæðum, verður til ástand sem kall-
að er fjallaveiki. Orsakir fjallaveiki
eru ekki að fullu þekktar og er talið
að þær séu fjölþættari en súrefnis-
skorturinn einn. Almennt má segja
að fólk fínni ekki fyrir fjallaveiki
fyrr en komið er í um 2.500 metra
hæð yfír sjávarmáli. Rannsóknir frá
Himalayafjallgarðinum á ferðalöng-
um sem höfðu viðdvöl í 4.243 metra
hæð, leiddu í ljós að helmingur þeirra
sem höfðu gengið þangað úr 2.800
metra hæð hafði einkenni hennar á
ýmsum stigum. Sömu einkenna varð
vart hjá þriðjungi þeirra sem höfðu
hafið gönguna í 1.300 metra hæð
og verið lengur á leiðinni. Þeim sem
er hættast við að fá fjallaveiki eru
einstaklingar undir 25 ára aldri eða
eldri en 60 ára. Þá veikjast konur
oftar en karlar. Þeim sem einu sinni
hafa fengið fjallaveiki er hættara
við að veikjast aftur.
Fjallaveiki
Fjallaveiki má skipta í fjögur mis-
munandi stig og eru mjög ógreinileg
mörk á milli þeirra og er talið að
þau séu mismunandi tjáning á sama
sjúkdómsferli. Stigin eru: Fjalla-
veiki, háfjallasjónhimnublæðingar,
háfjallalungnabjúgur og háfjalla-
heilabjúgur.
Einkenna fjallaveiki verður vart
eftir eins til þriggja sólarhringa dvöl
á fjöllum. Algengustu einkennin eru:
höfuðverkur, lystarleysi, ógleði, upp-
köst, svimi, svefnleysi, almennur
slappleiki, suð fyrir eyrum og bjúgur
á útlimum. Einnig einbeitingarerfið-
leikar og hæg hugsun. Oft á tíðum
minnkar þvagútskilnaður. Háfjalla-
sjónhimnublæðingar eru oftast ein-
kennalausar og koma aðeins fram
við læknisskoðun. í einstaka tilfell-
um geta þær valdið tímabundnum
sjóntruflunum sem ganga til baka
að mestu leyti. Háfjallalungnabjúgur
er mun hættulegra stig fjallaveiki
oggetur valdið dauða á stuttum tíma
ef ekki er rétt brugðist við. Einkenn-
in eru: mæði í hvíld, hósti, uppgang-
ur, blóðhráki, blámi, surg í lungum
og hröð öndun og hjartsláttur. Há-
fjallaheilabjúgur er alvarlegasta stig
fjallaveiki og getur farið saman með
lungnabjúg. Einkenni hans eru
svæsinn höfuðverkur, uppköst, trufl-
un á skynjun og hreyfíngum og
meðvitundartruflanir sem geta verið
allt frá skertri dómgreind til meðvit-
undarleysis.
Aðrir kvillar sem upp koma í mik-
illi hæð eru barkabólga, þrálátur
hósti sem leitt getur til rifbrota,
snjóblinda, blóðrásartruflanir vegna
þess hve blóðið þykknar og fleira.
Þegar komið er í-meira en 6.500
metra hæð yfír sjávarmáli er komið
í dauðabeltið svokallaða, þar sem
enginn maður getur lifað til lengd-
ar. ítarlegar rannsóknir sem gerðar
hafa verið á fjallgöngumönnum sem
klifrað hafa svo hátt hafa sýnt að
þeir geta fengið ýmar varanlegar
veflaskemmdir, til dæmis getur
frammistaða þeirra á prófum sem
mæla ýmiss konar heilastarfsemi
versnað. Mikið þyngdartap verður,
matarlyst verður lítil og svefn léleg-
ur. Höfuðverkur, almennt máttleysi
og síþreyta eru algengar kvartanir.
Hvað er til ráða til að
veijast fjallaveiki?
Besta aðferðin til að fyrirbyggja
fjallaveiki er skynsamlegur ferða-
máti. Góðan tíma þarf til að aðlag-
ast hæðinni. Mælt er með því að
dvelja í tvo til fimm daga í um 2.000
metra hæð. Þegar komið er upp í
3.000 metra eða hærra er ráðlegt
að hækka sig aðeins um 300 metra
á dag, líkt og íslenski Everest-leið-
angurinn stefnir að. Rannsóknir
hafa sýnt að lyfíð acetazolamide er
virkt til að fyrirbyggja fjallaveiki.
Einnig er súrefni úr tönkum sem
bornir eru á baki hjálplegt. Mikil-
vægasta meðferðin við fjallaveiki er
að lækka sig og hverfa við það flest
einkenni hennar á stuttum tíma.
Einnig eru notuð lyf og súrefni. Þá
hafa komið til sögunnar á undan-
förnum árum færanlegir háþrýsti-
klefar sem hægt er að nota þegar
ekki eru aðstæður til flutninga í
minni hæð, t.d. vegna veðurs og
munu leiðangursmenn hafa slíkan
klefa tiltækan. íslensku þremenn-
ingamir sem hyggjast klífa Everest
eru allir þrautþjálfaðir, á besta aldri
til að verjast fjallaveiki og vanir að
dveljast í mikilli hæð án þess að
veikjast. Að auki munu þeir taka lyf
sem flýta aðlögun að hæð. Þess utan
hafa þeir með sér lyf og annan bún-
að til hjálpar, ef önnur óáran svo
sem barkabólga, hósti, niðurgangur
og aðrir kvillar heija á þá. Möguleik-
ar þeirra til að ná takmarki sínu
teljast því góðir þótt vert sé að minn-
ast þess að aðeins lítill hluti þeirra
sem leggja í háfjallaklifur nær að
komast á tindinn.
Höfundur er lungnulæknir í
Iowa-fylki í Bandaríkjunum. Hann
er áhugamaður um fjallaklifur og
hefur veitt Everestförunum
læknisfræðilega ráðgjöf.
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
gaf nýlega út merkar skýrslur, nið-
urstöður ítarlegrar úttelrtar á há-
skólamenntun í viðskipta- og rekstr-
arfræðum í landinu. Fátt hefur sést
úr þessum skýrslum í
fiölmiðlum, sem létu sér
flestir nægja að styðjast
við fréttatilkynningu
stýrihóps úttektarinnar.
Þessi fréttatilkynning
gefur mjög ófullkomna
mynd af niðurstöðum
úttektarinnar. Hvað
varðar einstaka skóla
er myndin afar villandi.
Sérstaklega á þetta við
varðandi Samvinnuhá-
skólann á Bifröst.
í fréttatilkynningunni
segir að ein af veikum
hliðum viðskipta- og
rekstramámsins felist í
takmarkaðri stefnumót-
un og markmiðssetn-
ingu. Um Samvinnuháskólann á Bi-
fröst segir m.a.:
Skólinn setur sér skýra, vel af-
markaða og trúverðuga stefnu sem
hefur skapað honum sérstöðu á sviði
viðskipta- og rekstrarfræðináms.
Ennfremur: Bæði Samvinnuhá-
Úttekt menntamálaráðu-
neytisins, segir Jónas
Guðmundsson, er
merkilegt skref í kerfís-
bundnu eftirliti með
íslensku háskólastarfi.
skólinn á Bifröst og Háskóli íslands
höfðu þróað markmið fyrir nám sitt.
Önnur veik hlið er talin vera að
ekki sé nægilega vel unnið að því
að koma á nýjungum og auka fjöl-
breytni í kennslu og námsmati. í
skýrslunni segir hins vegar:
Undantekning er þó Samvinnu-
háskólinn á Bifröst þar sem mark-
visst hefur verið unnið að kennslu-
fræðilegri uppbyggingu námsins og
eftirlit, miðlun athugasemda og upp-
lýsinga til kennara þótti til fyrir-
myndar.
Þriðja veika hliðin er talin vera
hátt brottfall nemenda úr námi. í
skýrslunni segir:
Brottfall nemenda er mjög mis-
munandi eftir skólum, frá rúmum
10% við Samvinnuháskólann til 50%
við viðskiptaskor Háskóla íslands.
Ennfremur segir um Samvinnu-
háskólann: Á árunum 1990 til 1995
var brottfall nemenda mjög lítið, eða
tveir til sex á ári. Hafa verður í huga
að Samvinnuháskólinn takmarkar
inngöngu nemenda og hefur getað
valið úr umsóknum um skólavist.
Fjórða veika hlið viðskipta- og
rekstrarnáms er talin vera of lítil
áhersla á upplýsingatækni. Um Sam-
vinnuháskólann segir
samt sem áður:
Tölvuaðstaða er mjög
góð. Bókasafnið er vel
búið bókum og tímarit-
um á sviði skólans og
aðgangur að gagna-
bönkum og millisafna-
lánum. Nemendur hafa
aðgang að tölvum og
bókasafni allan sólar-
hringinn.
Ennfremur: Náms-
efnið er í stöðugri end-
urnýjun og í takt við
nýja strauma og áhersla
lögð á að kynna notkun
í upplýsingatækni.
Þá segir: Kennarar fá
þjálfun í kennslu áður
en þeir taka til starfa með námskeið-
um í kennslufræði, tölvunotkun og
upplýsingatækni.
Fimmta veika hliðin, sem hér skal
tíunduð, fjaílar um námskröfur; þær
eru taldar mega vera meiri. í skoð-
anakönnun meðal brautskráðra nem-
enda kemur fram að 9% brautskráðra
nemenda Samvinnuháskólans telja
námskröfur hafa verið of litlar, sam-
anborið við 27-36% hjá nemendum
háskólanna í Reykjavík og á Akur-
eyri og Tækniskólans. Hins vegar
telja 91% brautskráðra nemenda
Samvinnuháskólans námskröfur hafa
verið hæfílegar.
Mikilvægar upplýsingar
Úttekt menntamálaráðuneytisins
er merkilegt skref í kerfísbundnu
eftirliti með íslensku háskólastarfi.
Aldrei áður hefur verið gerð úttekt
hjá mörgum skólum sem kenna sömu
fræðigreinar. Úttektin veitir skólun-
um sjálfum mikilvægar upplýsingar
um hvað þeir eru að gera rétt og
hvar þurfi að bæta úr. En hún veitir
ennfremur atvinnurekendum mikil-
vægar upplýsingar um hvemig
starfsmönnum þeir eiga von á út úr
skólunum. Síðast en ekki síst veitir
hún væntanlegum nemendum skól-
anna mikilvægar upplýsingar um
hvaða áherslum þeir eiga von á í
skólunum fjórum.
Því hvet ég alla sem áhuga hafa
og málið snertir til að lesa umrædd-
ar skýrslur menntamálaráðuneytis-
ins, en finna má þær á heimasíðu
ráðuneytisins,
slóðinni: http://frodi.stjr.is/mrn/
utgefni/rit/index.html
Höfundur er rektor
Samvinnuháskólans á Bifröst.
Jónas
Guðmundsson
HÚSNÆÐI í BOÐI
íbúð til leigu
Glæsileg 3ja herbergja íbúð á Seltjarnarnesi
til leigu. Erá 2. hæð. Bílskúr fylgir. Laus.
Upplýsingar í síma 564 2739.
ÓSKAST KEVPT
* Blásturshljóðfæri óskast
Vel meðfarin, lítið notuð, blásturshljóðfæri
(málm og tré) óskast keypt gegn staðgreiðslu.
Aðeins þekkt merki koma til greina. Hljóðfærin
og fylgihlutir, s.s. munnstykki og kassar, verða
að vera í góðu lagi. Skrifleg tilboð sendist af-
greiðslu Mbl., merkt: „B — 896", fyrir 20. maí.
TI L SÖLU
Tilsölu
1. Hafnarstræti 9-11 (hraðfrystihús), Þingeyri.
2. Fiskimjölsverksmiðja á Þingeyrarodda,
Þingeyri.
3. Skreiðargeymsla á Þingeyrarodda, Þingeyri.
4. Neðra fiskhús sambyggð skreiðarhús á Odd-
anum, Þingeyri.
Eignirnar seljast í einu lagi, ásamt vélum, tækj-
um og áhöldum.
Tilboð óskast sundurliðað í hverja eign fyrir
sig. Skila þarf inn tilboðum fyrir 20. maí nk.
Upplýsingar um eignirnar veitir Páll Jónsson,
Byggðastofnun, Engjateigi 3,105 Reykjavík,
sími 560 5400. Græn lína 800 6600.
Sala á lausafé
Föstudaginn 16. maí nk. verður lausafé í eigu
þrotabús Meistarans-Veisluþjónustunnar ehf.
til sölu í húsnæði félagsins í Dugguvogi 3 í
Reykjavíkfrá kl. 10.00-12.00.
Það eru vörulyfta, pökkunarvélar, hillur, borð
og ýmsir aðrir hlutirtil kjötvinnslu.
Frekari upplýsingar gefur undirritaður skipta-
stjóri þrotabúsins í síma 566 8530.
Mosfellsbæ, 12. maí 1997,
Þorbjörg I. Jónsdóttir hdl.
Gifsmót
Til sölu yfir 500 gifsmót fyrirkeramikfram-
leiðslu.
Áhugasamir vinsamlega sendið nafn og síma
númertil afgreiðslu Mbl., merkt:
„Keramikmót" fyrir 25. maí nk.