Lögberg-Heimskringla - 31.01.1963, Side 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 31. JANÚAR 1963
5

AfiíjeAHAL
IWCNNA
Caroline Gunnarson:
Vestur-íslenzkar kvenréttsndakonur
Frelsisbaráttu kvenna . í
Canada er sjaldan sýndur sá
sómi sem henni ber, og mætti
halda að jafnréttið hefði fallið
kvennþjóð þessa lands í skaut
þegjandi og hljóðalaust, að
fjötrarnir hefðu leyst sig
ajálfir umbrotalaust. Þó var
kvennfrelsis baráttan einn af
snörpustu fjörkippum þessar-
ar aldar og stóð töluverður
gustur af henni í vestur Kan-
ada í full 25 ár.
Eins og vill verða um mál-
efni sem ekki vinna fljótt ó-
skipta hylli meiri hluta mann-
félagsins, féll það á herðar
örfárra kvenna og þeirra
karla er unnu mannfrelsi yf-
irleitt að flytja málið í skýrsl-
um og bænarskrám fyrir fylk-
isþingum og sambandsstjórn.
En örðugasta raunin mun þó
hafa verið að upplýsa almenn-
ing — ekki sízt konur — að
vinna traust þeirra og stuðn-
ing.
Hér stóðu vesturíslenzkar
konur framarlega undir for-
ystu Margrétar J. Benedikt-
son, og er talið í enskum
heimildum að þær hafi verið
brautryðjendur stefnunnar í
Vestur Kanada. Þó hefir þoka
gleymskunnar lagzt svo þungt
yfir spor þessara kvenna að
ógjörningur er að gjöra mál-
inu nokkur skil í fljótu bragði.
Catherine Lyle Cleverdon
segir í bók sinni, „The Woman
Suffrage Movements in Can-
ada“, að stefnan hafi fyrst
gjört vart við sig í Manitoba
í hóp íslenzkra kvenna í
byrjun seinasta tugs nítjándu
aldar, en hvergi finnist heim-
ild fyrir stofndegi félagsins.
Mér fór á sömu leið er ég
reyndi að grennslast eftir
þátttöku kvenna. Fundar-
gjörningar virðast ekki hafa
varðveitzt og margir eru nú
látnir sem tóku virkan þátt í
baráttunni. Dóttir Margrétar
Benediktson, frú Helen Dal-
stead í Anacortes, Wash., seg-
ir í bréfi til Stefáns Einars-
sonar fyrrverandi ritstjóra
Heimskringlu, að móðir sín
hafi stofnað mörg félög útum
byggðir og talað víða. Heim-
ildir Manitoba stjórnar herma
að Thomas H. Johnson, þá-
verandi dómsmálaráðherra
fylkisins hafi flutt stuðnings
ræðu, þriðja frumvarpsins þá
er samþykkt var á þingi að
veita konum kosningarétt 17.
janúar, 1916.
Var altalað meðal enskra
að móðir hans hafi verið ís-
lenzk kvennfrelsis hetja. En
Thomas mun hafa misst móð-
ur sína í bernsku á Islandi.
Faðir hans kvæntist í annað
sinn og átti fjölskyldan heim-
ili í Argyle byggð, Skýr kona,
er fluttist þangað frá Islandi
1906, kveður deild Hvíta-
bandsins hafa starfað í byggð-
inni í nokkur ár. Þetta félag
barðist fyrir bindindi og
kvennfrelsi, og munu þessi
tvö umbótamál hafa blandazt
mjög á þessum árum. Mun
Sigurður Júlíus Jóhannesson
hafa gjört sér nokkrar ferðir
vestur til að tala á fund-
um. Telur konan er ég hafði
tal af það hugsanlegt, að
stjúpa Thomasar Johnson hafi
Margrét J. Benediktson
tekið einhvern þátt í þessum
málum. Þó man hún ekki til
þess. Hvað um það, íslenzki
dómsmálaráðherrann er yfir-
leitt talinn stuðningsmaður
k v e n n frelsisstefnunnar í
Manitoba og þátttaka móður
hans er orðin að þjóðtrú.
Stjórnarheimildir og blaðið,
Manitoba Free Press, geta um
þátttöku íslenzku félaganna,
þá er Sir Rodmon Roblin,
tive stjórninnar var gjörð
heimsókn 1914 undir forystu
Mrs. Nellie McClung. Nellie
var kjarnytr að vanda. Og
gjörði hún Sir Rodmond svo
órótt í skapi að tungan fældist
frá vitinu og varð hlátur mik-
ill og ærsli á fundi. Kvað, Sir
Roblin það bera vott um ó-
hreint hugarfar og illt inn-
ræti þessara kvenna að gruna
fylkisstjórnina um fjárglöp.
Aftur hrópaði karl: „Ég tók
ekki frammí fyrir ykkur.
Viljið þið gjöra svo vel að
lofa mér að tala í friði.“
Það gekk ekki róstulaust.
Um það bera ljósan vott rit-
stjórnargreinar í Freyju,
kvennfrelsisblaði því er Mar-
grét Benediktson og maður
hennar Sigfús Benediktson
gáfu út í nokkur ár. Blaðið
hóf þriðja árgang sinn í Sel-
kirk árið 1900, en er flutt til
Winnipeg og gefið út að 530
Maryland Street árið 1904 og
fram að 1910.
Þetta fyrsta og ef til vill
eina kvennfrelsisblað sem
I uppi hefir verið í Kanada —
; áreiðanlega hið eina í vestur-
j.fylkjunum — fer hvergi í fel-
ur- með áhugamá^ sín. „Efst
á dagskrá Freyju, segir í rit-
stjórnargrein“, verða fram-
farir og réttindi kvenna.
Bindindi verður hún hlynnt
og sérhverju öðru góðu og
fögru.“ Það er skorað á konur
að senda blaðinu ritmál.
„Skrifið ljóst og stutt og
vandið orðfarið sem bezt.
Engin persónulegheit eða
meiðyrði um náungann. —
Vor motto er mannúð og jafn-
rétti. Málefnið ræðist en per-
,sónan eigi.“ Oft eru konur
myntar á hið stórkostlega vald
er þær hafi yfir að ráða þar
sem þær hafa heimild á rit-
frelsi og málfrelsi: „Þetta eru
svo yfirgripsmikil, svo stór-
kostleg hlunnindi að það er
ekki gott að sjá hvernig þær
gætu fært sér meiri hlunhindi
réttilega í nyt meðan þær láta
þessi ónotuð.“
Þegar ég hugsa um ártalið
1888 er það sjaldnast að mér
dettur í hug að á því herrans
ári var Lögberg sett á stofn.
Eg hugsa oftastnær um það,
að árið 1888 var faðir minn,
Gunnar heitinn Björnsson,
fermdur í Minneota, Minne-
sota, í fyrstu fermingarhópn-
um sem séra Steingrímur Þor-
láksson leiddi í kristinna
manna tölu þar.
Vafalaust hafa aðrir verið
fermdir þar áður. Fyrsti ís-
lenzki presturinn sem heim-
sótti landa í Minnesota-byggð-
inni var séra Páll Þorláksson,
bróðir séra Steingríms, og
dvaldi hann þar skamma
stund, árið 1877. Séra Jón
Bjarnason kom bæði 1878 og
1880. Árið 1880 var séra Jón
beðinn um að útvega prest frá
Islandi handa byggðarfólkinu,
en ekki varð úr því. Séra
Halldór Briem kom í apríl
mánuði, 1881 — bróðir Páls
.amtmanns og maður Susie
Taylor. Hann kom frá Nýja
íslandi og veitti prestþjónustu
í ár. Frá 1882 til 1886 var
prestlaust, nema hvað séra
Friðrik Bergmann kom í
heimsókn 1886. Séra Níels
Steingrímur Þorláksson varð
fyrsti fasti prestur Minnesota
íslendinga ári síðar. Hann
þáði köllun frá þremur söfn-
uðum í byggðinni 1887 og var
þar áfram þangað til 1895, er
séra Björn heitinn Jónsson,
svo lengi prestur í Winnipeg,
kom.
En hugmyndin á bak við
þessa tilætluðu afmælisgrein
Lögbergi til lofs og þakkar var
alls ekki sú að flytja ágrip af
sögu kirkjulífsins í byggðinni
þar sem ég er fæddur og upp-
alinn. Kirkjubækur flytja
nægilegar skýrslur, og verða
þær ennþá dýrmætari eign er
árin líða.
Þegar talað er um sögu
Vestur - Islendinga, byggða
Oft frýjar Freyja fylgjend-
um sínum hugs og kveður,
deyfð og viljaleysi þeirra
sjálfra Þránd í Götu, sem
tefji framfarin. „Konur gætu
á fáum árum náð jafnrétti ef
þær aðeins vildu — gætu það
með samtökum og bænaskrám
sem vinir þeirra — kvenn-
frelsis og mannvinir mundu
með meztu ánægju ljá allt
sitt fylgi, því þeir eru margir.“
Slík uppörvunar orð munu
eigi alténd hafa fallið á dauf
eyru, því Catherine Lyle
Cleverdon segir í áðurnefndri
bók sinni um kvennfrelsis-
hreyfinguna í Kanada, að ís-
lenzkar konurnar hafi einar
haldið uppi baráttunni þegar
;allt lá í deyfð. Segir hún að
þær hafi hvað eftir annað
gjört atrennur að stjórninni
,með rökstuddar bænarskrár
á eigin spýtur og einnig lagt
til lið sitt þá er önnur kvenn-
frelsisfélög fóru á stúfana.
þeirra, og félagslíf, þá kemur
gleggst í ljós hve þýðingar-
mikil íslenzku blöðin okkar
hér vestan hafs hafa verið —
og eru enn. Nú má sjálfsagt
ekki nota fleirtöluna lengur.
Blöðin eru sameinuð — og
man ég að ég stakk því að
Einari Páli heitnum þegar sá
mikli atburður gerðist, að
„Sameiningin“ væri hið eina,
rétta nafn á samsteypunni!
Valdimar Björnsson
Samt er það gott að blaðið
beri áfram bæði nöfnin, svo
lengi í heiðri höfð. Þá getur
hver nefnt blaðið „Lögberg"
eða „Heimskringla“, sam-
kvæmt forni hollustu.
Þvílíkur fjársjóður sögu-
heimilda geymist í dálkum
þessara blaða, athugað nú frá
sjónarhóli 75-ára afmæli Lög-
bergs! Það má setja út á
blaðamennskuna, eins og gert
er oftastnær — en hún er,
satt að segja, sagnritarastarf,
að mörgu leyti — saga atburða
um leið þeir eru að ske.
„History in the making“ segja
þeir á ensku. Margar bækur
byggjast nærri eingöngu á því
sem var fréttaflutningur nú-
tímans, ófáanlegt efni mörg-
um árum seinna ef blöðin
geymast ekki.
Það er fyrir löngu lögleitt í
Minnesota, til dæmis, að blöð
halda ekki leyfi til þess að
birta vissar tilkynningar
(legal notices) nema með því
að senda sögusafni ríkisins
eitt eintak af hverju tölublaði.
Þannig er það að bóka- og
skjalasafn Minnesota Histor-
ical Society í St. Paul hefur
innbundna árganga af hverju
blaði sem hefur verið gefið út
í ríkinu. Þetta safn er orðið
svo stórt að tekið hefur verið
til þess ráðs að ljósmynda
hverja síðu og geyma á þann
hátt mörg blöð á lítillri spólu.
Stækkunartæki gerir það auð-
velt að lesa af ljósmyndunum.
Ótal fólk notar sér þessar
fróðleiks-lindir. Stundum er
það bara að staðfesta fæðing-
ardag eða að rökstyðja ein-
hvern atburð sem kynni að
hafa þýðingu í málaferlum.
Oftast er það þó að „grúskar-
ar“ og rithöfundar sækja efni
sitt í safn gamallra blaða, og
er sú. notkun slíkra safna
stöðugt að aukast.
Mér finnst það heppni að
hafa geymt bréf sem séra
Einar heitinn Sturlaugsson
skrifaði mér frá Patreksfirði í
janúar, 1955, þegar ég var
snöggvast á Islandi og hafði
komið fram í útvarpinu. Sann-
arlega verður nafn séra Einars
lengi geymt í þakklátri minn-
ingu fyrir þá höfðinglegu gjöf
sem hann afhenti íslenzku
deild Háskóla-bókasafnsins í
Manitoba — eitt bezta safn
íslenzkra blaða og tímarita
sem til er.
Séra Einar minnist í þessu
bréfi á ferðir sínar um byggð-
ir íslendinga hér vestra, 1953.
Hann lýsir hrifningu sinni á
hinu mikla íslenzka bókasafni,
Fiske safninu við Cornell há-
skólann í Ithaca, New York.
Og hann minnist sannarlega
með hlýleika á Vestur-íslend-
inga, þar sem hann segir:
„Það er stundum talað um, að
tapið hafi verið mikið, að
missa allan þann fjölda manna
sem fór og fer vestur um haf.
Víst er það mikið tap, satt er
það. En þetta fólk er Islandi
ekki glatað nema að nokkru
leyti. Af öllum þeim fjölda
samlanda sem ég hitti á ferð-
um mínum um byggðir ís-
lendinga vestra, og fór ég þó
mjög víða, hitti ég ekki nokk-
urn íslending sem ekki virtist
þess hugar að hann væri
reiðubúinn að vinna íslandi
allt það gagn og þann sóma er
hann frekast mætti. Nei, ég
hitti því miður ekki sendi-
herra vorn, hinn opinbera, en
ég hitti börn og gamalmenni
og hinn starfandi almenning
af íslenzku bergi í austri og
vestri, og má með nokkrum
sanni segja, að hver einstak-
lingur þess mikla fjölda sé
einskonar sendiherra íslands,
en óformlegur að vísu. Þeir
eru því ekki með öllu tapaðir
íslandi, landarnir vestra. Og
þó ég hafi ekkert umboð að
Frh. bls. 6.
Valdimar Björnsson:
,Á að brenna ruslið'?