Lögberg-Heimskringla - 31.01.1963, Page 3

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 31. JANÚAR 1963
3
feitu, unz iþær voru allar upp-
étnar. Þroski gullaldaráranna,
undranjóli Norðurlanda, lét
að lokum undan erlendri á-
sælni. Flokkadráttur íslenzkra
höfðingja, eigingirni, úrkynj-
un og valdafýkn þeirra sjálfra,
gekk í lið með erlendu bralli
og braski og ofurseldu ísland
og sjálfa sig, útlendri stjórn,
áhrifum og kúgun. Hagur ís-
lenzku þjóðarinnar stóð því
illa um langt skeið, sökum ó-
trúmennsku sinna eigin barna.
Dagar hennar voru sólarlitlir
dagar. Hún eignaðist að vísu
nokkra þjóðlega leiðtoga á
þessu skeiði, menn sem með
áhrifum sínum lýstu sem
leiftur um nótt. Þeirra fyrstur
og fremmstur mun Eggert Ól-
afsson jafnan talinn. Hann var
brennheitur ættjarðarvinur,
og kraftaskáld sem kveður
þjóðernisvitund Islendinga úr
álögum. Hinn sviplegi og ó-
tímabæri dauði hans gerði
hann að einskonar postula og
píslarvætti í meðvitund þjóð-
arinnar, sem nú tók ástfóstri
við hið eina afkvæmi sem
hann lét eftir sig: þjóðrækn-
ina. Svo koma þeir hver af
öðrum, lærisveinar hans og
halda hátt á lofti merki hins
nýja dags: Bjarni Thoraren-
sen, Baldvin Einarsson, Tómas
Sæmundsson, Jónas Hall-
grímsson og Konráð Gíslason.
Þetta eru Vormenn Islands,
feður Fjölnis, hins fyrsta og
frægasta þjóðræknisrits sem
gefið hefir verið út með Is-
lendingum. Stefnuskrá Fjölnis
fólst einkum í tvöfaldri yfir-
lýsingu:
1) íslendingar viljum vér
allir vera.
2) Vér viljum vernda mál
vort og þjóðerni.
Eggert var oddvitinn, Jónas
forsöngvarinn, en Jón Sigurðs-
son heil hersveit. Þessir menn
voru hinir miklu landlæknar
íslenzku þjóðarinnar, sem
hjúkruðu að íslenzku þjóðerni
og endurfæðing þess. Hug-
sjónir og ævistarf þessara
manna felast í þessum litlu
yfirlætislausu orðum: Þjóð-
erni, bróðerni.
☆
Saga vor Vestur-lslendinga
er einskonar smámynd af
þjóðarsögu heimaþjóðarinnar
Vér eigum vora landnámsöld,
söguöld, gullöld, sturlungaöld,
hnignunartímabil og viðreisn-
arbaráttu. Þessi tímabil eru
fléttuð saman, svo að tíðum
verður vart greint á milli, en
þó má sjá þáttaskifti undir
yfirborðinu. Blöðin, Lögberg
og Heimskringla geyma iþessa
sögu á gulnuðum blöðum. Þau
eru frumheim Jdirnar, það
eina „Safn til sögu“ vorrar,
sem vér eigum. Vér höfum átt
dugmikla menn í ýmsum
stöðum þjóðfélagsins, em-
bættismenn, sagnaritara, ljóð-
skáld, leirskáld og þjóðrækn-
isfrömuði. Flestir voru land-
nemarnir ásáttir um það frá
upphafi, að oss bæri að vernda
íslenzkt þjóðerni hér í lengstu
lög, en er á leið, fór bróðernið
út um þúfur. Blöðin voru
helztu máttarstoðirnar til
verndar þjóðerninu, og kirkj-
urnar ekki síður. Á hverri
viku fluttu þessir aðilar hið
prenlaða og hið talaða orð.
Síðar komu önnur félagssam-
tök, sem höfðu þjóðernismálin
sem aðalmál á stefnuskrá
sinni, svo sem þjóðræknis-
félagið, Jóns Bjarnasonar
skóli, Laugardagsskólinn í ís-
lenzku fyrir börn, og síðast en
ekki sízt Kennarastóllinn í ís-
lenzku við Manitoba Háskól-
ann, fram á sjónarsviðið. Þrátt
fyrir alla þessa viðleitni, og
rífleg framlög áhugamanna
málum vorum til framgangs,
bæði í tíma og reiðu fé, höfum
vér verið á stöðugu undan-
haldi. Megum vér í því sam-
bandi minnast orða Jónasar
Hallgrímssonar í „Grasaferð-
inni“: „Sáuð þið hana systur
mína sitja lömb og spinna ull?
Fyrrum átti ég falleg gull, nú
er ég búinn að brjóta og týna.“
Er árin liðu varð íslenzk
tunga æ meira brotin og bjög-
uð á vörum vorum, og er nú
,svo komið að hún er að mestu
týnd öllum þorra yngra fólks.
Blöðin hafa rýrnað, og hlaupið
í eina sæng til þess að halda
á sér hita um stund. Kirkjurn-
ar eru nú að mestu mállausar,
að því er snertir íslenzka
tungu. Höfum vér verið vottar
að því furðulega fyrirbæri, að
margir þeirra sem mest hjala
um íslenzkt þjóðerni og við-
hald þess vor á meðal, láta
sig þessa elztu, og einna helztu
þjóðræknisstofnun vora, engu
skifta, en leggja á sig króka
til þess að skugga þeirra skuli)
ekki bera fyrir kirkjudyr. Um
kennslu í íslenzku á heimilum
vorum er nú ekki að ræða. Á
því sviði er Háskólinn einn
um hituna, en tiltölulega fátt
af ungmennum vorum á þess
kost að sitja þar við lærdóms-
lyndir, og enn færri hagnýta
sér það tækifæri sem þar
býðst til að nema fræði feðra
sinna.
Hvað veldur þessari þróun
mála vorra? Lögmál lífsins,
segja menn, rás viðburða,
söguleg, og þjóðernisleg þróun
hérlendis, sem enginn smá
hópur manna fær viðreisn
veitt. Vel mælt og spaklega, j
en hitt dylst þó engum að vér i
erum sjálfir að bjóða heim
vorri andlegu aldurtilastund.
„Elskar hann mig?“ spurðu
stúlkurnar spilin, með vissan
pilt í huga. Allt var undir því
komið að rétta spilið kæmi
upp, en undir því var svarið
komið: „Ofurheitt, harla lítið,
ekki neitt.“
Nálega allt félagslíf Vestur-
íslendinga, hefir beinlínis og
óbeinlínis verið svar við þeirri
spurningu hversu mikils vér
metum þjóðerni vort, og að
hve miklu leyti vér látum
bróðernið ráða gjörðum vor-
um.
Sagt er að merkur Vestur-
Islendingur hafi fyrir mörg-
um árum haldið ræðu, þar
sem hann ræddi höfuðein-
kenni íslendinga, og það,
hvernig þeir bregðast við er
til átaka kemur um sameigin-
legan sóma og nauðsynjamál.
„,Þeir bara snúa sér við, aka
sér, og taka í nefið,“ sagði
hann. Auðvitað er þetta
skrípamynd, en í henni felst
þó nokkur sannleikur. Ein-
staklingshyggjan og fásinnið
um allt sem ekki snerti menn
sjálfa, persónulega, eða var
þeim hagsmunatriði, hefir
sannarlega oft komið fram í
því að menn hafa snúið baki
við, akað sér makindalega og
tekið í nefið, til þess að finna
Séra V. J. Eyland Dr. Theol.
síður lyktina af þeim andlegu
réttum sem fram voru bornir,
og um var rætt. Elskar þú
þennan málstað? Harla lítið,
jafnvel ekki neitt.
En mesti bölvaldur vor á
meðal, og ein aðalorsök þjóð-
ernislegrar hnignunar á meðal
vor, er sundrungin. sá sami
draugur sem mjög reið húsum
manna á íslandi á Sturlunga-
öldinni, og enn lifir þar í landi
við góðan kost. Jón sagnfræð-
ingur var engin kreddusál, eða
pokaprestur, en hann trúði á
erfðasyndina. Hann sagði eitt
sinn að sundrungin væri
erfðasynd íslendinga. Hún j
hefir verið þjóðlífi voru vá-
gestur verri en ís og eldur,
hallæri og drepsóttir. Forn-
menn vorir þekktu þetta mein,
,og kváðu: „Bræður munu
berjast og að börnum verða,
ógnar hin aldna spá.“ Mattías
kannaðist við þennan þjóðar-
draug á sinni tíð, og vildi
kveða hann niður er hann j
mælti: „Sendum út á sextugt
djúp, sundurlyndis fjandann.“
Merkur maður á Islandi skrif-
ar nýlega um afgreiðslu mik-l
ilsvarðandi velferðamáls á
fundi í Reykjavík, og gerir
grein fyrir úrslitunum, stutt
og laggott: „Ekkert gerðist—
sundrung.“
Vér Vestur-íslendingar höf-
um ekki farið varhluta af
þessari grein íslenzkrar skap-
gerðar. Oss hefir oft verið
legið á hálsi fyrir þrætugirni
vora, en vér erum með þessum
ósköpum fæddir. Væri ekki
svo, gætum vér naumast talist
sannir íslendingar! En nú er-
um vér orðnir blandaðir og
blendnir á ýmsan hátt, og trú-
um víst yfirleitt ekki á erfða-
syndina. Vér ættum því að
hætta að haga oss eins og þeir
sem telja hana hafa beygt sig
og bugað. Bræður vorir á ætt-
jörðinni geta ef til vill veitt
sér þann munað að deila um
allt milli himins og jarðar;
þeir virðast jafnvel hafa dafn-
að þrátt fyrir deilurnar, vaxið
mjög að höfðatölu, — sem í
sjálfu sér er þó samkomulags-
vottur, — og færst mjög í
aukana að allri ytri velgengni.
Er það oss Vestmönnum hið
mesta gleði efni. En vegna
mannfæðar höfum vér Vestur-
Islendingar aldrei þolað að
bera þetta mein í barmi, enda
er nú svo komið að það hefir
næstum gengið af oss þjóð-
ernislega dauðum. Á oss hefir
sannast átakanlega: „að þung
er oft þjóðarbyrðin, og þjóðin
máttarveik.11
Hvað skal þá til varnar
verða, vorum sóma? Er ekki
of seint að byrgja brunninn,
þegar barnið er dottið ofaní?
Nei, það er ekki öll nótt úti
enn. Menn minnast sögunnar
um Hreiðar heimska, að Nor-
egskonungur gaf honum að
launum lítinn hólma fyrir
trúmennsku sína. Hreiðar
vildi strax gera hólmann að
tengslum milli Noregs og ís-
lands. Vér eigum ennþá
nokkra hólma, sem ef rétt á
haldið, mættu verða tengsl í
milli þess sem var og er, og
verða mun. Vér eigum ennþá
nokkur virki, sem enn geta
staðið um langan aldur, ef vér
berum gæfu til að safnast í
þeim, og um þau, þeim, og
sjálfum oss til varnar gegn
áflæði örlaganna. Eitt aðal-
virkið er þetta blað, Lögberg-
Heimskringla, sem með þessu
tölublaði minnist 75 ára af-
mælis síns. Þetta blað á skilið
stuðning allra góðra manna.
Vér ættum að setja rögg á oss,
og gefa þessu blaði maklega
afmælisgjöf, að minnsta kosti
75 nýja og skilvísa áskrifend-
ur. Þetta er hægt, ef menn
vilja. Áhugamenn víðsvegar
beiti sér fyrir þessu, hver í
sinni sveit. Hér má enginn
skerast úr leik.
Þjóðræknisfélag íslendinga j
í Vesturheimi hefir staðið j
dyggilega á verði um íslenzk!
þjóðræktarmál í fullu fjörutíuj
ár, og er vissulega eitt af þeim 1
virkjum sem oss ber að styðja
af ráðum og dáð. Innan
skamms verður ársþing þessa
félags haldið.
Minnumst konu Lots. Það
fór illa fyrir henni, aumingj-
anum, af því að hún starði
einungis afturábak, en þorði
ekki að horfast í augu við
framtíðina.
Kennarastóllinn í íslenzku j
við Manitoba Háskólann, er
óskabarn vort og eftirlæti.
Þaðan geta enn komið nýjir
Fjölnismenn, fræðimenn og
almennir borgarar helgaðir
hugsjón stofnendanna. Þessi
stofnun þarf að komast inn í
meðvitund almennings á með-
al vor frekar en verið hefir,
þarf að vekja umtal og eftir-
tekt, og umfram allt athygli
æskulýðsins á meðal vor. Vér,
hinir eldri, ættum að gerast
öflugir áróðursmenn fyrir
þessa stofnun. Þótt vér minnk-
um og hverfum, mun hún
vaxa.
Þá eru kirkjurnar. Ekki er
hægt að bera á móti því með
.rökum, að kirkjan í ýmsum
greinum sínum og deildum,
.hefir verið einn „þarfasti
þjónninn" í menningarvið-
haldi Vestur-lslendinga. Hún
á því betra skilið en að henni
sé borinn hálmur fyrir hey.
Um hana munu menn segja
síðar er hún er þögnuð á máli
feðranna: Engin veit hvað átt
hefir fyrr en misst hefir. Enn
er tími til að hleypa stoðum
undir þá þjóðræknisstarfsemi
sem hún vinnur, óbeinlínis.
„Kreddur“ hennar eru gæddar
krafti, og last hennar lífi og
von.
Deilur hafa nú lagst niður
meðal vor, en doði komið í
staðinn. Víngarður íslenzks
þjóðernis í Vesturheimi er að
falla í órækt, og verður brátt
að erlendum matjurtagarði,
ef vér ekki spyrnum fótum
við. Væri ég landlæknir,
hvaddur til að gefa löndum
leiðbeiningu og lífsvökva,
myndi ég fara í lyfjabúð til
Mattíasar, og gefa þeim sem
enn unna íslenzkum erfðum á
meðal vor þessa forskrift:
„Græðum saman mein og
mein,
Metumst ei við grannann
Fellum saman stein við stein
Styðjum hverjir annan
Plöntum, vökvum rein við
rein
Ræktin skapar framann
Hvað má höndin ein og ein?
Allir leggi saman.“
Pnintcct tn :
BOSTON, LOS ANGELES
LONDON
Interesting
Accurate
Complete
Infernalional Newi Coverage
The Christlan Science Monitor
One Norwoy St., Boston 15, Mass.
Send your newspaper for the time
checked. Enciosed find my check or
money order. □ ] yeor $22.
□ 6 months $11 Q 3 months $5.50
Nome
Address
Clty
Zone
Sfote
rs-ií