Alþýðublaðið - 26.06.1964, Blaðsíða 8

Nýlega voru 600 blaðsíður úr réttarskjölunum í Wenner-
ström-njósnainálinu fræga leystar undan leynistimplinum og
Iagðar fram opinberlega. Þar segir Wennerstöm söguna af því,
hvernig hann gerðist njósnari fyrir Rússa og hvernig sú sam-
vinna gekk til.
Frásögn ofurstans er hvort tveggja í senn ævintýraleg og
dramatisk, hvernig hann í „hálfgerðu gríni“ lagði út á þá braut,
sem liann sjálfur kallar „þá hættulegustu, er hugsast getur á
hálum brautum upplýsingaþjónustunnar“.
★ Fyrsta njósnaverkefnið var verða sér úti um njósnara í öðrum
flugvöllur. Greiðslan 5000 löndum.
sænsk'ar krónur. Þetta verkefni vakti strax áhuga
Þannig gekk það til, þegar Stig Wennerströms.
Wennerström ofursti gerðist rúss- — Smám saman ákvað ég að
neskur njósnari. Þá sögu sagði leggja snöru fyrir Rússa og láta
hann í réttarhöldunum 14. janúar þá fara á fjörurnar við mig, segir
s.l. Wennerström.
Árið 1948 var um það rætt við Hann heimsækir Rybatjenkov.
Wennerström að hann gerðist aft- sá hafði áður látið í ljós sérstak-
ur hermálafulltrúi við sænska an áhuga á flugvélaframleiðslu
sendiráðið í Moskva, en þá hafði Svía. Rússar voru um þær mundir
hann fengið að vita, að hann fengi hræddir um, að Bandaríkin væru
ekki embætti flotaforingja, Spurn j raun og veru að skapa sér her-
ingin var, hvort Rússar mundu fall stöðvar í Svíþjóð gegnum sænska
ast á útnefningu hans. Norden- flugvélaframleiðslu.
skiöld hershöfðingi fékk Wenner- Rybatjenkov byrjaði strax að
ström það verkefni að heimsækja tala um herflugvöll, sem Svíar
Rybatjenkov, rússneska hermála- voru að byggja í Upplöndum.
fulltrúann við sendiráðið í Stokk- Wennerström: — Ég hafði fyrir
hólmi. Sú heimsókn varð Wenner- fram ákveðið að svara öllum slik-
ström og sænsku þjóðinni örlaga- um spurningum með eins konar
rík. gríni, er þó mætti skilja sem hálf
Þegar rætt var um. væntanlegt gert tilboð.
embætti Wennerströms í Moskva. Wennerström sagði við Rússann:
varpaði ofursti einn fram þeirri — Ja, ef þessi flugvöllur er svona
hugmynd, að reynt yrði að kom- mikils virði skal ég gjarnan leysa
ast eftir aðferðum þeim, sem Rúss- frá skjóðunni fyrir 5000 krónur.
ar notuðu, þegar þeir væru að Rybatjenkov vissi varFa, hvort
Wennerström ásamt rússneska hershöfðingjanum Justjenko. Myndin
er tekin á Bromma-flugrvellinum 1954.
hann ætti að trúa sínum eigin eyr-
um. Hann sagði að lokum: — Já,
ég skal athuga málið.
Hann flaug síðan skyndilega
heim til Moskva. Eftir nokkrar vik
ur kom hann aftur til Stokkhólms.
— Við hittumst í geysistóru
diplómata-coektailboði. Rybatjen-
kov kom til mín og sagði: — Þetta
er í lagi.
— Næst lágu leiðir okkar sam-
an í miðdegisverðarboði, þar sem
við vorum báðir einir, enda var
þetta herraboð. Þegar upp var
staðið, bauðst Rybatjenkov til að
aka mér heim til Lindingö þar sem
ég bjó þá. Ég þáði boðið, og við
ókum sem leið lá. Ég steig úr bíln
um við garðshliðið og þakkaði fyr-
ir mig, en Rybatjenkov þrýsti
pakka í hendur mínar um leið og
hann ók á burt, án þess að segja
eitt orð. Þessi pakki reyndist inni
lialda 5000 krónur.
★ Hættulegt fyrirtæki.
— Ég minnist þess, að þegar ég
var setztur inni í bókaherbergi
mínu og hafði athugað innihald
pakkans, hversu ég átti þá í miklu
tilfinningastríði. Að vísu var ég
harðánægður með það, að mér
hafði tekizt að fá Rússana til að
bita á krókinn og þannig í raun
og veru sett fótinn inn fyrir þrösk-
uldinn hjá þeim.
En hins vegar var mér fullkom-
lega ljóst, að ég var kominn inn
á þá hættulegustu braut sem hægt
er að hugsa sér í allri upplýsinga-
þjónustu.
En Wennerström yfirvann alla
slíka þanka: — Ég ákvað að halda 1
þann veg, sem tilviljunin hafði
leitt mig inn á.
Rússarnir fengu teikningar af
flugvellinum.
★ Var annar sænskur ofursti
einnig: njósnari?
Wennerström segist ennfremur
hafa njósnað fyrir Bandaríkin á ár
inu 1949, þegar hann var í Moskvu.
Milligöngumaðurinn var sænskur
ofursti í Stokkhólmi. Hann tók,
fyrir reikning Bandaríkjamanna, á
móti ljósmyndarúllu, sem Wenner-
ström hafði ljósmyndað á laun í
skjalasafni einu í Leningrad.
Síðar, þegar Wennerström hitti
þennan ofursta í Stokkhólmi, vildi
sá fá vissar upplýsingar hjá Wenn
erström, en hann neitaði að láta
þær af hendi.
Ofursta þessum mislíkaði.
— Það var greinilegt, að hon-
um mislíkaði við mig, eins og yfir-
manni mislíkar við undirmann. Og
ég fékk það á tilfinninguna, að ég
væri bara , undirnjósnari“ í þessu
alþjóðaspili.
Wennerström: — Þetta gerði
mig bæði reiðan og sáran, því að
um þetta leyti var andlegt ástand
mitt ekki í sem beztu jafnvægi.
Hann hafði ekki fengið flotafor-
ingjastöðuna. Fannst sér ýtt til
hliðar og settan hjá.
— Ég var orðinn þreyttur á að
leika hlutverk undirmannsins, seg
ir hann.
Þess vegna þagði hann einnig
um samband sitt við rússnesku
leyniþjónustuna í Moskva. Sam-
band sem byrjaði með glæsilegu
miðdegisverðarboði, en hélt áfram
með tíðum stefnumótum við milli-
göngumann á níu stöðum í Moskva.
Viðskiptin við hinn ofurstann
komu honum á stað fyrir alvöru,
segir Wennerström. Hann hafði
lagt fyrir Wennerström að afla
vissra, stórþýðingarmikilla upplýs-
inga um hervarnir og hernaðarmál
Svía. Allt voru þetta hin mestu
leyndarmál, sem Rússar sátu um
að komast yfir.
— Ég útvegaði allar þessar upp-
lýsingar, en fór ekki með þær til
ofurstans, heldur beint í hend-
urnar á Rybatjenkov.
Við það tækifæri átti Wenner-
ström að nota kenniorðið „Blixt“,
sem táknaði, að upplýsingar þess-
ar væru brátt aðkallandi. Þær
þurftu að vera komnar til Moskva
fyrir ákveðinn fund í Æðsta ráð-
inu.
★ Full viðurkenning:.
Eftir þetta þjónustubragð fékk
Wennerström fulla viðurkenningu
jVk. Karin Stenbérij, sem lét flug
stjórann viía, og þar með fór
skriðan af stað.
hjá Rússum sem áður höfðu verið
meira og minna tortryggnir. Hann
fékk meira að segja sérstaka síma-
línu, svo að hann gæti alltaf haft
beint símasamband við öryggis-
þjónustuna í Moskva, þegar hann
dveldi þar. Að honum viðstöddum
var enginn nefndur með nafni, —
eingöngu notuð dulnefni.
— Við urðum að skíra yður, þó
að þér væruð fjarverandi, sagði
Nikitusjev, milligöngumaður hans.
— Við skírðum yður Örninn.
Þessar upplýsingar Wenner-
ströms og alls konar skjöl, sem
hann afhenti Rússunum, ollu þeim
miklum áhyggjum og fyrirhöfn.
Þetta var mjög yfirgripsmikið
efni, sem varð að útleggjast á rúss
nesku þegar í stað.
— Seinna fékk ég að vita, að
sótt hefði verið full flugvél af sér-
menntuðum þýðendum til Lenin-
grad, og luku þeir verkinu á met-
tíma, segir Wennerström. —- Þá
komst ég einnig að því, að höfuð-
stöðvar Norðurlandanjósna Rússa
eru ekki í Moskva heldur í Lenin-
grad.
í þessu sambandi kom það fram,
að Wennerström telur Rússa hafa
150 þúsund njósnara á sínum snær
um víðsvegar um heim, meðan
Bandarikjamenn hafi ,,aðeins“ jL00
þúsund.
★ Salernisskápar notaðir
fyrir péstkassa.
Hvemig vinna rússneskir njósn-
arar? Wennerström hefur í yfir-
heyrslunum gefið ýmis athyglis-
verð svör við þeirri spurningu.
Ákveðin kenniorð eru oftast not-
uð, þegar samband er haft við
nýja menn. Skápar á salernum
liafa verið notaðir sem njósnara-
póstkassar. Á heimili Wenner-
ströms á Djursholm fannst læstur
skápur á salerninu. Wennerström
hafði annan lykilinn að honum,
en rússneski milligöirgumaðurinn
hinn.
Þegar 15—20 filmurúllur þurftu
að komast leiðar sinnar, voru þær
annað hvort settar í skápinn hjá
Wennerström eða Rússanum.
Skápur Rússans var laus á
veggnum, og var hann stundum
fluttur á ýmsa staði í Stokkhólmi.
Einu sinni var lionum komið fyrir
á herraklósettinu hjá Sænsk-sov-
étska félaginu á Katarinagötu 20.
í miðdegisverðarboði einu, sem
rússneskir diplómatar stóðu fyrir,
fékk skápurinn einnig að vera
með. En milligöngumaðurinn var
ekki í því boði.
Þegar Wennerström hafði eitt-
hvað merkilegt í pokahorninu, lét
han réttan aðila vita, og var þá
skjótt brugðið við og kvikmynda-
sýning sett á svið í Katarínagötu
20. Væri hins vegar njósnadótið
fyrirferðalítið, var frakkavasaað-
ferðin notuð. í einhverju partíinu
hjá Rússum eða við önnur tæki-
færi, þar sem þeir voru mættir,
hengdi Wennerström frakkann
8 26. júní 1964 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ