Sunnanfari - 01.04.1898, Síða 17

(35

„Hann íklæði sig bölvuninni sem fati; hún
renni inn i hans yður sem vatn, og í hans bein
sem viðsmjör. . . . Mínir mótstöðumenn íklæðist
smán, og sinni skömm ífærist þeir sem kápu“.
Dæmisaganum týnda soninn er falleg bæði að
„forminu11 og þó einkum að efninu. En hún full-
nægir þó ekki kröfum listarinnar eins vel og þessi
djöfullega buslubæn Davíðs.
Hvers vegna er mestallur gamli sálmaskáld-
skapurinn okkar uppsölumeðal og óæti hverri sál,
sem hefir hugmynd um list? Það vantar þó ekki,
að þeir hafi gott efni fyrir hendi og gott markmið
fyrir augum. Yrkisefni þeirra er: trfán, vonin oy
kœrleikurinn — þessi þríeini guð, sem allir góðir
hlutir, sýnilegir og ósýnilegir mætast í. Og þó
verður þetta ilmandi góðgæti að nálykt og rotnun.
Yegna hvers? Fyrir meðferð efnisins.
Hvernig stendur á því, að trúlausir menn dást
jafnt að Hallgrímssálmum, sem hinir, er kenning-
unni eru samþykkir? Trúmennirnir dást að efninu
m. a.; en hinir geta það ekki. Að hverju dást
þeir þá?
Deir dást að meðferð efnisins — að hinni sjálf-
stœðu list.
Hvers vegna eru Islendinga sögur taldar til
hinna beztu sagnabókmenta veraldar. Er það vegna
efnisins? Efnið er als ekki uppbyggilegt, yfirleitt.
Það fjallar um manndráp, róg, undirferli og hnefa-
réttinn. En þær eru skráðar ineð list. Þær heyra
til bókmentum vegna sinnar sjálfstæðu listar, sem er
svo fullkomin, að þeir menn, seiu sögurnar segja
frá, sjást tala og hreyfa sig eins og væru þeir lif-
andi í örskotshelgi fyrir sjónum vorum.
Tomas Carlyle hefir ritað sögu stjórnarbylt-
ingarinnar frönsku og er það skoðun skynberandi
manna, að enginn sagnritari hafi skráð sögu með
þvílíkum snillings-höndum. Þessi saga lýsir blóð-
ugum hryðjuverkum æstrar óhemju-byltingar. Hún
er (þessi saga) als engin þerna farsællar minningar.
En hún lýsir atburðum og mönnum með svo ljósuin
litum og framúrskarandi skýrum dráttum, að hún
á ekki sinn líka.
Hún er sjálfstæð list.
Hvert sem ég sný mér i þessu efni, fer fyrir
mér eins og segulnálinni, sem æ og ævinlega
bendir á heimskautið: mig ber jafnan að sama
brunni.
Eg skal ganga nær höf., því ekki hirði ég þótt
skjöldinn beri af honum. Ég skal þá vitna í eigiu
orð höf., máli mínu til stuðnings. í sömu grein-
mni, sem hann bregður mér um misskilning á eðli
listarinnar og að ég sé bergmáll, hallast hann á
sömu sveifina og ég held um. I sömu andránni
og hann þykíst bera á mig kviðinn og telja mig
sannan að sök, ber hann kviðinn á sjálfan sig en
sýknar mig! Þessu er þannig varið:
Hann segir að höf. Eiðsins hafi dottið gott
efni í hug, en ekki ráðið við það þegar fram dró
í söguna. Samkvæmt þessu hefir hann ekki flask-
að á efninu yfirleitt, heldur
meðferð efnisins.
Honum hefir ekki tekist, eftir því, að færa „gott
efni“ í þann búning, sem fullnægir listinni.
Hann er sömul. á skoðun minni í athugasemd-
um sínum um „Haust“ Jóhannesar frænda míns:
Hann líkur lofsorði á þá sögu, að maklegleikum, —
| einmitt fyrir meðferð efnisins, fyrir það, hvernig það
| er sagt, sem sagt er, enda er efníð ekki fagurt:
haustið, dauðinn og kuldinn.
Mér sýnist nú, að okkur komi svo vel saman um
þetta mál, að þarflaust sé að bregða um misskiln-
ing og mentunarskort.
Ég skal taka eitt atriði fram að lokum, þótt
það komi ekki beinlínis við aðalefninu.
Ég veit það, að þeir listamenn lifa lengur og
verða elskaðir meira, sem vinna góðu málefni gagu
m.eð list sinni, og stefna að einhverju háleitu, göf-
ugu takmarki. Heill sé hverjum þeim manni, sem
lýsir í myrkrunum, bætir meinin og eykur dáð og
framkvæmdir góðra mála. En það er og verður
ósannað mál, að þeir sem það gera, séu meíri lista-
menn en hinir.
Listin á lögmál, sem er ritað í hugskoti voru
og er það í tveim boðorðum. Eyrra boðorðið i því
er á þessa leið:
Dýrkaðu listina vegna hennar sjálfrar.
En annað boðorðið hljóðar svo:
Dýrkaðu listin vegna gagnsins sem hún gerir.
Hið fyrra ber að gera en hið síðara ekki ó-
gert að láta. Eleiri boðorð eru ekki til í því lög-
máli; enda er ærið torvelt að halda þessi tvö.
Guðmundur Friðjónsson.
Úr dagbók ferðamanns.
Eftir Helga Pétursson, cand mag.
Það er upphaf þessa máls, að ég lagði af stað
upp í sveit einn góðan veðurdag í Júlímánuði, til
9