Morgunblaðið - 26.05.2000, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 2000 C 5
BÍÓBLAÐIÐ
Dansað í kringum
Lars
Augu kvikmyndaheimsins beinast aö
danska leikstjóranum Lars von Trier og
mynd hans, Dancer in the Dark, sem
hreppti Gullpálmann á Cannes um síð-
ustu helgi. Arnaidur Indriðason leit yfir
feril hans og rifjaöi upp myndir Lars.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
ÞEIR sem vilja sjá Lárs von Trier
að störfum ættu að horfa á heim-
ildarmyndina sem hann leyfði að
gerð yrði um framleiðslu Fávit-
anna en hún gefur mjög góða inn-
sýn í aðferðir hans sem leikstjóra
og kannski sérstaklega vinnu hans
með leikurum. Heimildamyndin
sýnir að hann gengur mjög nærri
þeim jafnvel svo að leikkona
brotnar niður í einu atriðinu, allt
með það að markmiði að ná fram
því sem hann dæmir vera raunsæi,
eðlilegur leikur, raunverulegar til-
finningar. Hann virðist gera gríð-
arlegar kröfur til leikaranna en er
jafnframt félagi þeirra, dyntóttur,
jafnvel skapstirður en föðurlegur
þegar á þarf að halda og þegar
handritið gerir ráð fyrir að leikar-
arnir séu naktir fer hann fyrstur
úr fötunum. Lars mun hafa leyft
að tekin yrði svipuð heimildar-
mynd við gerð Dancer in the Dark,
Gullpálmamyndarinnar nýju, en
fréttir herma að samstarf hans og
Bjarkar hafi ekki alltaf verið dans
á rósum og að það komi skýrt
fram í myndinni. Eins og heimild-
armyndin um Fávitana sýnir er
ljóst að Lars er leikstjóri sem
krefst alls af leikurum sínum.
Lars von Trier er fæddur í
Kaupmannahöfn þann 30. apríl ár-
ið 1956 og hét í fyrstu aðeins Lars
Trier en tók upp greifaheitið
vegna þess að félagar hans í kvik-
myndaskólanum í Kaupmannahöfn
kölluðu hann von Trier. Islending-
ar kynntust fyrst verkum hans að
ráði í gegnum ríkissjónvarpið þeg-
ar það sýndi óborganlega spítala-
sögu hans, Lansann eða Riget eins
og þættirnir hétu á frummálinu.
Fram að því höfðu kvikmynda-
áhugamenn heyrt af honum á
Cannes með fyrstu mynd sína í
fullri lengd, Element of Crime, og
síðar Epidemic og Europa, sem þó
vöktu minni athygli. Með þeim var
hann fyrst og fremst að skoða
möguleika kvikmyndanna, gera til-
raunir bæði með form og efni og
brjóta sig frá hinu hefðbundna;
nefndir eru áhrifavaldar eins og
Tarkovskí og Orson Welles í þessu
sambandi. Lars sagði í danskri
heimildarmynd, sem gerð var um
hann fyrir nokkrum árum (þessi
lítilláti Dani sem þorir ekki að
ferðast og heldur sig til hlés hefur
furðulega gaman af að opinbera
sig í heimildarmyndum), að í kvik-
myndaskóla hefði hann lært
hvernig ætti að gera bíómyndir og
fengið að vita um boð og bönn sem
ríktu og hann einsetti sér að þegar
hann sjálfur færi af stað með bíó-
mynd skyldi hann svína á þeim öll-
um, reyna að brjóta sem flestar
reglur.
Hann hefur staðið við það síðan.
Lansinn var fyrsta aðgengilega
verk hans fyrir almenning og hann
sló í gegn með sjónvarpsþáttunum
í heimalandi sínu og eignaðist
trausta fylgismenn hér á landi;
gagnrýnendur í Bandaríkjunum
sem sáu fjögurra tíma bíómynda-
útgáfu verksins voru frá sér
numdir af hrifningu. Lansinn var
melódrama, hrollvekja, gaman-
mynd og háðsádeila, oft svívirði-
lega fyndin og spennandi. Hann
fylgdi verkinu eftir með Lansanum
II, sem var lítið síðri fyrri þáttun-
um, og lofar Lansanum III áður
en yfír líkur.
Lansinn markaði á margan hátt
tímamót í vinnuaðferðum von
Triers. Hann hafði fundið viðun-
andi frásagnarstíl í handheldu
myndavélinni, náttúrulegu lýsing-
unni og spunakenndum leiknum.
Hann gat verið fluga á vegg, hlut-
laus áhorfandi að melódramanu,
sem hann hefur svo mikið yndi af
og virðist taka úr klútamyndum
frá Hollywood (í Dancer in the
Dark leikur Björk konu sem verð-
ur að afla peninga fyrir skurð-
aðgerð handa syni sínum, sem er
að verða blindur!).
Lars fylgdi Lansanum eftir með
mynd sem kallast verður meistara-
verk hans að Dancer in the Dark
óséðri. Brimbrot, sem hann gerði á
ensku, var biblíuleg fórnar- og
kraftaverkasaga flutt til norður-
héraða Skotlands og sett í búning
ástarsögu ungrar konu sem fórnar
öllu sínu til þess að ástkær eigin-
maður hennar megi lifa. Emily
Watson var svo barnsleg í trú
sinni og andlitið svo sviphreint,
fórn hennar svo stór, að tárakirtl-
arnir réðu ekki við
sig en einhvern veg-
inn hafði maður það
samt á tilfinningunni
að von Trier stæði
aftan við myndavél-
ina með ísmeygilegt
glott framan í sér.
Var ljóst að þama
var kominn leikstjóri
sem kunni að kalla
fram viðbrögð áhorf-
enda, kunni að leika
á tilfinningar þeirra
eins og honum sýnd-
ist, vissi nákvæmlega
hvernig hann átti að
æsa þær upp og
hvernig átti að lægja
þær aftur.
Hann gerði næst
Fávitana sem fjallaði
um fólk er gerði það
að leik sínum að láta
eins og vangefið fólk.
Hún var óþægileg að
horfa ó og tilgangur-
inn með henni ekki
alltaf skýr auk þess
sem endirinn virtist
laustengdur því sem
á undan fór en inn á
milli voru eftirminni-
leg atriði og ljóst var
að Lars náði fram því raunsæi sem
hann krafðist. Undir forystu hans
og sennilega fyrst og fremst undir
áhrifum frá starfsaðferðum hans,
varð til hin svokallaða dogma-
stefna í dönskum kvikmyndum
sem tók fyrst og fremst á kröfunni
um algert raunsæi og gekk svo
langt nefna ekki nafn leikstjórans.
Ljóst er að Lars von Trier er í
fremstu röð evrópskra leikstjóra
og fremsti leikstjóri Dana frá því
Carl Theodor Dreyer var og hét.
Hann hefur með efnisvali og
tæknilegri útfærslu blásið nýju lífi
í á margan hátt staðnaða evrópska
kvikmyndagerð og vonandi verður
ekkert lát á því í framtíðinni.
Russell Crowe
KVIKMYNDIR.IS
ÓFE HAUSVERK.IS

Mynd eftir
C33 /DD/
ladiatoi-lhcfilni.coni
HASKOLABIO