Alþýðublaðið - 26.02.1964, Blaðsíða 7

Fei 'öasögurnar og
þra löurini í aö ofan
m
a iTf
ÞEGAR ég ligg sjúkralegur mínar
erlendis, rif ja ég löngum upp bæk
ur, sem ég hef áður lesið. Það er
svo auðvelt og skemmtilegt —
eins og að ferðast fótgangandi um
gamalkunna sveit, ráða hraðanum
sjálfur, láta ekkert koma sér á ó-
vart og skoða allt í ljósi reynslu og
þekkingar, en þó forvitnum aug-
um og kynnast þess vegna alltaf
einhverju nýju. Góðar bækur eru
eins og sviptignar og virðulegar
konur: Þær fríkka með aldrinum
og þroskanum. Og nú er víst bezt
að lóta ekki formálann vera lengri.
Að þessu sinni varð fyrir valinu
eins og oft áður „Rejse paa Is-
land” eftir Martin A. Hansen.
Kristján Benediktsson keypti hana
fyrir mig í ,vasabókarútgáfu’, og
andvirðið nam fimmtíu krónum
íslenzkum, bókin að vísu óinnbund
in, en skreytt teikningunum á-
gætu eftir Sven Havsteen-Mikkel
sen og að öllu leyti ljómandi fal-
lega út gefin. Og þvilík nautn að
lesa þessa ógleymanlega sér-
stæðu íslandsbók. Tækni hennar
Og stíll er meistaraverk út af fyrir
sig, þvílík snilld og unun, þegar
Martin A. Hansen lýsir leiðinni fyr
ir Hvalfjörð og segir veginn liggja
f miðjum hlíðum, en vera liinum
megin fjarðarins eins og rák í
fjallið, eins og far í meyjarlæri
eftir vont sokkaband, og þó er
þetta aðeins eitt dæmi af mörgum.
Úrslitum ræður samt, hversu Mar-
tin A. Hansen skynjar landið og
þjóðsöguna. Stundum verður
hann örlítið áttavilltur, ruglar
kannski saman nöfnum á mönn-
um eða bæjum, iðulega verður les-
andinn ósamþykkur honum um
einstakar ályktanir, en hvaða
máli skipta slík aukaatriði, þegar
upp er brugðið stórri og skýrri
heildarmynd listrænnar snilldar,
sem aðeins stórskáld koma á
framfæri við samtíð og framtíð?
ísland tók Martin A. Hansen í
senn fast og mjúkt í faðm sér. Þar
kenndi hann gamals meins, sem
dró hann til bana mjög um aldur
fram, enda var ferðahugur beirra
félaga fííldirfska, en jafnframt
lifði hann unaðslegar stundir í
sveitum íslands og á f jöllum uppi.
ísland opnaðist fyrir honum eins
og þegar Rafskinna flettist í
gamla daga — hann sá það og
heyrði í myndum og tónum, skini
og skugga, sögu og nútíð. Og þá
var sannarlega við miklu að bú-
ast af öðru eins stórskáldi og Mar-
tin A. Hansen. Ég veit, að margir
aðrir hafa gert íslandi góð skil í
merkilegum ferðabókum, en eng-
inn hefur lifað hér öðru eins lífi
til líkama og sálar og þessi danski
sveitamaður og heimsborgari, sem
átti allt skilið til viðurkenningar
frábærri ritlist sinni, lika það, sem
honum ekki hlotnaðist — nóbels-
verðlaunin.
Þetta var um Martin A. Hansen
og „Rejse paa Island”, en mér er
fleira í huga: Ilvers vegna skrifa
ekki íslenzkir rithöfundar fróðleg-
ar og sniallar ferðabækur utan úr
heimi? Ég man mætavel bók séra
Sigurðar í Holti um helgislóðir
biblíunnar, rit Sigurðar A Magn-
ússonar um Indland, kverin
snotru bans Jóhanns míns Briems
um landið helga og Grænland og
þá ekki síður ferðasögur Guð-
mundar Daníelssonar úr vestri og
suðri, en þetta er svo ósköp lítið
að vöxtum, þegar borið er saman
við aðrar uppskerutegundir af
bókaakrinum heima á íslandi ár
hvert. Kerling norður í Húnaþingi,
vestur í Dýrafirði, austur á Breið-
dal eða suður 1 Grímsnesi má
varla hafa blotnað svo í fæturna
á leið milli bæja öðru hvoru meg-
in við aldamótin, að ekki sé sam-
in ævisaga hennar eða hún færi
endurminningar sínar í letur, en
íslenzkir rithöfundar, sem ferðast
um lönd og álfur, virðast heim-
komnir ekkert hafa af ferðum sín-
um að segja. Þó eru ferðasögur
harla frægar í bókmenntum okk-
ar: Jón Indíafari, Árni frá Geita-
stekk, Eiríkur á Brúnum og Svein-
björn Egilsson — nöfnin ryðjast
fram í hugann, og hver myndin af
annarri blasir við í minnisspeglin-
um. Satt að segja botna ég ekkert
í því, að rithöfundar samtíðarinn-
ar skuli vanrækja jafn skemmti-
lega bókmenntagrein og ferðasög-
urnar. Hafa ekki íslenzkir bóka-
útgefendur látið hér mörg og góð
tækifæri framhjá sér fara? Ætli
ferðasögur yrðu ekki- vinsælar á:
borð við endurminningar, ævisög-
ur, samtalsbækur og andatrúar-
játningar, ef til þeirra væri stofn-
að? Ég þori að fullyrða, að þær
myndu seljast vel og hafa merki-
legu hlutverki að gegna.
Veröldin er alltaf að minnka af
því að fjarlægðirnar í lofti Qg á,
láði og legi styttast minnsta kosti
árlega á öld hraðans og vélanna.
Nú förum við á klukkustundum
óraleiðir, sem tóku forfeður okkar
vikur. Og fólkið ekur, siglir og
flýgur um gervalla heimsbyggð-
ina. Manni er ekki óhætt framar
að hugsa upphátt á íslenzku í Kaup
mannahöfn, Lundúnum, París eða
Róm — konan við næsta borð er
kannski systir hennar Sigríðár á
Þingeyri, Guðríðar á Hofsósi,
Önnu á Seyðisfirði. eða Kristínar
á Eyrarbakka, og það getur frétzt
heim í vikunni, að sæmilega sak-
laus ferðalangur hafi misst vald á.
tilfinningum sínum flughraða svip
stund af gleði, undrun eða bræði.
íslenzkir rithöfundar fjölmenna
til útlanda vetur, sumar, vor og
haust að kaUa, afla sér fróðleiks,
lifa glaðar stundir, fletta blöðun-
um í myndabók mannkynssögunn
ar á stöðunupii þar sem atburð-
imir gerðust og afburðamennirn-
ir brugðu stónim svip yfir hverfi,
mikið eða lítið eftir atvikum, en
snúa svo heim aftur hljóðir og hóg-
værir menn eins og þeir hafí brot-
ið eitthvað af sér, fallið í ónáð,
orðið landi og þjóð til minnkunar.
Ekkert er þó fjær sanni. Rithöf-
undarnir geta borið höfuðið hátt.
Þeir eru bara meðsekir um þá
leiðu tilviljun, að „bókaþjóðin”
eignast varla ferðasögur. Annars
er allt í lagi með þá!
Nú spyr sennilega einhver: En
því ekki að þýða góðar erlendar
ferðasögur á íslenzku — er þá
ekki vandinn leystur?
Ekki að öllu leyti. Góðar þýddar
ferðasögur eru raunar gersemi, en
þær geta ekki komið í stað frum-
saminna bóka af skiljanlegum á-
stæðum, við þurfum hvorttveggja.
íslendingur hugsar alltaf dálítið
öðru vísi en erlendur maður. Hann
á betra með að tjá sig íslenzkum
lesendum en útlendur hugsuður,
þó að gáfaðri sé og menntaðri. ís-
lendingar fara ósjálfrátt að hugsa
skynja, finna til, gleðjast-, hryggj-
ast og lifa lífinu í takt við þá>
landa sína, sem. af bera um hug-
kvæmni, næmleika, fjölbreytíaír
tilfinningar og einlægni í dagfarlk
og athæfi og geta miðlað öðrun»
þessum hæfiieikum sínum í máli,
myndum eðá tónum. Það mur»
v.egna þessa, að íslenzk list er ogt
verður til, ef við höldum okkusr
áfram á því vitsmunastigi, þav
sem guð hefur búið okkur stað ogf
ætlað okkur örlagahlutverk.
Og svo eru þýðingar alltaf var-
hugaverðar. Ég held, að „Rejso-
paa Island” sé óþýðanleg bók, þ(Þ
að mig langi vissulega til þess ztÞ
fá hana, á íslenzku, Hugsunarhátt-
ur Martins A. Hansen er þar túlk-
aður svo flóknum og samofnunv
orðaleikjum, að engu má muná,
ekkert út a£ bera.til þess að köng-
ullóarvefur þessarar listræm*
snilldar slitni okki og hrynji. Þatf
ér víðar en í ævintýrinu eftir Jó-
hannes sáluga Jörgensen, að þráð*
Framh. á 10 síSllk

•NxííítWSí;-.
.............. — -> ■■ iHW.KiHi.i.1—^--

14

I TÍUNÐU tónleikar Sinfóníu-
I hljómsveitarinnar voru haldnir
| í samkomusal Háskólans 20.
1 febrúar s.l. Verkefnin voru að
i þessu sinni eftir þrjú af höfuð
| skáldum 118. og 19. alda, þá
í Mozart, Brahms og Beethoven.
| Það mun vera á vitorði allra,
| sem til þekkja, að Olaf Kiel-
i land hefur ávallt verið ötull
| stjórnandi og fengið, flestum
| stjórnendum fremur, vilja sín-
| um framgengt við hljómsveit
I okkar. Á fyrstu uppvaxtarár-
| um hljómsveitarinnar hefur
I Kielland vafalaust gert henni
i mikið gagn — einmitt með sínu
j mikla skapi og einlægum vilja
i við að ná út úr þessum, þá ný-
j græðingi, öllu því, sem mögu-
| legt var. Hljómsveitin hefur
I þroskazt mikið síðan Kielland
j kom hér fyrst og hefur nú yfir
i að ráða meiri möguleikum en
I þá. Að þessu sinni hefur hljóm
I sveitin vafalaust ekkert til
l
sparað við að framkvæma vilja
stjórnandans, — en að öllum
líkindum gegn beztu sannfær-
ingu. Það er ávallt tvíeggjað’
að gagnrýna smekk og skiln-
ing listamanna og tónflytj-
enda, því smekkur eins hlýtur
ávallt að ráða skrifum hans um
annan, en vilji og smekkur
Kiellands, sem vafalaust er ein
hvers gjalds verður, virtust á
þessum tónleikum vera víðs-
fjarri öllu því, sem eðlilegt
(eða skynsamlegt) verður að
teljast.
Það mundi verða Iangt og
leíðinlegt mál að fara út í smá
atriði varðandi túlkun stjórn-
andans, en stiklað verður á
stóru.
Fyrsta verkið var Forleikur
inn að Brúðkaupi Figaros cftir
Mozart. Nóturnar, sem voru
leiknar, voru Mozarts, en temp
óið vár það ofsalegt og þar af
leiðandi túikunin, að með fá-
dæmum má telja. Næsta verk
efnið var konungur píanókon-
sertanna sá númer tvö eftir
Brahms, og var einleikarinn
Alexander Jenner frá Austur-
ríki. Flutningur þessa stór-
virkis var allur í molum. Sann |
færandi fíutningur á konserti |
þessum (flestum konsertum %
fremur) byggist á nákvæmri =
samstöðu hljómsveitar og ein- |
leikara, svo mikið er um bróta |
spil á báða bóga, Tempóstríð |
var einkennandi frá uppliafi, §
og tempóval annars þáttar al- |
gjörlega út í hött. Einleikar- |
ínn, sem greinilega er mikil- i
hæfur tónlistarmaður, skilaði
hlutverki sínu eins vel og á- i
stæður leyfðu og oft jafnvel §
betur. Fimmta sinfónía Beet- |
hovens er án efa hans kunn- |
asta verk og þykist ég vita að =
áheyrendur hafi um það all 1
ákveðnar skoðanir án þess að §
gera sér fulla grein fyrir því,
og er ég illa svikinn, ef flcslir |
viðstaddir túlkun Kiellands I
þetta kvöld hafa ekki verið meir |
en lítið undrandi — undirrit- f
aður var það sannarlega. |
Jón S. Jónsson, i
liiliiiiiiitiiiimiiiillliuiliiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiuiiniiiiulililiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiiliiin MiHuiiiiiiiiuiiiiiiiiilliiliiiifiituiiiuiiiiiiiiMiiliuiiliiiiluiliiiiiiiiiiiiuiiiiuiiiiiiiiitiuiiiiiuiiuiiiitiiiiiiiutluiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiitiiiiliiliuiliiim
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 26. febrúar 1964 J