Morgunblaðið - 13.12.2000, Síða 8

8 E MIÐVIKUDAGUR 13. DESEMBER 2000
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ

Það var dautt áður
en ég fæddi... “
ORÐIN eru Guðrúnar Oddsdóttur
sem sór að nýfætt bam hennar hefði
fæðst andvana. Lfk bamsins hafði
hún sett í óþæfðan sokk og kastað í
sjóinn. Nokkram dögum síðar fannst
það í fjöranni. Guðrún var dæmd til
dauða í dulsmáli og henni drekkt.
Dulsmál vora þau mál köliuð sem
höfðuð vora á hendur konum sem
fæddu leynilega og báru út böm sín,
og körlum ef þeir voru gmnaðir um
sekt í slíkum málum. Mál Guðrúnar
er eitt af (jórtón sem birt eru í heild
sinni í bókinni Dulsmálum auk skrár
um rúmlega 100 slík. Sagnfræði-
stofnun Háskóla íslands gefur bók-
ina út en Már Jónsson bjó til prent-
unar og skrifar ítarlegan inngang.
„Sá á kvölina sem á völina,“ segir
Már Jónsson í viðtali um bókina,
„Því frá upphafi 17. aldar fram til
loka 19. aldar era heimildir til um
ylír 100 mál. I dómum frá tunabilinu
sér maður aftur og aftur dóma um
konur sem hafa fargað bömum sín-
um nýfæddum. Ég hafði á sínutn
tíma háleitar hugmyndir um að taka
hugtakið þjáningu fyr-
ir á sagnfræðilegan
hátt og vildi reyna að
láta það vera undirtón-
inn í rannsókn minni á
þessu áhugaverða
tímabili. Þótt þetta sé
ósköp venjuleg rann-
sókn á dómsmálum
eins og þau komu fyrir
á hinum ýmsu dóm-
stigum réttarkerfisins,
era þjáning og örlög
þessara kvenna upp-
spretta rannsókn-
arinnar."
Framan af lá dauða-
refsing við sekt í duls-
máli. Lögin, sem vora
komin frá Danmörku, sögðu fyrir
um að höfuð þessara kvenna væra
sett á stjaka öðram til vamaðar og
áminningar. Þeim var þó yfirleitt
drekkt að gömlum sið. „Frá því á
miðri 16.öld í allri Evrópu vora kon-
ur í dulsmálum sekar ef þær gátu
ekki sannað sakleysi sitt. Ef kona
viðurkenndi að hafa
gengið með bami og
átt, án þess að kalla til
ljósmóður eða aðra var
hún sek í dulsmáli. Það
var ekki tekið mark á
konum sem sögðu að
böm þeirra hefðu ver-
ið andvana fædd, sem
þær gerðu reyndar
flestar. Þær sögðu að
þær hefðu ekki orðið
varar við andardrátt
eða annað lífsmark og
losað sig við það. Sum-
ar viðurkenndu þó að
hafa drepið barnið áð-
ur en þær bára það út.“
Það hlýtur að teljast
ólíklegt að þessi böm hafi öll verið
andvana fædd en ómögulegt er að
segja til um slíkt. „Andvana fæð-
ingar vora tíðari þá en nú. En eins
og dómarar bentu á var það sér-
kennilegt að þær skyldu fara afsiðis
til að fæða og ætlað að koma aftur
væri barnið lifandi. Þegar á leið
Már
Jónsson
tímabilið komu læknar til sögunnar
og „vísindalegar" aðferðir til að
kanna hvort bamið hefði verið líf-
vænlegt. Utburðir voru kmfnir og
lungun lögð í vatn. Ef þau sukku var
talið að bamið hefði aldrei dregið
andann. Þessi aðferð var mikið not-
uð en efasemdir vora uppi um gildi
hennar í Evrópu. Enn síðar vora ná-
kvæmari aðferðir notaðar og öragg-
ari. Fyrir þann tíma bar fólk nátt-
úrulega skynbragð á hvort fóstrin
vora fullburða og eðlileg. Oft hafði
heldur ekki verið hnýtt fyrir nafla-
strenginn. Ef það sást að fóstrið
hafði verið fullburða vora konur
dæmdar sekar en ef fóstrin virtust
ófullburða sluppu þær. Þetta vora
því engar útrýmingarbúðir þótt
mörg mjög vafasöm mál séu til.“
Eitt ógeðfelldasta mál bókarinnar
er dómur yfir Halklóru Jónsdóttur.
Faðir Halldóra nauðgaði henni og
þegar hún hafði eignast bam þeirra
og lá í öngviti tók hann það og gróf í
gólf. Ekki var tekið tillit til þess að
henni hafði verið nauðgað og heldur
ekki, að hún segðist ekki vita hvort
bamið hefði verið lífs eða liðið. Hún
og faðir hennar vora dæmd til dauða
árið 1724.
„Réttarkerfið tók ekki mið af að-
stæðum. Fólk var dæmt eftir verkn-
aðinum einum. Smám saman era
ytri aðstæðum og Iundarfari sak-
bominga gerð skil í dómunum og
farið að grafast fyrir um slíkt. Þá
vora dómar famir að mildast."
Dómar sýslumanna vora oft grimmi-
legastir og fólk var dæmt til dauða
þótt Alþingi, Yfirdómur og Dana-
konungur væra farnir að draga úr
refsingum. Lífstíðarfangelsi til
þrisvar sinnum 27 vandarhögg /
komu í stað aftöku. Glæpur duls-
málskvenna gleymdist og þær áttu
möguleika á að hefja nýtt líf. „Sum-
ar náðu sér aldrei. Aðrar lifðu á síð-
ari tímum alveg eðlilegu lífi, giftust
ogeignuðust böm“
íslenskir karlmenn vora mun oft-
ar fundnir sekir um dulsmál en kyn-
bræður þeirra í Evrópu og Norð-
urlöndunum. Engu að síður sluppu
þeir oft með skrekkinn. „Glæpurinn
þurfti að sannast á þá og þeir vora,
ólíkt konunum, saklausir uns sekt
þeirra var sönnuð. Þeir komust oft
upp með að sveija barnsmorð af sér,
jafhvel þótt þeir væra dæmdir feður
bama sem þeir höfðu ekki gengist
við og frásögur kvennanna um með-
sekt þeirra og annarra vitna væra
mjög sannfærandi. Þeir sóru eiða
með mismarga karla með sér, allt
eftir alvöra málsins. Eftir því sem á
leið aldirnar áttu menn auðveldara
með að sveija af sér. Réttarfari fer
ekki endilega fram.“
„Ýmist neyddu karlar konur til að
losa sig við bam eða létu á sér skilja
að þetta væri helst til ráða. Stundum
tóku þeir það og drápu. Eða þá að
fólk hafði hreinlega „samvinnu“ um
Hæfileikaríkt fólk
Matthías Johannessen
Undir afstæöum himni,
samtöl og dagbókarbrot.
Ættjarðarljóð á atómöld,
lesbók.
Jóhann Hjálmarsson
Hljóðleikar.
Ljóðabók.
Steingrímur Sigurgeirsson
Heimur vlnsins.
Handbók.
Hávar Sigurjónsson
Englabörn.
Leikrit.
Skapti Hallgrímsson
Saga körfuknattleiks á islandi.
Handbók.
Súsanna Svavarsdóttir
Hættuleg kona, Kjuregej Alexandra Argunova.
Ævisaga.
Sigurbjörg Þrastardóttir
Hnattflug.
Ljóðabók.