Morgunblaðið - 29.09.2000, Blaðsíða 6

iLJ BIOBLAÐ MOKGUNBLADID
K V 1 K M Y N D A H Á T í Ð
R E Y K J A V í K
Sweet Movie: Hneykslunarhella frá
hátíðinni ’78.
Tiieinkun
sem ekki varð
Makavejev hafði hugsað sér að
birta í upphafi myndarinnar
Montenegro eftirfarandi texta:
„Þessi mynd ertileinkuð hinni
nýju ósýnilegu Evrópuþjóð, þeirri
fjórðu stærstu, 11 milljónum
innflytjenda ogfarandverka-
manna sem fluttust norðurtil að
arðræna auð-og allsnægtafólk,
ogfærðu með sér sóðalega
siði, dónaskap og hvítlauks-
lykt.“ Hann hætti við það.
rannsaka ævi og verk marxíska sál-
könnuðarins Wilhelms Reich og
hugðist gera heimildamynd um
hann. Þegar til kastanna kom varð
til undarlegur samsetningur heim-
ildaefnis og leikins efnis, annars
vegar um Reich og örlög hans og
viðhorf Bandaríkjamanna til kyn-
ferðismála á árunum kringum 1970,
Dusan Makavejev speglar
pólitík í kynlffi og öfugt
í leit að hin
Montenegro: Húsmóðir yfirgefur hversdagsfangelsið.
hins vegar saga af ástum
ungrar konu í Belgrad,
áhanganda Reichs, og
bælds sovésks skauta-
hlaupara. I þessari mynd,
eins og fleirum, lætur
Makavejev kynferðislega
frelsun leiða til tortíming-
ar, sem þó ber í sér fram-
haldslíf.
í kjölfar þessarar mynd-
ar flosnaði Makavejev upp
í heimalandi sínu, enda
hafði hann ögrað stjórn-
völdum þar ítrekað, og
hélt í eins konar útlegð til
vesturs. Hann hefur starf-
að með framleiðendum
bæði í Evrópu og Ameríku
en myndir hans hafa ekki
fundið fyrri kraft og sjálfstraust.
Það er eins og erfið vinnuskilyrði
heima fyrir hafi að sumu leyti verið
leikstjóranum orkugjafi, örvandi
fremur en slævandi. Hinar mynd-
irnar fimm, sem hér verða sýndar,
eru frá þessu tímabili, misjafnar að
gæðum, en allar forvitnilegar.
Sweet Movie (1974) vakti miklar
pólitískt) þegar hún
kynnist júgóslaneskum
innflytjendum. Sú
frelsun leiðii- þó sem
fyrr til tortímingai’.
The Coca Cola Kid
(1985) er gerð í Ástral-
íu; Eric Roberts leikur
sendimann gos-
drykkjaveldisins sem
er ætlað að fella af
stalli innlenda gos-
drykkj aframleiðendur.
Manifesto (1988) var
gerð fyrir bandarískt
fjármagn, fagurlega
tekin en brokkgeng
túlkun á sögu eftir
Emile Zola um unga
konu sem hyggst
myrða konung þegar hann kemur
til þorps eins í Mið-Evrópu. Nýj-
asta myndin hefur ekki verið sýnd
hérlendis áður, Górilian baðar sig á
hádégií(1993), og er pólitísk ádeila
um rússneskan hermann sem verð-
ur eftir í Berlín þegar herdeild
hans snýi’ heim að lokinni styrjöld.
Árni Þórarinsson
Dusan Makavejev: Sögufrægur leikstjóri kemur til íslands.
deilur á fyrstu Kvikmyndahátíðinni
í Reykjavík, einkum vegna mis-
smekklegra bersöglismála, en er
pólitísk táknsaga um örlög Ungfrú
heims og skipsins SS Survival.
Montenegro (1981) er mun betri
mynd, gerð í Svíþjóð, þar sem Sus-
an Anspach leikur feikivel húsmóð-
ur sem „frelsast" kynferðislega (og
JÚGÓSLAVNESKI leikstjór-
inn Dusan Makavejev er í
hópi helstu fui’ðufugla kvik-
myndasögunnar, háðskur,
jafnvel eitraður ádeiluhöfundur,
djarfur, sumir mundu segja klám-
fenginn á köflum, í meðferð þess
meginviðfangsefnis síns sem er
samlíking stjórnmálalífs og kynlífs
og eftirsóknin eftir frelsi á báðum
þessum örlagasviðum. Makavejev
er jafnframt súrrealískur hugvits-
maður í beitingu myndmáls og
byggingu frásagnar, notar gjarnan
„montage“-aðferðir Eisensteins í
klippingu, sem tengir áður óskyld
myndefni svo ný merking kviknar á
samskeytunum, og púslar verk sín
úr brotum héðan og þaðan, úr
heimilda- og fréttamyndum, göml-
um bíómyndum, svart-hvítt efni
blandast litefni, fortíð blandast nú-
tíð í einum potti sem Makavejev
hrærir í eins og honum er einum
lagið. Bakgrunnur hans í sálar-
fræði og heimildamyndagerð er
jafnan nálægur í þeim leiknu bíó-
myndum sem komu nafni hans á
varir hvers kvikmyndaáhugamanns
á árunum kringum 1970.
Kvikmyndahátíð í Reykjavík
sýnir nú sjö af helstu myndum
þessa brokkgenga og umdeilda
snillings og kemur hann sjálfur til
landsins að fýlgja þeim úr hlaði.
Sú fyrsta er Maðurinn er ekki
fugl (1966), frumraun Makavejevs í
bíómyndagerð, sem ber með sér
mörg ofannefnd einkenni, ekki síð-
ur en sérkennilega kímnigáfu og
skarpa sýn á hlutskipti alþýðunnar
og samskipti kynjanna.
Önnur myndin er WR: Leyndar-
dómar líkamans (1971), sem margir
telja fremsta verk leikstjórans.
Makavejev hafði fengið styrk frá
bandarísku Ford-stofnuninni til að
Miklar vonir bundnar
við Veit Helmer í Þýskalandi
Eggin brýnd á
MIKLAR vonir eru
bundnar við leikstjór-
ann Veit Helmer í
Þýskalandi og er það
ekki að ástæðulausu. Hann hefur
unnið að kvikmyndagerð síðan hann
var 14 ára, lærði leikstjórn í
Munchen og hefur leikstýrt kvik-
mynd, stuttmyndum og auglýsing-
um, auk þess að vera einn af fram-
leiðendum A Trick of Light eftir
Wim Wenders. Helmer verður heið-
ursgestur á Kvikmyndahátíð í
Reykjavík með myndina Tuvalu.
Veit Helmer öðlaðist frægð fyrir
framúrstefnulegar stuttmyndir sín-
ar Tour d’Amour (1989), Die Ráuber
(1990), Within Grasp (1992), The
Window Cleaner (1993), Tour Eiffel
(1994) og Surprise (1995), sem færði
honum ríflega fimm tugi verðlauna á
helstu kvikmyndahátíðum í heimin-
um. Það verður sífellt meira um að
leikstjórar spreyti sig á auglýsing-
Leltið og þér
munuö finna
Það var enginn byrjendabragur
á leikstjóm Veits Helmers,
gesti kvikmyndahðtíöar, þegar
hann undirbjó tökur á Tuvalu.
1.100 leikurum frá fjórtán borg-
um í tólf löndum var boðið í leik-
prufur; allttil aöfinnafyndin og
tjáningarrík andlit. Þá leitaði
hann að réttu sundlauginni í
Þýskalandi, Póllandi, Tékk-
landi, Austurríki, Ungverjalandi,
Rússlandi og loks bar leitin ár-
angur í Búlgaríu. Centralna
Banja-sundlaugin í miðborg
Sofíu varð fyrir valinu. Svo
heppilega vildi til að til stóð aö
rífa þessa niöurníddu laugtil að
ryma fyrir neðanjarðarlestum.
Tuvalu: Ekki miklð talað.
um til að brýna eggina á klippi-
spjaldinu og Helmer hefur unnið að
um 16 auglýsingum, m.a. fyrir Coca-
Cola, IKEA í Frakídandi og Brook-
lyn á Italíu.
Helmer vinnur nú að næstu mynd
sinni Einskis manns land og er hand-
ritið skrifað af Goran Mihic, sem
skrifaði handritið að myndum Kust-
urica, Tími sígaunanna og Svartur
köttur, hvítur köttur. En víkjum aft-
ur að myndinni ljóðrænu, Tuvalu.
Persónurnar í Tuvalu gera lítið af
því að tala. Þegar þær opna munninn
streyma út orð á ólíkum tungumál-
um. Orðin blandast vatninu í sund-
lauginni. Byggingin utan um þessa
gömlu og fallegu sundlaug er að
hrynja og viðskiptavinirnir borga
með tölum, þeim sem notaðar eru til
að hneppa. Það getur ekki verið gott
fyrh’ bísnessinn.
Aðalpersónan heitir Anton (Denis
Lavant). Hann er draumlyndur ein-
fari, þráir að sigla um úthöfin og ver
tíma sínum í að sannfæra blindan
föður sinn um að laugin hrörlega sé í
góðu ásigkomulagi og full af gestum.
Eva (Chulpan Hamatova) verður
hugfangin af sérkennilegu háttemi
Antons og á iyrir þeim að liggja að
sigla út í sólarlagið. Snákurinn í
þessari undarlegu paradís er Greg-
or, bróðir Antons, sem vill rífa sund-
laugina, bygginguna og allan bæinn
með. Hann vill byggja nýtískulega
borg með öllum tiltækum ráðum,
ekkert er of heilagt.
Pétur Blöndal