Morgunblaðið - 28.11.1997, Qupperneq 28

28 FÖSTUDAGUR 28. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
var að kísilgúrinn á þessu svæði
myndi duga verksmiðjunni til 2005
eða 2006, miðað við að afkastageta
verksmiðjunnar yrði nýtt að fuliu.
Ákveðið var að námaleyfið gilti
heldur lengur, til þess að verksmiðj-
an hefði ákveðið svigrúm, til dæmis
með því að treina sér hráefnið. Nú
er hins vegar á stjórnendum fyrir-
tækisins að skilja að svigrúmið sé
minna, gúrinn í núverandi námum
dugi ekki nema til 2002 til 2004.
Samkomulag um endalok
I fréttatilkynningu sem iðnaðar-
ráðuneytið sendi frá sér af þessu til-
efni varr á stofnanamáli gefíð í skyn
að séð væri fyrir endann á starfsemi
Kísiliðjunnar með framlengingu
námaleyfisins sem gerð væri „í því
skyni að eyða óvissu um framtíð
fyrirtækisins, ekki síst vegna þeirra
félagslegu og fjárhagslegu hags-
muna sem í húfi eru fyrir íbúa
svæðisins og þjóðfélagsins í heild“.
Það segir einnig sína sögu að ákveð-
ið var að hluti af leyfisgjaldi verk-
smiðjunnar renni í sérstakan sjóð
sem varið er til að kosta undirbún-
ing að aðgerðum til þess að efla at-
vinnulífið í sveitarfélögunum þar
sem íbúamir eiga verulega hags-
muni undir starfsemi kísilgúrverk-
smiðjunnar. Ætlunin er að auka
þessi framlög á síðari hluta leyfls-
tímabilsins og verður að skoða það
sem enn eina vísbendinguna um það
hvemig stjórnvöld mátu framtíð
Kísiliðjunnar á þessum tíma.
Náttúruvemdarmenn sem unnu
að málinu fullyrða að samkomulag
hafí verið gert milli Náttúruvemdar-
ráðs og umhverfís- og iðnaðarráðu-
neyta um að umrætt námaleyfi í Mý-
vatni væri endanlegt og yrði ekld
framlengt. Gísli Már Gíslason pró-
fessor, stjómarformaður Náttúru-
rannsóknastöðvarinnar við Mývatn,
segir að ráðherramir hafi staðfest
það á blaðamannafundi í Hótel
Reynihlíð, og frekari vísbendingar í
þá átt væri einnig að finna í greinar-
gerð með frumvarpi til breytingar á
vemdarlögum Mývatns sem lagt var
fram á Alþingi og í skilyrðum í út-
gefnu námaleyfi. Gísli Már upplýsir
einnig að umhverfisráðherra hafi
falið fulltrúum íslendinga á þingi
Ramsarsáttmálans um alþjóðlega
mildlvæg votlendissvæði fyrir fugla-
líf, sem haldið var skömmu eftir að
námaleyfið var gefið út, að gefa út þá
yfirlýsingu að efnistaka verksmiðj-
unnar væri bundin því svæði þar
sem minnst áhætta væri tekin. Þetta
hafi verið gert til að koma Mývatni
út af Montreux-skránni yfir votlend-
issvæði sem væru í hættu. Það hafi
verið gert.
Reykjahlíð í eyði?
Lokun kísilgúrverksmiðjunnar,
hvort sem menn velja orðin „þegar“
eða „ef‘ í því sambandi, mun hafa
gríðarleg áhrif á efnahag og at-
vinnulíf í Mývatnssveit og nágrenni,
eins og skýrsla Byggðastofnunar
staðfestir. Tahð er líklegt að 75 árs-
verk myndu hverfa úr atvinnulífi
KISILGURNÁM í MÝVATNI
Skútustaðahrepps og um 210 íbúar
þyrftu að finna sér annað lífsviður-
væri. Er þetta nærri því helmingur
hreppsbúa sem nú eru 470. Eftir
stæði 260 manna samfélag, að stór-
um hluta í dreifbýli, með um 130
ársverk og um 10% lægri meðallaun
en nú er. Þessi orð þýða það nánast
að þorpið í Reykjahlíð legðist í eyði,
ef ekkert annað kæmi í staðinn fýrir
kísilgúrverksmiðjuna.
Byggðastofnun telur að tekjur
sveitarsjóðs gætu dregist saman um
helming. Rekstur þjónustu sem
einkum tengist þéttbýlinu, til dæm-
is hitaveitu, vatnsveitu og holræsa-
og gatnakerfis, yrði án efa mjög erf-
iður og nýting skóla og íþróttahúss
mun lakari en nú er. Áhrifin myndu
ná út fyrir sveitina, t.d. yrði 4%
samdráttur í tekjum bæjarsjóðs
Húsavíkur auk þess sem minni
verkefni yrðu í tengslum við út-
flutning um Húsavíkurhöfn.
„Óvissan er verst,“ segir Sigbjörn
Gunnarsson sveitarstjóri um áhrif
umræðunnar á samfélagið. Hann
segir að ef það lægi fyrir eftir ár að
ekki fengist að taka meiri kísilgúr,
þá þyrfti að fara að undirbúa lokun
verksmiðjunnar. Þá segir hann að
óvissan hafi mikil áhrif á íbúana
sem flestir hafi beinan eða óbeinan
hag af starfsemi verksmiðjunnar.
„Eg er ekki farinn að verða var við
að fólk fari, en ég fmn það á fólki að
það er í biðstöðu," segir Sigbjöm.
íbúar Reykjahlíðarþorpsins og
nágrennis styðja starfrækslu kísil-
gúrverksmiðjunnar en andstaðan er
í suðurhluta sveitarinnar. Þar segja
bændur að verksmiðjunni verði lok-
að á næstu árum. Menn verði að
sætta sig við það og hefjast handa
við að undirbúa það með því að
finna eitthvað annað í staðinn.
Tilraunir með undanskurð
Ekki vildu stjómvöld þó gefast
upp baráttulaust því Jón Sigurðs-
son iðnaðarráðherra ákvað, þegar
gefið var út nýtt námaleyfi fyrir kís-
ilgúrverksmiðjuna 1993, að beita
sér fyrir rannsóknum á nýrri
vinnslutækni við kísilgúmám í vatn-
inu og hugsanlegri nýtingu á kísil-
gúr sem lenti undir hraunið sem
rann út í vatnið í Kröflueldum á átj-
ándu öld. Þetta kemur fram í lok
sömu fréttatilkynningar og vitnað
er til hér að framan að hafi falið í
sér vísbendingar um lokun verk-
smiðjunnar í síðasta lagi árið 2010.
Skilaboðin eru því ekki skýr.
I upphafi vora einkum bundnar
vonir við síðamefnda atriðið. Borað-
ar vora rannsóknaholur en niður-
stöður rannsóknanna sýndu að það
væri ekki raunhæf leið til hráefnis-
vinnslu fyrir verksmiðjuna. Bjami
Bjamason tæknistjóri Jarðborana
vann að þessu verkefni og hann var
síðan ráðinn framkvæmdastjóri
Kísiliðjunnar hf. í því starfi hélt
hann áfram að athuga nýjar aðferð-
ir til vinnslu á kísilgúr úr Mývatni.
Síðustu tvö árin hefur verið unnið
að hönnun tækni til að ná kísilgúr
undan botni Mývatns þannig að hið
BÚIST er við að þorpið í Reykjahlíð fari nánast í eyði ef kísilgúrverksmiðjunni verður lokað.
lífræna botnlag raskist sem minnst.
Tækninni er líkt við kílplóg. Smíðað-
ur verður prammi þannig útbúinn að
botnstykki hans plægir og dælir upp
70-80 sentímetra kísilgúrlagi undan
lífræna botnlaginu sem leggst aftur
niður og rákin eftir stút tækisins er
það eina sem rótar við efsta botnlag-
inu. Auðvitað lækkar botninn sem
nemur því lagi sem skorið er undan.
Unnið verður á tveggja metra dýpi í
vatninu, en hingað til hefur verið
unnið á grunnu vatni. Munurinn á
þessari og fyrri aðferð er auðsjáan-
lega mjög mikill. Núna er unnið á
hálfs metra dýpi í vatninu og rótað
upp tveggja og hálfs metra lagi og
leðjunni allri dælt á land. Eftir era
miklar gryfjur sem nýja setið, sem
er á hreyfingu í vatninu, er talið
stöðvast í.
Tæknin var prófuð í haust á til-
raunastofu í Hollandi og notaður við
það leir úr Mývatni. Niðurstöðurnar
vora jákvæðar. Hreiðar- Karlsson,
stjórnarformaður verksmiðjunnar,
segir að meginniðurstaðan sé að
það sé þess virði að prófa tæknina á
Mývatni og verði það gert næsta
sumar. Tækin verða þó ekki í fullri
stærð. Vonast Hreiðar til þess að
eftir ár verði menn mun fróðari um
það hvort þessi nýja tækni komi að
notum.
Ekki er talið tímabært að gera
kostnaðaráætlun vegna hönnunar
og smíði tækja til að taka kísilgúr
með nýju tækninni en stjómarfor-
maður fyrirtækisins telur að kostn-
aðurinn muni nema hundruðum
milljóna. Því þurfi að fást námaleyfi
til að minnsta kosti 20-25 ára til að
forsvaranlegt sé að ráðast í verkið,
þannig að hægt verði að gera sér
vonir um að mögulegt verði að
greiða niður stofnkostnaðinn. „Mér
finnst það réttlætanlegt, ef aðferðin
virkar. Mér finnst hún taka mikið
mið af sjónarmiðum umhverfis-
vemdar. Við trúum því að vinnsla
efnis með þessum hætti sé mun
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
TURNINN við verksmiðju Kisiliðjunnar lækkar um tíu metra og út-
blásturinn hverfur þegar settur verður upp vothreinsibúnaður á
brennsluofninn í svokölluðum þurra hluta verksmiðjunnar. Mengun
minnkar og útlitið batnar um leið.
Leifur Hallgrímsson
oddviti í Vogum
Stöndum vörð um Kísiliðjuna
„Skýrsla
Byggðastofnun-
ar skýrir stöðu
mála og niður-
staðan er óum-
deilanleg,“ segir
Leifur Hall-
grímsson bóndi
og flugmaður í
Vogum, oddviti
Skútustaða-
hrepps. „Rétt viðbrögð við henni
eru að standa vörð um starfsemi
Kfsiliðjunnar. Ef hún veldur
spjölluni á lifríkinu þarf að breyta
um vinnubrögð."
Leifur segir að óvissan um
framtíð Kísiliðjunnar sé stóralvar-
legt ástand sem hafi lamandi
áhrif á samfélagið og nái langt út
fyrir veggi fyrirtækisins. Skýrsla
Byggðastofnunar sýni hvað muni
gerast í Mývatnssveit ef verk-
smiðjunni verður lokað. Þá yrði
ekki bjart yfir staðnum.
Hann segir ekki hlaupið að því
að finna störf fyrir það fólk sem
vinnur í Kfsiliðjunni. „Sumir segja
að við eigum að gleyma Kísiliðj-
unni og snúa okkur að einhveiju
öðru. Það er auðveldara um að
tala en f að komast eins og sést á
því að búið er að veija milljörðum
í átaksverkefni úti um allt land án
þess að það skili miklu. Ferða-
þjónustan mun aldrei taka við öllu
fólkinu enda er það í raun og
veru vinna sem stendur aðallega
yfir í þijá mánuði.
Hvarvetna stendur landsbyggð-
in höllum fæti. Það kann einhveij-
um að þykja það eðlileg byggða-
stefna að leggja Kfsiliðjuna niður,
því verða aðrir að svara en ég.
Verksmiðjan er eina stóriðjufyrir-
tækið utan höfuðborgarsvæðisins
og kannski eðlilegt þess vegna að
fólk hafi horn í síðu hennar,“ seg-
ir oddvitinn.
Leifúr segist binda miklar vonir
við nýju vinnslutæknina. „Að
mfnu mati eru afar fáar vísbend-
ingar um að kfsilgúrnámið úr
vatninu hafí haft verulega skað-
leg áhrif á lífríkið. Það er helst að
sjá megi tíðari og dýpri sveiflur í
lífríki vatnsins en menn telja að
áður hafi verið en í því sambandi
verður að benda á að afar litlar
rannsóknir eru til um ástandið áð-
ur en verksmiðjan tók til starfa.
Sveiflumar valda vissulega
áhyggjum en það er margt sem
menn ekki vita. Hvemig skyldi til
dæmis standa á því að ávailt þeg-
ar niðursveifla er í Mývatni er líf-
ríki Laxár í blóma og svo öfugt?“
Bændur í Vogum hafa óskað
eftir því að Kfsiliðjunni verði leyft
að dæla kísilgúr úr Vogaflóa sem
er syðsti og austasti hluti Norður-
flóa en Vogaflói er utan þess
svæðis sem námaleyfí verksmiðj-
unnar nær til. „Vatnið hefur
grynnkað mikið á þessu svæði og
fiskur nánast horfið á hluta svæð-
isins. Sum bestu veiðisvæðin em
aftur á móti á svæði sem búið er
að dæla af. Maður gerir sér grein
fyrir því að dælingin hefur áhrif á
því svæði sem verið er að vinna á
hveijum tíma. En hvað tekur það
langan tfma að ná fyrri fram-
leiðslugetu? Ég vil líkja þessu við
tún sem er unnið upp, það dregur
úr uppskem í bili en eftir fáein ár
er það komið í samt Iag,“ segir
Leifur Hallgrímsson.
Gylfi Yngvason
bóndi á
Skútustöðum
Kfsiliðjan mun hætta
„Það boðar
stórkostlegar
breytingar þeg-
ar Kfsiliðjan
verður lögð nið-
ur, ég segi þegar
en ekki ef eins
og allir sem
kynnt hafa sér
málið af kost-
gæfni,“ segir Gylfi Yngvason
bóndi á Skútustöðum II. Hann og
fjölskylda hans hafa lengi veitt
silung í Mývatni og fylgst með
breytingum í lffríkinu. Gylfi kenn-
ir starfsemi Kfsiliðjunnar um
breytingar á lffríki vatnsins
„Skýrslan gefur mynd af því
sem gerist í atvinnulffinu ef ekk-
ert verður reynt að gera í stað-
inn. Skýrsluhöfundar gefa sér
heldur ekki þá forsendu að hlut-
irnir muni lagast eða breytast í
framtfðinni. Við verðum að gera
ráð fyrir því að vatnið og áin
muni smám saman rétta við, enn
er líf í á og vatni þó bæði séu illa
farin.
Við höfum bent á að Kfsiliðjan
muni hætta innan skamms tfma
og menn verði að horfast í augu
við það og bregðast við í tfma.
Ganga í að leita annarra atvinnu-
tækifæra fyrir það fólk sem vill
vera hér áfram. Ég geri mér þó
grein fyrir því að erfitt verður að
finna störf fyrir iðnaðarmenn og
fleiri."
Gylfa líst illa á að hleypa Kísil-
iðjunni í Syðriflóa. „Námavinnsla
í Syðriflóa kallar á miklar breyt-
ingar, það eitt að opna þar námu
verður að teljast kaflaskipti. Þá
er eins og verið sé að byija á
vinnslu í nýju vatni. Það yrði
gegn öllum rannsóknum sem
gerðar hafa verið og áður en til
þess kemur verður að ganga af
allri náttúruverndarstefnu í land-
inu dauðri.