Alþýðublaðið - 08.04.1964, Blaðsíða 10

Auden heimsækir ísiand
(Framhald aí 5. síSu).
Hins vegar taldi hann sjálfan sig
vera uppreisnarmann gegn þeirri
samfélagsstétt, sem hann var úr
runninn og alinn upp hjá, hinni
ættri miðstétt, eða „the upper
middle class” eins og Bretar
'kaUar-'— „stéttarsvikara, njósn-
ara- og landráðamann.” Hneigð
sína til róttækra skoðana sýndi
hann í verki með þátttöku sinni
í spænsku borgarastyrjöldinni,
sem enn mun sagt verða. Og við-
urkennt og alkunnugt er það, að
á árunum upp úr 1930, var á
hann litið sem einn helzta full-
trúa þessa skáldahóps, sem var
undir áhrifum 'þjóðfélagsádeilu
Karls Marx óg sálfræðingsins Sig-
munds Freuds, og sneru þess
vegna baki við sinni eigin stétt,
skoðunum hennar og erfðavenjum.
Auden hafnaði á þessum árum
einstaklingshyggju nitjándu ald-
arinnar, eigi hvað sízt vegna þess,
að hann hafði fyrir augunum
eymd og umkomuleysi margra
landa sinna á þessum árum
heimskreppunnar. Hann leitaðist
við að ýta við samvizku þjóðfé-
lagsins, sem honum fannst ærið
slöpp og dottandi. Sambúð ein-
staklingsins og þjóðfélagsins verð-
ur þá meginviðfangsefni hans sem
rithöfundar, og hann leitast við
að tjá, fyrst og fremst, hópkennd
og múghugðir.
í samræmi við þetta gerðist
hann ekki einungis róttækur í
Þjóðfélagsskoðunum, heldur líka
í skáldskapartækni og málsmeð-
ferð. í þessum efnum var hann
ÞÓ, vegna háskólamenntunar
sinnar, gagnkunnugur sígildum
erfðavenjum um stíl og ljóðagerð,
en hann hikaði ekki við að kasta
þeim fyrir róða, til að verða betur
samstiga hinum nýtízku skoðun-
um. Hann skapaði sér nýjan, harla
persónulegan stíl, furðulega
djarfan og frumlegan, sérstakt
málfæri, óvenjulegt og hirðu-
leysislegt á köflum. Þó þykir hann
flókinn og torskilinn stundum
eins og Einar Ben. og Stephan G.
hafa tiðum þótt.
Auden hneigðist á þessum árum
nokkuð til nýrri og róttækari
stefnu J li*tum, t. d. súrrealism-
ans, og kemur það fram í sumum
verkum hans rétt eftir 1930. Þá
skrifaði hann líka flest ádeilu-
rit sín á kapítalisma og þjóðfé-
lagsranglæti.
Síðar hvarf Auden að mestu frá
þjóðfélagsádeiunni og snerist
fremur á sveif með einstaklings-
hýggju, jafnvel anarkisma og dul-
hyggju. Hann boðar frið og kær-
Ieika - í samskiptum mannanna.
Hann hefur enn fremur lineigzt
til trúarbragða, og játar nú há-
kirkjulegan kristindóm.
Áuden hefur haft geysimikil á-
hrif á ljóðlist Breta á síðari ára
tugum, og hefur þeim áhrifum
meira að segja verið jafnað við
sambærilegan skerf T. S. Eliots
hjá eldri kynslóð.
Hugmyndaauðgi Audens og
frömleiki eru geysifjölskrúðug.
Hánn er manna fyndnastur, og
kemur það eigi hvað sízt fram í
Ísjíandsbók hans, eri oft er hann
káldhæðinn og bitur. Hann hefur
vöúð kallaður — „háðfugl, kröft-
xigui:, ferskur og snjall — en á-
10.; 8' apríl 1964. — ALÞÝÐUBLAÐIÐ
• deila hans er sterkust, þegar hún
er hvað neikvæðust.” Orðfimi
hans og snjöllum stílbrögðum er
hvarvetna við brugðið.
En víkjum svo aftur að þeim
tengslum, sem Auden hefur átt
við ísland með ferð sinni hingað
1936 og síðan bók sinni, Letters
from Iceland.“ Eg er oft að velta
fyrir mér, hvers vegna þetta upp-
rennandi skáld með stórþjóðinni
ensku valdi einmitt ísland til
ferðalags þetta sumar. Hvers var
hann að leita hér?
Leyfið mér að vitna til hugleið-
inga uip þetta, í Andvaragrein
minni 1960:
„Um þetta leyti grúfðu skugga-
legar blikur yfir Evrópu. Upp-
gangur og yfirgangur fasista í
Suðurlöndum og nazista í Þýzka-
landi var að ná hámarki, borgara-
styrjöldin á Spáni var að brjót-
ast út. Heimsfriðnum var í hættu
stofnað og frjálsri menningu og j
mannlífi ógpað. Þungar áhyggjur
um framtið mannkyns og menn- !
ingar hlutu að stríða á hugsandi
menn. Auden unni mjög frjálsri
hugsun og hataði einræðisstefnur
af öllu hjarta. Hið geigvænlega
andrúmsloft í Evrópu fékk mjög
á hann — önd hans þráði hvfld.
Og það hefur hvarflað að honum,
að þá stundarhvild væri ef til
vill að finna hér á þessu eylandi,
sem virtist svo fjarlægt viðsjám
og háreysti samtímans.
Staðfestingu á þessu fáum við
í hinu mikla kvæði hans, „Ferð
til íslands,” sem Magnús Ásgeirs-
son þýddi með miklum snilldar-
brag. Er þ.yí rétt að hugleiða það
nokkuö í þessu sambandi.
í fyrri hluta kvæðisins gerir
skáldið £ rayn og veru grein fyrir
tilgangi ferðarinnar og vonum
sínum um haoa og landið:
QUu gleggra verður tilgangur
höfundarins með íslandsferð-
innb og árangur hennar ekki
skýaáte^en með þessu ljóði hans
sjál|s. Skáldið liverfur aftur von-
svikið(til, lístar sinnar; ekkert er
hægt að flýja frá sjálfum sér og
óghjEulsL—sanitíðarinnar. Þetta er
niðurstaðan, ef dýpra er skyggnzt
að baki kaldhæðninnar í íslands-
lýsingu Audens í bóklnni Letters
from Iceland, sem hneykslað
hefur ýmsa mæta íslendinga. Vér
kunnum því margir afar illa, ef
útlendingar tala um oss eins og
annað fólk og leggja á oss sama
mæliKvarða og aðrar þjóðir. Vér
kjósum heldur mærðina, þótt ó-
sannari sé. En Auden velur hrein
skilnkia og kaldhæðnina.
En árið oftir að Auden var!
hér á íslandi kynntist hann vo-
veiflegum atburðum af eigin raun
og varð fyrir enn svæsnari von-
brigðum. Hann fór til Spánar og
tók þar þátt í borgarastyrjöld-
inni við hlið lýðræðissinnanna.
Hann ók þar sjúkravagni. Galdra-
bylur fasismans var skollinn á
— og það sem framsýnir menn
höfðu kyiðið, var nú komið fram,
og það enn hörmulegra en þeir
höfðu búizt við. Og það var ekki
séð fyrir endann á þvi gjörninga-
veðri. Eftir heimkomu síjia gaf
Auden út bók, sem sprottin var
upp úr reynslu hans þar syðra.
Ekki hefur mér tekizt að kom-
ast höndum undir þá bók, en
staðreynd er það talln, að eftir
þetta verði Auden. beiskari og
naprari í ijóðum sínum. En í
einu ljóðasafni hans er kvæði, er
ort mun á dögum Spánarstyrj-
aldarinnar, Spánn, og er freist-
andi að bera það saman við
kvæði hans um ferðina til ís-
landg, Enn koma þar fram yon-
brigði um samtímann, uggur um
framtíff mannkynsins og menn-
ingarinnar. Og nú hefur skáldið
ekki reynt að flýja eins og það
segist hafa gert í íslandsförinni.
Þvert á móti: Það hefur dembt
sé;r mitt í norraketil heimsylð-
burðanna: sjálfa Spánarstyrjöld-
ina. Heimurinn verður aldrei
samur:
,,'The trial.of heretics among the
eolumns of stone,-
Yesterday tlie theological feuds
in the taverns
And the miraeulous cure at the
. fountains;
Yesterday the Sabbath of Witch-
es. But to-day the struggle.
Yesterday the belief in absolute
vaiue of Greek;
The fall of curtain upon the death,
of a horo;
Yesterday the prayer to the sun-
set,
And ihe adoration of madmen.
But tOTday the struggle. ^ _
To-morrow, for the young, the
poets exploding like bombs,'
The walks by the lake .the winter
of pertect communion;
To-morrow the bicycle races
Through the suburbs on summer-
evenings: But to-day the j
struggie. [
The slars are dead; the animals
will not look;
We are left alone with our day,
arvd the time is short and
History to the defeated
iýlay say Alas but can not pardon. .
Skyldieiki þessarar síðustu
vísu og kvæðisins um Ferðina til
í&lands leynir sér ekki: Stjörn-
urnar eru dánar, dýrin vilja ekki
horfa á eymd heimsins; maður-
inn er ails staðar einn.
Þegar Auden var hér á landi
1936, var hann enn ungur maður,
aðeins 29 ára gamall, en þegar
orðinn einn af þekktustu ljóð-
skáldum Breta. Síðan hefur mik-
ið vatn runnið til sjávar, og þeg-
ar hann nú kemur til íslands aft-
ur, eftír hart nær þrjátíu ár, er
hann eítt af frægustu .skáldum
heimsins. ■ J
Audep er maður hávaxinn, tág-
grannur var hann, toginleitur; —
hárið íjóst og frekar lýjulegt, augu
brúnleit, og gátu orðið hvöss.
Hann var sérkennilegur maður,
enda særyitur Ðg einkennilegur í
ýmsuny báttum sínum.
Vonandi verður þessi íslands-
dvöl hans, þótt stutt verði, honum
kveikur í nýjum snilldarkvæðum.
Sú ósk kemur honum ef til vill
bezt, ijóffskáldinu mikla.
Ragmar Jóhannesson.
,;Og sæfarinn óskar: Æ, sé nú hver læknir mér fjarri,
og sjávarnöfn skáldanna flykkjast með honum um borð:
Borgleysa, Ótryggur, Svörfuður, Sorgin.
Qg Synjun er Norðursins orff.
Og ómælisRÍétiJir hins hlóðkalda veiðifisks hlika,
og brim er í lofti af vængjum svífandi flokks.
Og undir þeim þjótandi, iðandi fána
sér eyjavinurinn loks
hilla undir von sína: og fannblikið nær honum færist,
f jöllin, nakin og seiðsterk, um vornætur dag.
Og undir þeim sandflæmi f ósum fljóta,
sem árskrímsl með blæyængslag.
Svo njegi hinn ágæti borgari furður hér finna,
íjöll eins og hófspor, eimgos, sem bergrifa spýr,
gljúfur og fossa og hornbjargsins háu
höll, þar sem sjófuglinn býr.
Og höfundur sá, er vill kynna sér kjör manna og háttu:
kirkjustað biskups, sem troðið var niður í sekk,
laug mikils sagnfræðings, klettaey kappans,
sem kvíða langnættið fékk.
Og munið hinn seka, er fákur hans féll og hann mælti:
,;Fögur er hliðin, og aftur um kyrrt ég sezt,”
konuna gqmlu, sem vitnaði: „Eg var þeim
verst, er ég unni mest.”
Því Evrópa er fjarri, og einnig þá raunveruleikinn
við ör-æfa- og söguhefð landsins þeir kaupa sér dvöl,
sem dreymir sitt líf vera í óþökk, til einskis,
og andlitin fölu, sem höl
of heitra tálkossa tærði, á þess öræfum laugast.
En tekst það ?------------”
Hér verða þáttaskil í kvæðinu. í seinni hlutanum gerir skáldið
grein fyrir vonbrigðpm sínum: Nútímamaðurinn getur ekkert flú-
ið; skuggar samtíðarinnar hafa líka teygt sig yfir sögueyjuna af-
skekktu, og stríð mannanna er alls staðar eins:
„En tekst það? Því Heimur og Nútími og Lygi eru sterk.
Og hín örmjóa brú yfir beljandi ána
og bærinn .í f jallsins kverk
eru eðlileg virki og herstöðvar héraðarígsins,
og hollustu þegnsins bindur við merkjastein.
Og í bóndanum þarna, sem berst á hesti
út bakkans vallgrónu hlein,
sig þumlungar líka hlóðið á bugðóttum ieiðum
og biður um svör, eins og þitt: Finnst ei trúnaður neinn?
Ó, hvað dvelur réttlætið? Hver er gegn mér?
og hví er ég stöðugt eínn?
Svo kynnum þá heiminum eyna, hans eltandi skugga,
með oflæti 1 búningi og versnandi fisksölukjör.
í afdal hvín jazzinn, og æskunnar fegurð
fær alþjóðiegt filmbros á vör.
Því hvergi á vor samtími vé þau, er allir unna.
Vor æska ekki neina staðhelgi, vemdaðan reit.
Og fyrirheitið um ævintýraeyna
er eingöngu fyrirheit.
Tár falla í allar elfur og ekillinn setur
aftur upp glófa og bíl sinn á vegleysur knýr
1 æðandi blindhríð, og emjandi skáldið
aftur að list sinni flýr.”
UTBOÐ
Tilboð óskast £ smfði á innréttingu í póstafgreiðslu að
Laugavegi 176.
Útboðsgagna má vitja í skrifstpfu mína Pósthússtræti 5,
gegn 500 kr. skilatryggingu. — Tilboðin verða opnuð á
sama stað laugardaginn 18. apríi n.k. kl. 11.
Póstmeistarínn í Reykjavik,
Innilega þökkum við öllum þeim sem heiðruðu minningu
Guðmundar Bjarnasonar
frá Mosvöllum
og vottuðu okkur samúð og hlýhug við fráfall hans.
Afkomendur og tengdabörn.