Morgunblaðið - 27.01.1999, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1999 25
LISTIR
Hamrahlíðar-
hljómurinn
TÖJVLIST
Listasafn fslands
KÓRTÓNLEIKAR
Hamrahh'ðarkórinn söng íslenska
kórtónlist; Þorgerður Ingólfsdóttir
stjórnaði. Mánudagskvöld kl. 20.30.
HAMRAHLÍÐARKÓRINN hef-
ur sérstöðu meðal íslenskra kóra.
Hann er þekktur fyrir tæran, fagran
hljóm; þessi hljómur hefur verið
auðkenni hans um árabil. Kórinn er
í stöðugri endurnýjun eðli sam-
kvæmt, og ekki geflð að hann sé eins
skipaður frá ári til árs. Þeim mun
erfiðara og meira starf felst i upp-
byggingunni. Þeim mun markvissari
hljóta vinnubrögðin að vera, til að
skapa þennan eina og sanna Hamra-
hlíðarhljóm. Það verður líka fullyrt
hér að enginn íslenskur kór hafi not-
ið velvildar tónskálda okkar jafn
ríkulega og Hamrahlíðarkórinn.
Þegar litið er til þeirrar grósku sem
á sér stað í sköpun kórtónlistar á Is-
landi, þá er ekkert vafamál hver öfl-
ugasti drifkraftur þeirrar sköpunar
er, það er Hamrahlíðarkórinn. Þau
skipta tugum, ef ekki hundruðum,
lögin sem tónskáldin hafa samið fyr-
ir þennan ágæta kór og Kór
Menntaskólans við Hamrahlíð. Þar
á meðal eru fegurstu perlur ís-
lenskrar kórtónlistar. Það er Þor-
gerður Ingólfsdóttir sem er skapari
þessa meistaraverks, sú sem hefur
ræktað þennan garð af þeirri alúð
og natni sem þurfti til að gera hann
að þeim sóma og prýði sem hann er.
Henni hefur tekist að laða til sín
besta fólkið, móta það og meitla til
að skapa fallegan kórsöng, og þar
með einnig að laða til sín æ fleiri
tónskáld, sem vilja heyra sín lög
hljóma frá þessu fallega hljóðfæri og
leggja sitt af mörkum til að auðga
hljóminn enn frekar.
Tónleikar Hamrahlíðarkórsins í
Listasafninu á mánudagskvöldið
voru einstök ánægjustund, og kór-
inn sjaldan betri. Þetta var ljóst
strax í fyrsta söngnum, Vorkvæði
um Island eftir Jón Nordal við ljóð
Jóns Óskars. Söngur kórsins var
djarfur og öflugur í þessu þrótt-
mikla verki Jóns. Strófur Þorkels
Sigurbjörnssonar við Ijóð Knuts
Odegárds voru frumfluttar á tón-
leikunum. Lagið er strófískt, og
gjörólíkt öðrum íslenskum kórlög-
um, glaðlegt og bjart. Lag Hildi-
gunnar Rúnarsdóttur Andvökunótt
við ijóð Hildigunnar Halldórsdóttur
sver sig hins vegar í ætt við hið
dæmigerða íslenska kórlag. Það er
erfitt að lýsa því, en það er engu lík-
ara en sál þjóðarinnar hafi aldrei al-
mennilega komið út úr torfbænum,
slík er ástin á myrkrinu og skuggun-
um, og þeirri depurðarfullu ró sem
þar ríkir. Og hvílík fegurð í þessu
sálarhúmi. Lag Hildigunnar er ein-
staklega hrífandi og var frábærlega
sungið af einsöngvara úr röðum kór-
félaga, Ólafi Rúnarssyni. Andvöku-
nótt rímar vel við annað ágætt lag
Hildigunnar, Syngur sumarregn,
sem hún samdi fyrir nokkrum árum
fyrir Hamrahlíðarkórinn. Lag Jóns
Asgeirssonar, Hvíslar mér hlynur,
rómantískt og kliðmjúkt, á vafalítið
eftir að verða jafn ástsælt og önnur
kórlög Jóns, og kórinn söng það
undurvel. Þá kvað við allt annan og
rammari tón í Mansöng Jórunnar
Viðar fyrir Ólafsrímu Grænlend-
ings. Það má kalla þetta verk
söngdrápu í þjóðlegum stíl, þar sem
aðalstefið gæti allt eins verið gömul
stemma. Verkið er ennfremur
skreytt með þjóðlegu söngflúri, mel-
ismum og trillum, sem gefa því svip-
mót rímunnar. Kórinn sýndi mikla
breidd í dýnamískum blæbrigðum í
þessu glæsilega verki, og piltarnir
komu sérstaklega á óvart með
óvenju „digrum karlaróm". Undir-
leikari úr röðum kórfélaga, Eva Þyri
Hilmarsdóttir, lék prýðilega með
kórnum.
Hamrahlíðarkórinn söng
Requiem Jóns Leifs afar fallega og
af tilfinningu fyrir viðkvæmu og
gegnsæju hljómaferlinu. Hápunkti
náði söngur kórsins í Haustvísum til
Máríu, lagi Atla Heimis Sveinssonar
við ljóð Einars Ólafs Sveinssonar.
Það er ómögulegt að segja að eitt-
hvert lag sé best, en á meðan það
augnablik lifði sem þetta lag var
sungið, var það það fegursta. Nýjar
Máríuvísur Atla Heimis við ljóð
Jóns Helgasonar voru líka fallegar;
bjartari og skærari en Haustvísurn-
ar, og söngur Hallveigar Rúnars-
dóttur tær og hreinn. Þriðja Maríu-
kvæði Atla Heimis, það sem hefur
mestum vinsældum náð á síðustu ár-
um, var líka feikna vel sungið af
kórnum. Lag Hróðmars I. Sigur-
björnssonar við sálminn Gæskurík-
asti græðari minn var frumflutt á
tónleikunum. Ekki kæmi á óvart
þótt þetta lag ætti langa lífdaga fyr-
ir höndum meðal kóra Iandsins, en
Hróðmar er orðinn einn öflugasti
kórverkasmiður okkar.
Tónleikum Hamrahlíðarkórsins
lauk með lagi Jóns Leifs, Vögguvísu.
Þessi útgáfa verksins fyrir kór kom í
leitirnar í sumar og hljómaði hér í
fyrsta sinn. í fljótu bragði virðist
Jón einfaldlega hafa skrifað píanó-
undirleik sönglagsins út fyrir alt,
tenór og bassa, meðan sópraninn
syngur lagið sem fyrr; en einmitt
þannig hljómar lagið undurfallega í
statískri ró sinni. Þetta var fallegur
endir á vel heppnuðum tónleikum á
ágætum Myrkum músíkdögum.
Bergþóra Jónsdóttir
Kosningaskrifstofa Hafnarstræti 20, 3. hæð v/Lækjartorg
símar 562 4116, 562 4117, 562 4118, netf. aths@ismennt.is
Arni Þór
STJARNANNA
LJÓMI HVERFUR
í tilefni þess að nýlega birtust heildarsöfn
ljóða og smásagna dönsku skáldkonunnar
--------------------—--n----31-----------
Tove Ditlevsen fjallar Orn Olafsson um
hana en Ditlevsen er meðal kunnustu
skálda Dana hér á landi.
TOVE Ditlevsen er meðal kunnustu
danskra skálda á íslandi, e.t.v. eink-
um fyrir sjálfsævisögulega sögu
hennar Gift, einnig hefur æskusaga
hennar, Barndommens gade, verið
kvikmynduð. Hún var uppi á árunum
1917-1976. Nýlega birtust heildar-
söfn ljóða hennar og smásagna. Hún
byrjaði sem ljóðskáld, bii’ti sjö ljóða-
bækur, auk eftirlátinna ljóða, á árun-
um 1939-78, en fjórar bækur smá-
sagna, á árunum 1944-63.
Það er eins og hér séu tvö skáld á
ferðinni. Smásögurnar eru hver eftir
aðra um tilfinninganæma konu og
barn, sem eru kúguð af sljórri, ráð-
ríkri karlskepnu. Sögumaður er jafn-
an mjög ágengur, segir lesendum
hvað þeim eigi að finnast um þessi
ósköp, og bætir svo gráu ofan á svart
með lokalínu, sem hamrar enn inn
fyrirfram augljósan boðskapinn. Allt
þrungið tilfmningasemi og gjörsneytt
kímni. Líklega hefur þetta verið
brauðstrit Ditlevsen, skrifað í blöð og
tímarit, ætlað konum sem liði illa. Nú
er þetta ekki algilt. Fyrii- koma svo
listræn tök, að það er fremur eins og
skáldið hafi ekki gert nógu harðar
kröfrn- til sín en að það gæti ekki stað-
ist þær. I síðasta smásagnasafninu er
t.d. sagan „Litlu skómir“. Þar er enn
einu sinni miðaldra húsmóðir í sögu-
miðju, þrúguð og vansæl. Hún á tvö
böm af fyrra hjónabandi, átján ára
dóttur og fimmtán ára son. Seinni
maðurinn hafði hlotið svo mikinn
frama í fjTÍrtækinu, að þau hlutu að
flytja í stóra íbúð og fá sér vinnukonu,
til að geta haldið veislur svo sem
sæmir stöðu mannsins. En konunni
líður illa í þessum veislum, finnst hún
aldrei geta verið andrík og skemmti-
leg eins og hinar eiginkonumar. Ekki
líður henni betur með vinnukonunni,
það er ung þokkadís, sem veður í
karlmönnum, og frúnni finnst hún
óþarflega afskiptasöm um heimilis-
haldið, syninum lánar hún kynórarit.
Konan rekur hana, en
það virðast^ heldur ýkt
viðbrögð. Olíkt hinum
sögunum er hér gefið
fínlega í skyn hvað valdi
vansæld konunnar,
grunsemdir, sem hún
gerir sér ekki grein fyrir
sjálf, en renna upp fyrir
lesendum, í hugsunum
hennar um hvernig
seinni maðurinn reyni
að umbera drenginn, en
dekri við dóttur hennar,
hvað þau séu náin þegar
hann hjálpi henni við
stærðfræðiverkefni
hennar, hvað það sé sér-
kennilegt að þessi lag-
lega stúlka sé aldrei með
piltum, svo séð verði.
Ljóðin eru að sönnu misjöfn, en
oft verulega góð. Einkum á það við
um fyrstu bækur Ditlevsen, fram yf-
ir miðja öldina. Efnið er hversdagslíf
og tilfmningar ungrar stúlku og síð-
an konu, ekki síst ástamál og fjöl-
skyldan, kveðið á einfóldu hvers-
dagsmáli, en í seiðandi hrynjandi og
rími. Yfn-leitt eru ljóðin fremur löng,
einnig eftir sjötta áratuginn, en þá
ber miklu meira á fríljóðum, þetta
eru yfirleitt opin ljóð um framhjá-
hald, drykkjuskap, skilnaði og vand-
ræði. Hvort sem nú veldur nýtt
foi-m, efni, eða sú vímufíkn, sem
skáldkonan lýsti í sögu sinni Gift, þá
hefur nú slaknað verulega á listræn-
um tökum, satt að segja verður fátt
minnisstætt í seinni ljóðabókum
hennar, sem þannig nálgast smásög-
urnar. Þyki einhverjum þetta skáld
hafa verið mjög oflofað, þá ber hins
að minnast, að bæði hefur tískan í
skáldverkum breyst mikið síðastliðin
fjörutíu ár, og svo er það sem Guð-
mundur Friðjónsson benti á, að mik-
illeika skálda ber að meta eins og
fjalla, eftir hæsta tindi, en ekki
lægstu hlíðum. Þá hefði skáldinu
bara verið meiri sómi sýndur með
úrvali en heildarsöfnum.
Ljóðin eru yfirleitt svo löng og
rímuð, að ég reyni ekki að snúa þeim,
en hér má þó líta á eitt úr Leyndu
rúðunni frá 1961. Ríminu get ég ekki
skilað, og varla hrynjandi, en athugið
hvernig náttúran er lífi
gædd; hafið hristir sig
eins og votur hundur,
þannig hverfa minning-
ar eins og vatnsgusur.
Ljóðið byggist einkum á
andstæðum sumars og
hausts, en það birtist í
auðn og aðskilnaði.
Hauststormurinn verð-
m- til þess að stjörnum-
ar sjást ekki, en það er
orðað eins og ljómi
slokkni í augum. Dagur,
nótt og myrkur eru
gerð mannleg, og
þannig verður aðskiln-
aður elskendanna í lok-
in eins og óhjákvæmi-
legur, enda er orðalagið
endurtekning á aðskilnaði dags og
nætur þegar myrkrið eykst.
Haust
Svo lauk þessu mikla sumri.
Aud er baðströndin nú.
Dagur og nótt ganga hvort sína Ieið
sem þekktu þau ekki hvort annað.
Nú er kaldur stormur þar úti.
Stjamanna ljómi hver&r.
Bylgjubak hafsins heykist,
það hristir minningar af sér.
Myrkrið dró kápu sína
út undir himins rönd.
og tvö sem unnust ganga hvort sína leið
sem þekktu þau ekki hvort annað.
Tove Ditlevsen: Samlede digte
1997 (335 bls.), Samlede noveller
1998 (383 bls.) Gyldendal.
Tove
Ditlevsen