Alþýðublaðið - 11.04.1962, Blaðsíða 13

TILGANGURINN með því, sem
hér segir er að gera nokkra
grein fyrir hinni svonefndu sögu-
legu opinberun í sáttmálunum,
einkum boðorðunum og hinni sið-
ggeðislegu hlið sáttmálanna, og
síðast en ekki sízt, áhrifum boð-
orðanna á mótun mannréttind-
anna.
Þungamiðjan í sögu ísraels
er útleiðslan úr ánauðinni í Eg-
yptalandi og undursamleg björg-
un þjóðarinnar frá drukknun í
Hafinu Rauða, þegar her Egypta
sótti á eftir ísraelsmönnum. í
sálmum og ræðum G.T. er aftur
og aftur vitnað cil þessara við-
burða, þar er undirstaðan undir
sögulegri tilveru þjóðarinnar.
Allir vita að spámaðurinn Móse
var þjóðarleiðtogi í þessum eld-
raunum, en því er óbifanlega
trúað, að Guð einn hefði bjargað
lýðnum frá bráðum dauða, ein-
mitt þegar allt virtist gjörsam-
lega vonlaust.
í sambandi við þessa við-
burði verður Ijóst hvað felst í
liugtakinu söguleg opinberun.
Guð notar sogulega viðburði til
þess að gjöra sjálfan sig kunnan
og láta í ljós vilja sinn. Hann
vinnur sitt verk á augljósum ytri
viðburðum, sem allir sjá, þótt
þeir sjái hvorki sjálfan Guð né
heyri. En Móse, sem flytur boð-
skapinn, heyrir orðin frá Guði og
sér táknin um nærveru hans.
Hér er hvorki dulspeki né
hugsjónir, heldur viðburðir, við-
burðarás, þar sem eitt fylgir öðru.
— Hugsjónir og kenningar koma
síðar, en viðburðirnir g e r a s t
fyrst. Á þá er stöðugt verið að
minnast, kynslóð eftir kynslóð —
og þjóðhátíðin — páskarnir .—-
miðast við einn þeirra, hvíta-
sunnan við annan.
Nú hefði ísrael eflaust horf-
ið og runnið saman við skyldar
þjóðir og verið öllum gleymdur
'fyrir mörgum öldum, bugast af
ánauð og eymd, ef Guð hefði ekki
gert meira en að bjarga þjóð-
inni frá dauða. Flestar smáþjóðir,
sem um getur í Biblíunni, eru
löngu gleymdar; stórveldi Egypta,.
Assyringa, Babyloníumanna eru
horfin og sérkenni hinnar fornu
menningar þurrkuð út af yngri
arabiskum áhrifum.
Hva'V gerði Guð þá fyrir
ísrael, sem varðveitti þjóðina frá
tortimingn? Hverju bætti hann
við björg mina úr ánauðinni og
öldum hafsins Rauða?
•' ☆ B°»-
o r ð i n
Hann gerði sáttmála við
þjóðina og gaf henni boðorð, þau
boðorð, sem gjörvallt mannkyn
hefur þegið í arf og nefnast í
daglegu tali boðorðin tíu. Ein-
mitt um þær mundir sem ísrael
á að hefja tilveru sína sem sjálf-
stæð þjóð, fær lýðurinn þessi
boðorð.
Þessi boðorð er að finna í
heild á tveim stöðum í Heilagri
Ritningu, II. Mós. 20. 1-17 og í
V. Mós. 5. 6-21. — Auk þess
koma fleiri eða færri þeirra fyrir
viða annars staðar í ritum Ritn-,
ingarinnar.
Menn munu almennt betur
þekkja fyrri kaflann (í II, Mós.)
og skulum vér því lesa síðari kafl-
ann, eins og hann er í nýjustu
biblíuþýðingu vorri. _
V. MÓSEBÓK 5. 6-22.
IÉg er Drottinn, Guð þinn, sem
leiddi big út af Egyptalandi,
út úr þrælahúsinu. Þú skalt ekki
liafa aðra guði en mig. Þú skalt
2engar líkneskjur gjöra þér,
engar myndir eftir því, sem
er á himnum uppi, eða því, sem
er á jörðu niðri, eða því, sem er
í vötnunum undir jörðinni. Þú
skalt ekki tilbiðja þær og ekki
dýrka þær, því að ég Drottinn,
Guð þinn, er vandlátur Guð, sem
vitja misgjörða feðranna á börn-
unum, og í þriðja og fjórða lið,
þeirra, sem mig hata, en auðsýni
miskunn þúsundum, þeirra, sem
elska mig og varðveita boðorð
mín. — Þú skalt ekki leggja
nafn Jahve, Guðs þíns við hé-
góma, því að Ðrottinn mun ekki
láta þeim óhegnt, sem leggur
nafn hans við hégóma. Gættu
þess að halda hvíldardaginn
heilagan, eins og Drottinn,
Guð þinn hefur boðið þér. Sex
daga skalt þú erfiða og vinna allt
þitt verk, en sjöundi dagurinn er
hvíldardagur helgaður Drottni,
Guði þínum. Þá skalt þú ekkert
verk vinna og ekki sonur þinn
eða dóttir þín, þræll þinn eða am-
bátt þín, uxi þinn eða asni eða
nokkur skepna, eða útlendingur,
Athuga þarf að sjim b'ð
orðin eru talsvert lengri í Bibií-
unni en í: bamalærdómskverum
Að stytta boðorðin er gert til
þess að aúðveldara sé fyrir börnin
að læra þau. En hitt er skaöi. að
sleppt er 1 venjmegum barnalær-
dómskverum öðru boðorðinu, en
það er bann við því að gera lík
neskjur og tilbiÖja þær. Til þess
að vega upp á móti tapi 2 boð-
orðsins, er 10. boðorðinu skipt
í tvennt, eins og menn kannast
við, svo tala boðorðanna iielzt 10.
En 2. boðcrðið er afar þýð-
ingarmikið, cinmitt af því að ail-
ar þjóðirnar í kring dýrkuðu
skurðgoð. Trúarbrögð þeirra
snerust um frjósemi, en trúar-
brögð ísraels um siðgæðilaga
fullkomnun og réttlæti. — Mér
virðist svo sem 2. boðorðið muni
hafa verið hið erfiðasta af öll.i í
boðorðum, bæði séð í ljósi Bibli-
unnar sjálfrar og í ljósi reynsl-
unnar í heiðnum löndum. .— Það
er stöðug freisting að gera sér
leggja hömlur á menn. Þau segja
flest á þessa leið: Þú skalt ekki.
Þetta er alveg rétt, sjö
þeirra byrja á þessa leið, þú skalt
ekki. Og það er einmitt þeirra
mikli kostur, að stöðva oss í árás-
arhneigð vorri gegn náunganum.
Ef allt væri leyfilegt, þá gætu
engin mannréttindi orðið til. Na-
unginn gæti aldrei verið öruggur
íyrir árásarhneigð vorri, ekkert
réttarfar gæti myndast. Án boð-
orða og laga, sem byggja á boð-
orðunum yrði ástandið „stríð
allra gegn öllum“, bellum ommi-
um contra omnes. — Boðorðin
standa vörð um liin einfö.ldustu
mannéttindi, með því að banna
það sem skaðar alla menn.
í daglegu lífi liér í borg-
inni höfum vér séð breytingar til
batnaðar, sem stafa af nýjum
boðum og bönnum. Umferð um
sumar göturnar var orðin svo
þung, að tæplega var hægt að
komast þvers yfir þær, fyrr en
eftir langa bið. Nú eru komin
OÐORÐIN,
ÁLARN
OG
boðorð gjörir þetta boðorð mið-
lægt og algjört, þannig að kistn-
ir menn eiga að elska einnig þá
náunga, sem eru óvinir þeirra.
Og þetta er enginiT fagn-
aðarboðskapur, heldur lögmál
Guðs, sem verður aðeins ennþá
strangara og skarpara í prédikun
Jesú en það áður var. Það er
sáttmálakrafan í hinum nýja sátt-
mála.
Fráfall og
spilling.
En áður en vér virðum fyr-
ir oss prédikun Jesú, skulum vér
athuga hvernig ísraelsmönnum
gekk að halda hið háleita siða-
lögmál, sem Drottinn Guð gaf
þeim í og með sáttmálanum við
Sinai — Enginn vafi er á því að
þeir sem höfðu verið þrælar í
Egiptalandi, fengu nýtt uppeldi i
eyðimörkinni á þeim 40 árum,
sem þeir dvöldu þar. Þrátt fyrir
fátækt og hörð kjör komst sið
gæði þeirra á hátt stig í mörgum
greinum. En þegar þeir voru
komnir inn í Kanaansland, hið
forna land ættfeðranna, Abra-
hams, ísaks og Jakobs, þá hitta
þeir fyrir margvíslegar freisting-
ar og falla fyrir mörgum þeirra,
fyrst af öllu skurðgoðadýrkun,
en skurðgoðadýrkun fylgdi jafn-
an- drykkjuskapur og ólifnaður. í
lok dómaratímabilsins eru þeir
orðnir hálf-ánauðug þjóð á ný,
að þessu sinni undir valdi Filista
sem voru víkingaþjóð og stóðu á
allháu stigi í hernaðartækni. En
þá risu upp hinir merku konung
ar, Sál, Davíð og Salomon og gera
Isarjelsþjóðina að stórveldi og
auðga hana á marga lund. En
eitt af hlutverkum konunga var
aS' varðveita sáttmálann, gæta
réttlætisins, láta hvern mann ná
rétti sínum og lialda írúarbrögð
unum hreinum.
sem hjá þér er innan þinna borg-
arhliða, svo að þræll þinn og
ambátt þín geti hvílt sig eins og
þú. Og minnstu þess að þú varst
þræll á Egyptalandi og að Drot t-
inn, Guð þinn leiddi þig út það-
an með sterkri hendi og útréttum
armlegg. Þess vegna bauð Drott-
inn, Guð þinn, þér að halda
5hvíldardaginn. lleiðra föður
þinn og móður þína, eins og
Jahve Guð þinn hefur boðið þér,
svo að þú verðir langlífur og svo
þér vegni vel í því landi, sem
Drottinn, Guð þinn gefur þér.
Þú skalt ekki morð fremja.
/ Þu
6
Og þú skalt ekki drygja hór.
Þú skalt ekki stela.
7
8
90g þú skalt ekki bera falsvitni
gegn náunga þínum. — Og þú
4 A Og þú skalt elcki girnast
I U konu náunga þins, og ekki
ágirnast hús náunga þins, ekki
land hans ekki þræl hans eða am
bátt, ekki uxa hans eða asna né
nokkuð það, sem náungi þinn á.
Að efni til eru boðorðin
eins á báðum stöðum, en rökin
fyrir helgihaldi hvíldardagsins
eru á annan veg í þeim kafla,
sem lesinn var en í hinum fyrri.
— Vitnað er til sköpunarinnar í
fyrx-i kaflanum, en til útleiðslunn-
ar úr ánauðinni í Egyptalandi í
hinum síðari. Þjóðinni er boðið
að minnast þess að hún var einu
sinni þræll í Egyptalandi, en er
nú frjáls. Þess vegna ber að vii'ða
réttindi þræla og útlendinga,
vinnufólks, barna og dýra.
skurðgoð þegar menn hafa skurð-
goð allt í kringum sig.
☆ EðH
sáftmálans.
Annað sem vér skyldum
athuga í sambandi við boðorðin,
er hið siðgæðislega eðli sáttmál-
ans. Allar skyldur við Guð eru
líka skyldur við menn, en það er
hið óafmáanlega einkenni sið-
gæðilegra trúarbragða. — Menn
halda e. t. v. að það sé ekki skylda
við menn að trúa á einn Guð, en
það sézt strax í Biblíunni að svo
er þó vissulega. Ef vér hættum að
trúa á hinn eina Guð og tökum
að dýrka skurðgoð, þá kernur það
niður á börnunum. Sama er að
segja um hvíldardagsboðorðið. Ef
vér tökum börnin aldrei með í til
beiðslu safnaðarins, þá verða þáu
eðlilega frásnúin Guði — og jafn-
vel veraldlegir sagnfræðingar
þekkja lögmál hinna þriggja kyn-
slóða, sem svo er nefnt.
Ef vér athugum nánar
hvíldardagsboðox’ðið, þá er það
ekki eitt, heldur tvö boðorð. Hitt
boðorðið er; Sex daga skalt þú
verk þitt vinna. — Með þessu er
auðvitað ekki verið að banna
bráðnauðsynleg störf, eins og
matreiöslu, hjúkrun barna og
sjúkra og annað, sem ekki þolir
neina bið Eins og Jesús segir varð
hvíldardagurinn til mannsius
vegna, en maðurinn ekki vegna
hvíldardagsins.
Þeir, sem hafa á móti boð-
orðunum 10 og ímynda sér að þau
séu úrelt, hugsa og tala á þessa
leið:
Flest boðoi'ðin ex'U nei-
kvæð' í formi. Þau eru bönn, þau
rauð og græn ljós, sem stöðva
umferðina á einni götunni til þess
að umferðin frá hinni götunni
geti haldið áfram. Aðalbrautin á
ekki lengur allan réttinn, heldur
aðeins á grænu ljósi, þar sem
þessi ljós eru. Réttinum er skipt
með boðum og bönnum grænum
ljósum og rauðum.
U m k æ r -
1 e i k a n n .
Þá skulum vér minnast
þess, að í kaflanum, sem kemur
á eftir boðorðunum 10, koma önn
ur boðorð: Heyr ísrael Drottinn
er vor Guð, Drottin einn! Og þú
skalt elska Drottin Guð þinn
af öllu hjarta þínu og af allri sálu
þinni og af öllum mætti þínum
(5. Mós. 6. 5).
Mundu eftir því að þú
varst þræll í Egiptalandi: þess
vegna skal þú elska útlendinginn,
sem hjá þér er, eins og sjálfan
þig! — Vér skulum gæta vel að
því að Jesús finnur ekki upp hið
tvöfalda kærleiksboðorð, heldur
tekur liann þessi boðorð orðrétt
úr lögmáli Móse. Hið nýja lijá
Jesú er að hann skerpir þetta
Þó virðist það vera ljóst að þeir
sem héldu lögmálið og boðorðin
hafi á þeim tíma verið tiltölulega
fáir me^nj sem lifðu einföldu og
óbrotnu lífi. En þeir voru djarfir
spámennirnir og sögðu konung
um óspart til syndanna við sum
tækifæri, eins og vér sjáum af
dæmisögu Natans spámanns um
lamb fátæka mannsins, sem hinn
ríki tók. Það er saga, sem seint
líður mönnum úr minni. Spámað
urinn hlífir hér ekki hinum mik
ilhæfa og vinsæla konungi, sem
hafði níðst á því, sem honum var
tiltrúað, og braut einföld mann
réttindi á einum þegna sinna og
konu hans.
Eftir skiptingu ríkisins ágerist
trúarbragðablöndunin einkum í
Norðurríkinu, og um leið og
skurðgoðadýrkunin færist í vöxt
þá færist ólifnaður í aukana og
samfara ólifnaði kom undirokun
fátæklinga og vinnandi manna.
Spámenn rísa upp og boða dóm
yfir auðkýfingum, „sem kaupa
hina snauðu fyrir silfur og fá
Frh. ? 14. síðu.
a
SÉRA Jéhann Hannesson, préfes-
sor, fluttí meéfylglandá útvarpser-
indi fyrir rösklega viku. Alþýðuhtað-
I® fér þess á leit að fá að hirta meg-
inefni þessv og er það hér nokku®
stytt,
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 11. apríl 1962 13