Óðinn - 01.01.1935, Qupperneq 3

3
Ó Ð I N N
og má óhælt bæta við, bæði sjer og landi sínu til
mikils gagns.
Theodór Arnbjarnarson ráðunautur segir í minn-
ingargrein um Sigurð1): »Með starfi hans í Dýrafirði
byrjaði starf hans sem ráðunautar bændanna. Er hann
hafði starfað sem kennari og ráðunautur í jarðyrkju
í samfleytt 7 ár, hafði hann rekið sig á fjölda spurn-
inga, sem þurfti að svara, fjölda viðfangsefna, sem
biðu úrlausnar. Þá loks gat hann farið utan, með
atbeina Búnaðarfjelags Suðuramtsins, til framhalds-
náms. Er hann kom út í löndin urðu fyrir honum
margar nýjungar, sem okkur voru nauðsynlegar og
hollar, ef stakkurinn væri sniðinn eftir okkar vexti;
og er hann kom heim 1899, átti hann offjár í hug-
sjónum, vonum og fyrirætlunum, er hann vildi gefa
þjóð sinni og landi, og eftir það varði hann æfinni
til að fá þjóðina til að þiggja gjafirnar og hagnýta
sjer þær«.
Með heimkomu Sigurðar ráðunauts úr utanför sinni
hefst nýtt tímabil í búnaðarsögu Islands. — Þannig
lýsir Jónas Jónsson erfiðleikum búskaparins um það
leyti, sem Sigurður kom heim2): »Þegar Sigurður
kom heim úr utanför sinni voru ástæður bænda á
Islandi næsta erfiðar, ekki sízt í átthögum hans, lág-
sveitum Árnessýslu, þar sem skilyrðin eru erfið til
sauðfjárræktar. Frá því um 1870 og þar til 1897
höfðu íslenskir bændur haft einna mestar bútekjur af
því að selja sauði, er fluttir vóru lifandi til Bretlands,
fitaðir þar nokkrar vikur og síðan slátrað. En laust
fyrir aldamótin bönnuðu Bretar að flytja lifandi fje
til landsins og fita það þar með útigangi. Tók þá
nálega fyrir útflutning sauða frá Ísíandi. Verðið á
sauðfje hrapaði alveg óskaplega, svo að kind, sem
áður en útflutningsvandkvæðin hófust seldist á kr.
24,00, varð ekki nema 9 kr. virði. Var ekki annað
að sjá en hallæri væri fyrir dyrum. Liðu svo nokkur
ár, að lifandi sauðfje og saltkjöt var í mjög lágu
verði* ... »í stað kjötsins, sem var fallið í verði,
hlaut að koma önnur arðvæn framleiðsluvara, ef
sveitabúskapur átti að geta þrifist á íslandi*.
Þá var það, að Sigurður ráðunautur hófst handa,
þegar eftir heimkomu sína, um stofnun smjörbúanna.
Og hann vann að því með eldlegum áhuga, skrifaði
hverja hvatningargreinina á fætur annari og ferðaðist
um landið, til að vekja menn og sameina um þetta
nauðsynjamál. Fyrsta grein hans birtist í »Búnaðar-
1) í „Tímanum" 20. febr. 1926.
2) í „Samvinnunni" 1928, í grein um Sigurð ráðunaut
Sigurðsson.
ritinu*, 13. árg., og hjet: »Um mjólkurbúin í Dan-
mörku og Noregi*. Þar lýsir hann fyrirkomulagi
mjólkurbúanna í þeim löndum; bendir síðan á hverja
leið vjer ættum að fara, til þess að koma á fót sams-
konar stofnunum hjer á landi. — Hvatningar Sig-
urðar komu að tilætluðum notum, og með tilstyrk
góðra og framsýnna manna (ekki síst Ágústs Helga-
sonar í Birtingaholti) risu upp allmörg smjörbú á
næstu árum. Fyrsta smjörbúið var stofnað árið 1900
að Seli f Hrunamannahreppi, en fluttist að Áslæk
vorið 1902. Stofnendur þess voru: Guðm. Jónsson,
Efra-Seli, Haraldur Sigurðsson, Hrafnkelsstöðum, Jón
Jónsson, Syðra-Seli, Magnús Jónsson, Bygðarholti og
Magnús Magnússon, Hvítárholti.
1901 vóru stofnuð mjólkurbú á þessum stöðum:
Birtingaholti í Hrunamannahr., Árnessýslu.
Arnarbæli í Ölfusi, Árnessýslu.
Vxnalæk í Ölfusi, Árnessýslu.
1902: Páfastöðum í Staðarhreppi, Skagafirði.
Hjalla í Ölfusi, Árnessýslu.
Kálfá í Gnúpverjahreppi, Árnessýslu.
Rauðalæk í Holtum, Rangárvallasýslu.
Vakurdal, Húnavatnssýslu.
1903: Brautarholti á Kjalarnesi, Kjósarsýslu.
Deildá í Mýrdal, Vestur-Skaftafellssýslu.
Framnesi á Skeiðum, Árnessýslu.
Reykjadal, Suður-Þingeyjarsýslu.
Torfastöðum í Biskupstungnahr., Árnessýslu.
1904: Apá í Laugardal, Árnessýslu.
Fljótshlíð, Rangárvallasýslu.
Fossvallalæk í Grímsnesi, Árnessýslu.
Geirsá í Borgarfirði, Borgarfjarðarsýslu.
Hróarslæk í Flóa, Árnessýslu.
Smjörbú Kjósarmanna, Kjósarsýslu.
Smjörbú Landmanna, Landsveit, Rangárvallas.
Rangá á Rangárvöllum.
Stóra-Skógi í Dölum, Dalasýslu.
Hvítárvöllum 5 Borgarfirði, Borgarfj.sýslu.
— Og loks voru stofnuð þessi smjörbú:
1905: Baugsstöðum í Flóa, Árnessýslu.
Gufá í Borgarhreppi, Mýrasýslu.
Fnjóskdæla í Fnjóskadal, Suður-Þingeyjars.
»Framtíðin« í Viðvíkurhreppi, Skagafjarðars.
Hofsá undir Eyjafjöllum, Rangárvallasýslu.
Laxá í Torfalækjarhreppi, Húnavatnssýslu.
Ljósvetninga í Ljósavatnshreppi, S.-Þingeyjars.
Möðruvöllum í Hörgárdal, Eyjafjarðarsýslu.
Vogatungu í Leirársveit, Borgarfjarðarsýslu.
Þverá í Öngulstaðahreppi, Eyjafjarðarsýslu.
Als urðu búin 34, þegar flest var.