Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1990, Page 7

GÓA
11
tilgreint en þar töldu samt þrefalt fleiri að bóndi ætti með einhverju
móti að hugnast konu sinni á þessum degi, færa henni morgunkaffi og
jafnvel smágjöf í rúmið eða halda til hcnnar í mat, taka af henni störf
og gera henni á einhvern hátt glaðan dag.16
Petta sjónarmið er í samræmi við orð síra Jóns Halldórssonar frá 1728
og því að líkindum upprunalegt. í því fólst að Góa væri fulltrúi hús-
freyju og bóndi ætti að þjóna henni. Yfirleitt mun þó lítið hafa farið
fyrir því að bændur gengju um beina á fyrsta góudegi, jafnvel þótt svo
hafi átt að heita.17 Og ekki voru þá blómaverslanir til að létta vanda
ektamanna. Pó bar við að þeir fengju í laumi bakaðar kökur á öðrum
bæjum í þessu skyni.18
Á Suðurlandi var þessu öfugt farið. Par átti konan að taka á móti
Góu og hvergi nema í Árnessýslu sýndist algengt að farið væri með
velkomandiþuluna úr þjóðsögum Jóns Árnasonar.16 Á Suðurlandi fór
heldur ekkert á milli mála að húsfreyja ætti sjálf að sjá um veitingar á
eigin degi. Samskonar svæðaskipting var um Þorra. Á Vesturlandi bauð
húsfreyja hann velkominn en bóndi á Suðurlandi.20 Petta misræmi kann
að eiga sér þá eðlilegu skýringu að við upphaf góu var vetrarvertíð
almennt hafin syðra eða rétt að hefjast og flestir fullfrískir karlmenn
farnir til sjóróðra.21 Húsbóndi var því víða ekki tiltækur á fyrsta degi
góu, og af þeim sökum kynnu hjón að hafa skipt um hlutverk á þessum
dögum.
Döngunarleysi karlmanna fyrir innan stokk kann og að vera ein ástæða
þess, að góublót eða góufagnaður hefur ekki skipað eins háan sess í
þjóðsiðum og þorrablót. En hins er líka að gæta að þorrakoma markaði
frá öndverðu meiri tímamót þar sem þá taldist veturinn hálfnaður. Auk
þess hófst góa á sunnudegi svo að smávegis tilbreytni í mat skar sig
síður úr. Um tveir tugir heimildamanna minnast á góukaffi, góukökur,
góulummur og aðra útafbreytni í veitingum án þess að um sé getið hver
leggur þær til. Pó virðist þar heldur meira á borðum en á venjulegum
sunnudegi.
16. 47 svör við 31. spurningaskrá.
17. Bréf til Orðabókar Háskóla íslands frá Ingibjörgu Finnsdóttur 10. júní 1967. ÞÞ 3636,
3662, 3685, 3719, 3725, 3730, 3736, 3913, 4072. Árni Björnsson, Þorrablót á íslandi, 48-
49.
18. ÞÞ3712.
19. ÞÞ 3657, 3713, 3715, 3910.
20. Árni Björnsson, Þorrablót á íslandi, 45-48.
21. 15 svör við 31. spurningaskrá úr Skaftafells-, Rangárvalla- og Árnessýslum. Lúðvík
Kristjánsson, íslenskir sjávarhættirW, Rv. 1982, 378.