Alþýðublaðið - 15.07.1964, Side 7

1' 'X'

>x>: >
i:;.
ÉG er staddur austan Þjórsár, og
bíllinn ekur upp Holtin, þetta eru
átthagar og söguslóðir Guðmund-
ar Daníelssonar, og hann situr við
lilið mér undir stýrinu í fyrstu
persónu eintölu í nútíð, en Sig-
ríður kona hans í aftursætinu, í
dag sæki ég heim sem gestúr
þeirra hjóna utustu fjallasveitir
Rangárþings, Upp-Holtin og Land-
sveitina, hingað hef ég aldrei kom-
ið áður, en brauzt á framboðsfund
að Hvammi á Landi fyrir fimmtán
árum, sprettharður er tíminn, og
mannsævin þó sumum löng, það
£er víst eftir því, hvers er að bíða.
Umhverfið gleður augu mín, hér
reynist miklu fallegra en ég átti
von á, túnin fagurgræn, vötnin
með borgfirzkum bláma í regn-
súldinni, engjalondin eftirminni-
lega prúð, fjöllin og fellin ein-
kennilega samræmd listasmíð, og
hér eru sunnlenzkar heiðar, greið-
færar og jarðbundnar, þær skjóta
ekki kryppu upp í loftið eins og
systur þeirra fyrir vestan, norðan
og austan, himinninn verður að
gera svo vel og nálgast þær.
Kannski er þó blessnð jarðrækt-
in mest fagnaðarefni, moldin hér
um slóðir sannfærir mig um gróð-
urauð Suðurlands - drottinn hefur
verið í góðu skapi, þegar hann bjó
til þessar sveitir, en langur er
þyrnirósusvefn landsins orðinn,
nú vaknar það loksins í dagslátt-
um, verður stærrá og byggilegra,
rík er sú þjóð, sem á þetta gras,
mér fer alitaf að líða betur, þegar
ég sé bylgjandi nýrækt á sunn-
lenzkum sumardegi eins og þess-
um. Við heilsum upp á fólkið í
Guttormshaga og á Ketilsstöðum,
og skemmtilegar eru andstæður
bæjanafnanna, sem ég heyri fyrsta
sinni, Hreiður he:r, en Kaldakinn
þar, annars vegar sumartáknið,
hins vegar vetrargrunurinn. Sveit-
irnar beggja megin Þjórsár togast
n um skúrirnar, og öðru hvoru
styttir upp, regnþvegið landið
skiptir litum, dagurinn líður sak-
laus og hæglátur, móður náttúru
liggur ekkert á, hún hefur stund-
ina og eilífðina á valdi sínu. Hér
er Guðmundur Daníelsson borinn
og barnfæddur, hér hljóp hann
smalagrundir og stóð á teigi, héð-
an fór hann á fjall og í ver, að-
spurður staðfestir hann það, sem
ég þóttist vita, „Bræðurnir í Gras-
haga” gerast hér umhverfis Gutt-
ormshaga, en „Ilmur daganna”
niðri í Þykkvabæ og „Á bökkum
Bolafljóts” út með Þjórsá, skáld-
ríki hans er landið milli fljótsins
og árinnar, en einkum vesturhlut-
inn, þetta á sér í lagi við um
fyrstu bækurnar, Guðmundur læt-
ur vitaskuld ekkert marka sér bás,
ekki einu sinni átthagana, enda
lífsreyndur heimsborgari, en mað-
ur er víst lítið annað en ætt sín og
uppruni, einhvers staðar hér gerist
sú listilega saga Pytturinn botn-
Iausi, en þálturinn snjalli Dreng-
ur á fjalli í heimi Öræfanna inni
af Landsveitinni, og þangað för-
um við bráðum, naumast verður
sú átt gustmikil í dag, en tignar-
lega rís foldin þar upp frá, ef ég
man rétt, byggðina, sem Eýjólfur
í Hvammi og Guðmundur í Múla
gerðu fræga árin milli heimsstyrj-
aldanna með vinnu sinna handa og
djarfri en föðurlegri sveitarstjórn,
legg ég helzt að líku við Grafn-
inginn að litríkri og fjölbreytilegri
náttúrufegurð, ekki skal mér
gleymast Árnesþing, þó að ég sé
hingað kominn, og Guðmundur
Daníelsson tekur viðléitni minni
ósköp vel, þegar ég freista sam-
anburðar, mótmælir naumast, en
brosir kannski góðlátlega í kamp-
inn eins og hann vorkenni mér
þessa fyrirhöfn, hann er hér
heimamaður, en ég gcstur. Hann
er líka sigurvegari dagsins: Vissu-
lega hlýt ég að játa, að hingað
sé gott að koma.
Búsældarlegur Holtahreppurinn
er að baki og Landsveitin fram-
undan, en þá taka við sunnlenzku
hrjósturlöndin, sem eíga að vera
liarla fögur ásýndum. Samt verð
ég fyrir vonbrigðum. Raunar er
þetta umhverfi sérkennilegt, gró-
ið, rótdjúpt valllendið rammís-
lenzkt og sum bæjastæðin næsta
eftirtektarverð, en eigi að síður -
ég bjóst við meira. Grá og gugg-
in regnmóða lætur aðdáendur ör-
æfanna upp af byggðinni fara á
mis við fjallasýnina í kvöld, og þá
er mikils misst. Svo vantar í land-
ið litina, sem úrslitum ráða. Land-
sveitin mun umfram allt haust-
fögur. Þá skartar jörðin hér um
slóðir rauðbrúnni slikju, sem
minnir á Þingvöll, þegar niér
finnst hann tilkomumestur, ég er
sennilega of snemma sumars- á
ferð, þetta er ekki rétta árstíðin,
ég man Landsveitina að hausti til,
og þá er hún áhrifaríkust. í baka-
leiðinni ökum við austur á bóginn
í áttina til Rangár og svo upp að
Hrólfstaðalielli. Nú liggur vegur-
inn um hryggilega auðn, en hún
orkar furðulega sterkt á mann,
landið hefur skaðbrennzt í Heklu-
eldum, ásjóna þess orðið fyrir ægi
legum áverka, en hér minna ís-
lenzlc örlög á sig og móta jörðina.
Guðmundi skólaskáldi er mikil
vorkunn að hafa ort eins og hann
gerði um skógræktina, en kvæði
hans er annars rangtúlkað og mis-
notað, hann vildi skrýða „skriður
berar, sendna strönd”, en lét sig
aldrei dreyma um hégómleg jóla-
tré, og vel hefði sá maður kunnað
að meta sandgræðsluna, þetta er
Hrólfstaðahellir, fæðingarstaður
hans, græn vin í öskugrárri eyði-
mörk, einn af álagablettum eld-
fjallalandsins, ömurlegt hefur
þetta nábýli við Heklu verið
mönnum og dýrum og öllu lífi ár
og aldir. Hér er leiksvið örlaga-
ríkra andstæðna og skáldríki Guð-
mundar Guðmundssonar. Mig
undrar naumast, að hann slægi af

nniiuufflliiHMieii f.tsasfi *:
mmmamm

Guðmundur Daníelsson, rithöfundur.
hörpu sinni háa tóna, þessi ís-
lenzki Davíð, hann þurfti ekki að-
eins að láta brá af einhverjum
geðveikum Sál heldur sefa reiði
guðs almáttugs með sjálfan
jarðeldinn á lofti, voðalegri refsi—
vönd getur varla í mannkynssög-
unni. Og fagurlega komst Guð-
mundur skólaskáld að orði, þegar
hann orti bezt, hann fæddist í
morgunsári þjóðhátíðarinnar 1874,
varð heimsborgari og fagurkeri,
en gat auðvitað aldrei gleymt átt-
högum sínum á Rangárbakka og
Sólarhafs við ósa,
mín ljósa,
þú lifir, —
leiftur himins titra
og glitra
þér yfir!
Farðu um löndin eldi,
svo veldi
þitt víkki,
vorblær ylji dali
og bali
hver prýkki.
Komdu’ og bræddu ísinn
ó, dísin
mín dýra,
dróma leystu’ af sænum
með blænum
þeim hýra!
Ó, ég varpa tötrum,
og fjötrum
ég fleygi:
finn, að nálæg ertu,
þó sértu
hér eigi.
Senn rís allí úr dvala
til dala
og voga,
dýrðleg blika sundin
og grundin
í loga.
Allt til þess að blessa
og hressa
hið hrjáða,
holundir, sem blæða,
og græða
hinn þjáða,
kemur þú svo róskvik
með ljósblik
og lætur
laugast tárum hjarnið
sem bamið,
er grætur!
Hann lék líka á mjúka strengi
af undraverðri sálarstillingu, þeg-
ar húgur hans komst í jafnvægi og
hann vildi láta mennina heyra til
sín fremur en guð:
Kvöldblíðan lognværa kyssir
nvem reit,
komið er sumar, og fögur er sveit,
Sól er að kveðja við bláfjalla brún,
brosa við aftanskin fagurgræn tún,
Seg mér, hvað indælla auga þitfc
leít
íslenzka kvöldinu’. í failegri sveití
Sannarlega var háreystí Guð-
mundar skólaskálds stundum lisí-
ræn, en hann hefði samt betur
oftar ort undir þessu lagi að mí.n-
um dómí. Nafni hans Daní-
elsson hleypur í ikapp við Sigriði
konu sína að verða sér út um skýr-
ari heildarmynd -af þessum bol-
stað, bæ og jörð, en ég sit kyrr »
bílnum af ótta við bjúg í fótum og
hjartslátt, en rifja upp á meðan
þau kvæði Guðmundar, sem haf«
orðið mér minnisstæðust. Jafnam
skal ég honum þakklatur fyrir
minningarljóðið um Thor Lange,
en þó hygg ég, að Dropatal fylgfc
mér lengst inn í framtíðina, hveife
heldur hún verður björt eðá dimm,
ég lærði kvæðið ungur i þungrl
legu og man það alltaf síðan: ;
Lokið er dagsins ys og erl', ; ,
yfir sígur húmið dökkt.
Engin sála sést á fer'i,
sérhver götutýra’ er slökkt.
Ýrir úr þoku úrgum salla,
ýlir í síma góuþeyr.
Drýpur af þökum, - dropar falla,
dropar falla - einn og tveir,
einn - og - tveir!
einn og einn - og tveir og tvéir?
Hérna lágu léttu sporin,
löngu horfin, sama veg: ■
Sumarbiíðu sólskins-vorir.
saman gengu þeir og ég,
vinir mínir, - allir, allir,
eins og skuggar liðu þeir
inn í rökkur-hljóðar hallir,
hallir dauðans - einn og tveir,
einn - og - tveir!
Framhald á 10, síðis
Guffmundur Guffmundsson
„skólaskáld“.
hlutskipti þeirra, Heklueldunum,
baráttu landsins upp á líf og daúða
og tvísýnu veraldarinnar. Fáir
hafa fagnað vorkomunni í ljóði af
einlægari hrifningu en þessi söng-
glaði Sunnlendingur:
Vona minna bjarmi
á barmi
þér ljómar, —
ber mig upp til skýja,
þar gígja
þín hljómar!
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 15. júlí 1964 y