Alþýðublaðið - 08.04.1961, Qupperneq 7

MEÐAN 'heimur allur bíð
ur eftir þvi að sendir verði
menn til tunglsins, er éhrifa
mikill vísindamaður austur
í Rússlandi að berjast fyrir
því að hafin verði alþjóðleg
hreyfing í því skyni að haf
in verði meiri rannsókn á
dýpri lögum jarðar og fé
safnað tíl þeirra fram-
kvæmda.
Vísindamaður þessi heit-
ir Vladimir Beioussov og er
í rússneslku vísindaakademí
tinni. Hann er einnig for-
seti hins alþjóðlega landmæl
inga og jarðíræðifélags
(I.U.G.G.) sem a- eru vísinda
menn frá 60 ibndum. Það
var á ráðstefnu þessa félags
nýlega, sem hann stakik upp
á þessu og lagði til að þetta
venk yrði gert atf öllum með
limaþjóðunum í sameiningu.
„Maðurinn er nú að búa
sig undir geimierðir, en að
lokinni foverri díkri ferð-
verður hann þó að koma
aftur til hinnar gömlu móð
ur jarðar, sem er og mun
halda áfram að verða heim
ili okkar, þótt við vitum í
rauninni sama og ekkert
um hana. Við vitum meira
um gerð heimsins en þá jarð
stjörnu sem við lifum á, og
fer hálfgerð skömm að“.
„Neðan við tveggja milna
dýlpt vitum vig ekkert um
gerð jarðar. Það ætti því
að vera skylda olkkar að all
ar þjóðir sameinist um að
fram fari rannsóknir á dýpri
lögum jaroar“. Þetta voru
orð próféssorsins á ráðstefn
unni.
Áæthm þessi hefur verið
kennd við „efra svuntu-
lagið“ svonefnda. Meðlima-
ríki eru nú að athuga hve
mikið fé þau treysta sér til
að leggja til tframkvæmd-
anna. Að því loknu mun
nefnd eins og sú sem stjórn
aði framkvæmd alþjóðia jarð
fræðiársins, gera áætlun um
framíkvæmd og skipulagn-
ingu verksins.
Lag það sem rannsaka á,
hið svonefnda efra svuntu
lag, er skurn efsta lags
hinna þriggja laga sem jörð
in er mynduð úr. Það er í
þessu lagi sem eldfjöþ og
jarðskjálftar eiga upptök sín
í. Þangað hefur maðurinn
aldrei komizt með tækjxun
sínum. Dýpsta olíuhola sem
gerð hefur verið náði aðeins
niður í tveggja mílna-dýpi.
Hvaða upplýsingar byggj-
ast Viísindamenn fá og hvaða
gátur vonast þeir geta leyst
með þessari djúpu borun?
Eru.það megindöndin sem
feru smátt cg smátt að
leggja undir sig höfin eða
eru það höfin sem leggja
undir sig meginlöndin? Flest
ir vísindamenn eru sammála
um það að annað hvort
þessa sé að ske, en eru hins
vegar ekki sammála um
hvort sé að gerast vegna
þess a5 ekki cru nægar stað
reyndir. fyrir hendi til þess
að draga megi af þeim ör
uggar ály:ktanir. Belbussov
er þeirrar skoðunar að haf
L
ið sé að stækka á kostnað
meginlandanna og bendir
a, það að granítlögin séu
þynnri undir höfuniun en
undir meginlönduum. Ýmis
legt bendir líka til þess að
t. d. Beringshafið og Jap-
anshaf séu ung höf og ber
sumt þvl vitni að hafsbotn
þessara hafa hafi fyrir
nokkrum milljónum ára ver
ið þurrt land.
Það sem vísindamenn
vilja líka komast að raun
um með borun þessari er
það hvort jörðin sé að þenj-
ast út vegna hita hið innra.
Beloussov telur það.
heldur þvi fram að jörðin
hafi verið köld er hún
myndaðist og hafi síðan
stöðugt verig að hitna
þenjast út um leið. Útþensl
an er þó ekki mikil á ári,
aðeiiis um einn millimetri á
þvermáli jarðar. Þessi kenn
íng er þó á öndverðum
meiði við skoðun flestra vís
indamenn sem telja að jörð
ín hafi í fyrstu verið heit
en síðan smá kólnað og
dregizt saman. Sé kenning
Beloussov rétt eiga sér stað
sprungur i ■ jarðskorpuna,
með þeim afleiðingum að
mjög heit efni innan úr jörð
ínni komast u!pp á yfirborð
ið. Þessi heitu efni geta
svo brætt granítskumina
undir megindönunum og
Rcykvíkingar hafa nú séö kvikmyruiír Ósvalds Knudsen £
Gamla bíó. Á mýndinni, sem vig birtum hér, má sjá svip-
myndir úr öllum kvikmyndurmra fimm: Vorið er komið,:
Séra Friðrik Friðriksson, Þórbergur Þórðarsón, Frá Eystribyggð á Grænlandi og Refur-
inn gerir gren í urð. Kvikmyndirnar verða isýndár í allra síðasta sínn á sunnudag ki. 3;
þannig valdið stækkun út-
hafanna.
Ýmsar aðrar gátur vonast
menn eftir að geta leyst
með fyrirhugaðri djúpbor-
un. Er innsti kjarni jarðar
úr fljótandi málmi. eða
föstu járni? Hvers vegna
verða jarðskjálftar? Hvers
vegna verða eldgos?
Nær allar upplýsingar sem
menn hafa um innri gerð
jarðar eru fengnar með athug
unum á bylgjum sem fara
um jörðina við jarðskjálfa.
En jarðsikjálftar takmarkast
betur fer við þau jarðsvæði,
þar sem gallar eru í jarð-
skorpunni, eins og t. d. á
eldf j allasvæðum. En þetta
þýðir hins vegar það að jarð
skjálftalbylgjur koma alltaf
fná' sömu hlutum jarðar og
veita því ætíð upplýsingar
um sömu svæði jarðskcrp-
unnar og dýpri' laganna.
Kjarnorkusprengingar eru
stundum sambærilegar við
jarðskjálfta og valda bylgj-
um sem fara Um jörðina og
geta veitt upplýsingar á
sama hátt og jarðsíkjálfta-
bylgjur. Kjarnorkusprenging
ar hafa hka þann kost að
þær má staðsetja að vild.
Með því að sprengja kjarn
orkusprengjur á vissum
svæðum utan eldfjallvæð-
anna. gætu' jarðfræðingar
fengið aukna þekkingu um
innri gerð jarðar, og hafa
ýmsir þeirra barizt fyrir því
að t. d. Bandaríkin létu ein-
hverjar aff minni kjarnorku
stprengjum siínum af hendi
við þá í' þessu skyni. en
ekki hefur enn verið orðið
við þeim óskum.
Neðan Jávarsprengingar
hafa sýnt sig að vera sérlega
góðar i' þessu skyni; og
valda steiikari hylgjum um
jörðina en nokkrar aðrar
sprengingar. Athuganir jarð
skjálftafræðinga á kjamorku
vopnasprengingum sem gerð
ar hafa verið, hafa þegar
aukuð nokkuð þekkingu.
manna um gerð innri hluta
jarðar.
Beinasta leiðin til að
'kynnast djúpum jarðar er
auðvitað að bora þangað.
Fram til þessa hefur mönn
um vaxið kcstnaðarhliðin
svo mjög í augum að ek'ki
hefur verið' ráðist í þess
konar fyrirtæki, aulk þess
sem það hefur krafist svo
mikillar og flókinnar
tækni, að menn hafa ekki
árætt að hefja verkið. Nú
er samt svo komið að fárið
er gera áætlanir að þetta
verði framfcvæmt í tiltöloi*
lega náinni framtíð.
Þessi ferð niður - í jörð-
ina verður engu ómerkari
en ferðin til tunglsins, þótt
sú ferð verði aðeins noikik-
urra mílna löng.
Innan ndkkurra vikna
niunu Bandaríkjaméntí hef ja
tilraunaboranir í þessu
skyni úti fyrir síjfondum
Mexíkó. Sjávarbotnin er
þar á fjögurra milna dýpi
en þaðan verður borað þrjár
mílur inn í jörðina. alls 7
mdlur eða u.m 11 krn. frá yf
irboroi jarðar. Borun þsssi
verðuj- gerð í nokkrum á
föngum og mun varpa ljósi
» margt, ekki aðeins gerð
hinna dýpri laga, heldur
intm botnfallið á hafsbotnin
um geta varpað ljósi á
margt um sögu lífsins á jörð
inni, svo jafnframt verður
toorunin ferð aftur i liðna
sögu jarðarinnar.
Rússar hafa einnig til-
’kynnt að þeir hyggist gera
djúpa toorholu niður í jörð
ina, en þeir áætla að bora
á þurru landi. Ekki 'hefur
enn verið skýrt neitt' nánar
frá þessari fyrirhugaðri bor
un né hvenær hún verði
framkvæmd.
AlþýffaMaðiS — 8. apríl 1961 y