Lögberg-Heimskringla - 31.01.1963, Síða 15

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 24. JANÚAR 1963
15
Myndin sýnir Nýia - ísland
eins og það var í fyrsiu
vald var 'því hvort tveggja
háð bæði sambands- og fylk-
islögum. Landið, sem íslend-
ingar fengu, var hluti hins
mikla landflæmis í Vestur-
Kanada, sem kallað er North-
West Territories, og var bæði
óskipulagt og laut ekki sams-
konar stjórn og tíðkaðist inn-
an fylkjanna. Áður en lengra
er þó haldið, er nauðsynlegt
að víkja frá aðalefninu um
stund.
S u ð u r landamæri áður
nefnds „Icelandic Reserve“
voru þau sömu og norður-
landamæri Manitóba eins og
þau voru í október árið 1875.
í apríl-mánuði næsta ár var
austurparturinn af North-
West Territories aðskilinn og
það landsvæði nefnt District
of Keewatin, eins og sjá má á
landakortinu. I daglegu lífi
gætti þessarar breytingar þó
ekki, þar sem engu hafði ver-
ið breytt nema nafninu. Árið
1881 var Manitóba fylki
stækkað og landamærin færð
norður að „township“ 44, sem
er langt fyrir norðan Mikley
(Landamærin voru færð alla
leið norður að Hudson flóa
árið 1912).
Almenn sveitalög voru sam-
in fyrir Manitóba fylkið árið
1883, en þá var íslenzka um-
dæmið partur af fylkinu. Ein
sveitin var kölluð Gimli og
náði yfir landsvæði það í
Manitóba, sem er vestan
Winnipegvatns og austur af
hádegisbauginum. Samkvæmt
þessum lögum var öllum
sveitum afhent ákveðið sveit-
arvald. En þess ber að gæta,
að tekið var fram í lögunum,
að orðið „Municipality“ næði
yfir þáverandi sveita-stofnan-
ir. Þess vegna hefir sá réttur
og þau völd, sem íslenzka um-
dæmið hlaut í fyrstu, haldizt
við, nema að svo miklu leyti
sem íslendingar gerðu sjálfir
breytingar með því að mynda
sveitastjórn, en til þess kom
ekki fyrr en árið 1887. Tíu
árum síðar, þ.e. árið 1897, á-
kvað sambandsstjórnin að af-
nema umdæmið, sem land-
nemarnir fengu 8. október,
1875. Það má því segja, að
„Stjórnarlög Nýja-lslands“
hafi beinlínis eða óbeinlínis
verið í gildi í 22 ár. Hvorki
sambandsstjórnin (frá upp-
hafi) né fylkisstjórnin (frá
1881) skiptu sér af því,
hvernig landnámsmenn fóru
með völd sín og réttindi. En
einmitt þetta, hvernig þeir
fóru með hið nýfengna vald,
er einn hinn merkasti þáttur
landnámssögunnar.
Goðorð Vestur-íslendinga
Þegar athugað er, á hvaða
hátt landnemarnir notuðu
frelsið og valdið, sem þeim
hafði verið fengið í hendur,
er rétt að gera sér einnig
grein fyrir baksviðinu, láta
hugann reika aftur í tímann
um það bil eitt þúsund ár og
rifja upp það, sem gerðist,
þegar hinir fornu landnáms-
menn sigldu til íslands og
námu staðar í óbyggðu landi.
Sagan sýnir, að höfðingjarnir
mynduðu goðorð, þar sem þeir
settust að, og hélt þetta áfram
um allt ísland án verulegrar
takmörkunar, þangað til Al-
þingi var stofnað árið 930.
Munurinn milli hinna tveggja
landnáma var aðallega sá, að
í fornöld tíðkuðust ekki nú-
tímalandmælingar. Höfðingj-
arnir mynduðu goðorð, og
þeir voru sjálfir nefndir goðar.
í goðorðunum var stjórnar-
valdið að engu leyti takmark-
að, fyrr en Alþingi var stofn-
sett. Á líkan hátt var land-
náminu vestra farið, þegar hið
nýja Vesturheims-goðorð var
stofnað.
Islenzkir landnámsmenn í
Vesturheimi lögðu, eins og
aðrir þjóðflokkar, einkum alúð
við það, sem þeim var kærast.
Fyrst og fremst varð að sjá
fyrir brýnustu nauðsynjum.
Þá var að kenna ensku, hina
hérlendu tungu, en um leið,
eins og áður getur, var ís-
lenzku blaði hleypt af stokk-
unum.
Eigi leið á löngu, áður en
byrjað var á því, sem á sér
dýpstar rætur í íslenzku eðli,
en það var að semja lög og
reglur, sem viðeigandi væru
fyrir hið nýja goðorð eða um-
dæmi. Þegar í upphafi kom í
ljós, að það var lýðræðishug-
takið, sem efst var á blaði.
Fyrsti hópurinn kom til Nýja
íslands árið 1875, stærri hóp-
urinn fluttist norður árið 1876,
en rúmlega ári síðar var búið
að semja og koma á prent
„Stjórnarlögum Nýja-íslands“.
Það er athyglisvert, að hafizt
var handa um samningu
þeirra, jafnvel áður en byggð-
arlagið var búið að ná sér
eftir bólusýkina.
Hér er ekki hægt, né heldur
nauðsynlegt, að ræða áður
greind lög til nokkurrar hlítar.
En þrír þættir, sem að vísu
eru mjög samtvinnaðir, eru
auðsæilegir: Fólkið hafði flutt
með sér sinn andlega auð; það
horfðist í augu við raunveru-
leikann í kringum sig; það
eygði bláma framtíðarinnar. i
Það eru einmitt þessi atriði,
sem gera „Stjórnarlög Nýja-
íslands“ svo afar merkileg og
lærdómsrík.
Lýðræðið er hinn sterki
þráður, sem liggur í gegnum
öll lögin. Samið er um kosn-
ingarétt, kjörgengi, byggða-
nefndir og þingráð. Mörg at-
riði sýna það glöggt, að þeir,
sem að lagasamningunni
stóðu, voru mjög vel að sér í
íslenzkum lögum.
Landnámsmenn litu í kring-
um sig líkt og goðarnir fornu.
Næstum ótrúlega margt var
skipulagt í hinni nýju byggð,
en það var einmitt Skipulagið,
sem gerði að lifandi krafti það
vald, sem landnámsmönnum
hafði verið lagt upp í hendur.
En það var einnig litið til
framtíðarinnar. Jafnvel þótt
landið, sem blasti við fólkinu,
væri óskipulagt, var það á
allra vitund, að verið væri að
byggja í nýju landi og að hér
væri að skapast ný þjóð og að
austur í Ottawa væri yfirvald-
ið og landstjórnin. Fyrsta
blaðsíðan í síðasta uppkasti
stjórnarlaganna, sem hér fylg-
ir, ber því ótvírætt vitni, hvað
hefir verið aðalumræðuefnið
og ef til vill aðalþrætuefnið,
þegar lögin voru samþykkt.
(sjá mynd). Tekið hefir verið
til greina, hvað nauðsynlegt
væri og hvað forðast bæri, ef
hin nýja lagaskrá ætti að
koma að tilætluðum notum í
nýju landi meðal nýrrar þjóð-
ar. Allt, sem gert yrði, hlaut
að verða í samræmi við yfir-
stjórn landsins í Ottawa.
I fyrstu var skráin kölluð
„stjórnarfyrirkomulag“. En
einhver hefir bent á, að á
enskri tungu þýddi það orð
„a form of government" og
það kynni að verða misskilið,
sumir kynnu að líta svo á, að
innflytjendurnir væru að
reyna að mynda sjálfstætt
ríki. Fyrirsögninni var því
breytt og orðið „stjórnarlög11
samþykkt, en í íslenzku hefir
það orð mjög víðtæka merk-
ingu, það er t.d. bæði notað
um félagslög og formreglur.
Fyrst var hið nýja goðorð
nefnt „Nýja ísland“. En að
síðustu, þegar lögin komu á
prent, hefir nafninu verið
breytt í „Nýja-Island“. Bandið
í síðar greindu nafni er þýð-
ingarmikið. Það sýnir, að
landnámsmennirnir h ö f ð u
ekki í hyggju að mynda nýtt
ísland, heldur þing (Vatns-
þing) eða eins konar goðorð,
sem þeim fannst sjálfsagt að
kalla „Nýja-ísland“.
Fyrstu þrjár línurnar í
Stjórnarlögum Nýja-Islands
eru á þessa leið:
„Stjórnarlög Nýja-íslands
1. Kafli. Skifting Nýja-íslands,
Landnám Islendinga í Nýja-
íslandi nefnist Vatnsþing."
Þó að síðar væri bandinu
sleppt í ritmáli og ritað Nýja
Island, breytir það engu um
það, sem landnemarnir höfðu
í huga.
Sambandið milli stjórnar-
innar í Ottawa og lýðræðis-
fyrirkomulagsins í Nýja-Is-
landi var ljóst þeim, sem
stjómarlögin sömdu, engu síð-
ur en hinum fornu goðum var
augljóst sambandið milli goð-
orðanna og Alþingis. Ein af
athyglisverðustu greinunum í
stjórnarlögunum er 5. gr. í
kafla no. XIV:
„5. gr. Flutningur mála við
yfirsí jórnina.
Hann (þingráðsstjórinn) skal
flytja öll þau mál, er þingið
varða og ganga þurfi til yfir-
stjórnarinnar, og tilkynna
byggðastjórum allar fyrirskip-
anir hennar, að því er þingið
snertir.“
Sagan getur þess ekki, að
þingráðsstjórinn hafi fengið
margar fyrirskipanir frá yfir-
stjórninni. Traust og tiltrú
yfirvaldanna voru þau beztu
meðmæli, sem íslendingar
gátu fengið, enda kom það
brátt í ljós, að óhætt var að
afhenda þeim lýðræðisvald,
því að því yrði skynsamlega
beitt, en ekki misbrúkað.
Fagrar hugsjónir verða
aldrei örvasa né afeðla hvern-
ig sem skipast kann til á leik-
borði lífsins. Fyrir nálega 30
árum orti Bjarni heitinn
Lyngholt kvæði það sem hér
fer á eftir, og er það að mínu
áliti svo voldugt og vel gert
að óhugsandi er að láta það
gleymast. Þó framvindan síð-
an, og að nokkru leyti fyrr,
hafi svikið lit við hugsjónina
er það ekki skáldsins sök, og
það rýrir að engu leyti gildi
kvæðisins. Heilar og sterkar
hugsjónir eru þá hvað mest
nauðsynlegar þegar ástandið
er sem öfugast og verst. Og
hérna er þá kvæðið: —
I ! ' I
Vínland hið góða
— Bjarni Lyngholt
Meðan ungfrú Ameríka
Enn í föðurgarði sat,
Reis í lofti regin-blika;
Ratað enginn höfin gat.
Illur þurs, er elfdi seiðinn,
Yngismeynni hugðist ná.
Heiminum var lokuð leiðin.
Land í vestri enginn sá.
Viltur einn á vegum unnar
Varð til þess að opna braut;
Leiddur taumum tilverunnar
Tánni drap við meyjar skaut.
Ofurhuginn ítur , slingur,
Yngismeyjar tók í hönd. ,
Þessi ungi íslendingur
Eignaðist þannig ríki og lönd.
Hundrað-alda heimasæta
Hýru auga gestinn sá.
Var þó feimin manni að mæta
— Morgunroði fór um brá;
Hæversklega á land hann
leiddi
— Leiðin björt var þrúgum
stráð —.
Æskufaðminn út hún breiddi;
Óskastund var loksins náð.
Þeir eru margir bautastein-
arnir meðfram velferðarbraut
hins vestur-íslenzka þjóðar-
brots: Nýi Þjóðólfur, Stjórn-
arlög Nýja-Islands, Framfari,
Leifur, Heimskringla, Lög-
berg, Þótt þú langförull legðir,
Sandy Bar, Tímarit Þjóðrækn-
isfélagsins, The Icelandic Can-
adian, Lögberg-Heimskringla,
menningargreinar á báðum
tungum í Tímaritinu.
Sagan heldur áfram. Litið
er til baka og það yfir hafið;
raunveruleikinn er allt um-
hverfis, auðsær og viður-
kenndur; blámi framtíðarinn-
ar gleggri en áður var og
sumt auðséð. Velmegunar-
braut Vestur-Islendinga held-
ur áfram óslitin, aðeins lit-
brigði hér og þar — nýir
bautasteinar.
Stjórnarlög Nýja-lslands
eru einn glæstasti bauta-
steinninn, því að á hann er
letrað eitt af höfuðsérkennum
hinnar íslenzku þjóðar.
Stjórnarlög Nýja-íslands eru
vafurlogar, sem lýsa andlegri
auðlegð á mjög sérstæðan og
eftirtektarverðan hátt.
Fyrsta ást er heitust, hreinust;
Hét því mærin æskurjóð
Að leið til frægðar lægi
beinust
Leifur þar sem sporin tróð.
Arnarlíki á skjöld hans skorið,
Skeið er stýrði fyrst til lands,
Enn á meyjar brjósti er borið.
Blessar hún þannig minning
hans.
Reis á himni hýrleg stjarna,
Helsið þá hún af sér braut.
Leiðarvísir landsins barna
Lýsir þeim í gæfu og þraut.
„Frjáls skal þjóð í frjálsu
landi“,
Fá en sterk voru hennar orð,
Sem með hjarta og
handabandi
Helgaði Drotni þessa storð.
Nú er hún orðin margra móðir
Meyjan, sem af Leif var kyst;
Og er nú tengd við allar
þjóðir,
En ávalt kýs ’ún hann þó
fyrst.
Á öllum skólum, öllum
þingum,
I öllu sem er vandamest,
Alstaðar er íslendingum
Ætlað það, að duga best.
Sjá má enn að sona-trygðin
Seilist langt í föðurarf.
Vegna þeirra blessast bygðin;
Búsæld eykst við þeirra starf.
Hollar vættir hvarfla kringum
Heillasporin landnemans;
Því er ávalt Islendingum
Opinn faðmur þessa lands.
Frelsislandið fagra, ríka,
Fósturlandið útlagans,
Undralandið Ameríka,
Óskalandið skaparans,
Fylgir þér um framtíð alla
Friðargyðjan auðnu-há.
Hvað sem tímans kröfur kalla,
Komi ei blettur skjöld þinn á.
—P.B.
Litéð um öxl