Vísir - 04.02.1959, Blaðsíða 4

VtSIR
Miðvikudaginn 4. febrúar 1959
ttobert MSurns
♦ . /759—/959 .♦
IHÍFI B§KÁ1 D SKOTA
< Þeirn sem elskað œrið hafa,
, einnig mikið fyrlrgefst.
Fyrir um það bil áttatíu og
tveimur árum var borin út úr
j'rentsmiðju Einars Þórðarson-'
.sr lítil bók, hálft annað hundr-|
aó síður, ein hin síðasta sem
• þessi höfðingi íslenzkrar prent-^
sögu lagði hendur að. Hún
lút ekki mikið yfir sér þessi
litla bók, en samt var það nú
) idrgunstjarna sem þarna var
að renna upp á festingu nýrrar
-.itdar í íslenzkum bókmenntum,
og enn í dag skín hún með ó-
íölskvuðu því ljósi, sem
hún ^
'varpaði yfir þær rúmlega sjö-
fiu þúsund sálir, er þá byggðuj
landið. Því að þetta var Svan-
‘hvít hin prúða — Svanhvítj
þeirra Matthíasar og Stein-
gríms.
Þarna geislaði af nokkrum
binna dýrlegustu slcálda ver-
" tdarinnar, og það voru tveir
binna mestu þýðara, sem ísland
Þefir eignazt, er þýtt höfðu
1; væði heirra. Annan þeirra
1. aliaði sænskur rithöfundur
,,mesta þýðara Norðurlanda:i.
Og sannarlega var Matthías yf-
i'burða-þýðari, en þó verður
því tæpast neitað að ennþá fim-
ari og' fágaðri var hinn, og
varðveitti yfir höfuð betur svip
í umhöfundanna.
Svo mátti heita að þarna
í hgi íslenzk þjóð sín fyrstu
l:ynni af öndvegisskáldi Skota,
P.obert Burns, er þessir tveir
líúddu nú á milli sín, haldandi
shm í hvora hönd honum. Og
þar var vel í hönd haldið; má
ekki á milli sjá hvor betur geri.
Matthías þýðir eitt kvæði, ,,To
a Mountain Daisy“, en Stein-
grímur þrjú, þar á meðal ,,Is
there, for honest poverty“. Vit-
anleg'a er ekki svo, að náð sé í
( þýðingu blæbrigði hvers orðs,
og' vantar þó furou lítið til. En
þegar Steing'rímur (í „On
^ Sensibility“) þýðir:
I Chords that vibrate sweetest
j pleasure
Thrill the deepest notes of vvoe,
með
Strengir geðs sem glymja
sætast,
geyrna dýpstan sorg'ar hljóm,1
þá verðum við að játa að það^
er mikill munur á „vibrate*' og'
„glymja“, þegar talað er umj
gígjustrenginn, og að íslenzka
orðið fer þarna allt annað en
vel. En hver mundi hafa g'ert
betur?
But to see hér was to love her,
Love but her, and love for ever,
segir Burns í einu sinna frægu
ástakvæða. Þessu líkt mátti
segja um sjálfan hann: að kynn-
ast honum er að elska hann,
leggja á hann ódauðlega ást.
Nú hafði grannþjóðin litla feng-
ið að kynnast honum og siðan
hafa verið þeir menn í landinu,
karlar og konur, sem unnað
hafa honum heitt og fölskva-
laust. Þessu, og miklu öðru,
fékk litla bókin áorkað.
Robert Burns er fæddur ör-
skammt frá borg'inni Ayr á
vesturströnd Skotlands 25. jan-
úar 1759, en þangað hafði faðir
hans, William Burnes (eða
Burness: eins og skáldið ritaði
nafn sitt allt til 1785) flutzt
austan úr Kincardineshire og
á austurströndinni var ættstofn
hans. Hefir tekizt að rekja ætt-
ina langt aftur í tímann og' er
það góð bændaætt og þó í fá-
tækara lagi. Alveg er það til-
hæfulaust (on skiptir þó engu
máli), sem seg'ir í bókmennta-
sögu einni, endursagðri úr
norsku á íslenzku, að Robert
Burns væri af hálenzku kyni,
enda ekki að slíku vikið í
norsku heimildinni. Hálending-
inn Robert Burns geta þvi jafn-
vel Skotar ekki frá okkur lek-
ið; hann eigum við einir allra
þjóða. Þarna vestra giftist
William bóndadóttur einni,
Agnes Brown að nafni. Um út-
lit hennar er þess getið, að hún
var tiltakanlega húðfögur, en
slíkt sagði Guðrún Ósvífurs-
dóttir að konurn þætti miklu
skipta, og hún hafði ákaflega
dökk augu. Sjálfur var William
ekki fríðleiksmaður, stór og
fremur óliðlega vaxinn og varð
snemma boginn i baki fyrir
hvíldarlaust strit. Elzti sonur
þeirra hjóna, Robert, líktist
honum í sjón og hafði dökkbrún
augu, en um þau mátti með
sanni segja, að „slík voru ei
augu annars manns“. Hann var
harla þeldökkur (ef enn má
RDBERT BURNS
T»að er svartur sauður í mörgum fjölskyhhim. Þetta virðist einnig eiga sér stað hjá öndunum.
Þessi öhd lagðist á egg sín í góðri trú að úr eggjumun kæmu cintómir andarungar og svo
liti'.r hverjir öðrum að hun. (ickkti há ekki sundur. En þegar hin stóra stund rann upp gægð-
úr einu cgginu misiitur iiænuungí. \onandi vcrður um liann eins og ljóta andarungaun
Jians H. C. Andersons að einn góðan veðurdag verður hann, að vísu ekki svanur, heldur
v fallcgur hreykinn hani öilum liænum til augnayndis og aðdáunar.
nota það orð, þegar aulaskap-
urinn lætur það dynja á okkur
sýknt og' heilagt, í blöðum og'
útvarpi, um blámenn), en svo
segir Sir Walter Scott að þegar
hann ræddi hugðarefni sín, þá
ljómaði af honum öllum.
Þau hjónin stunduðu búskap
og' garðyrkju við næsta lítið
landrými og voru mjög fátæk.
Börn eignuðust þau sjö, fjóra
drengi og þrjár stúlkur. Allir
strituðu baki brotnu frá morgni
til kvölds, börnin líka jafnskjótt
og þau komust nokkuð á legg'.,
Robert er sagður hafa verið
fullgildur verkmaður þegar
hann var fimmtán ára gamall,
þrátt fyrir það, að hann var
óhraustur, þá og alla æfi. Sir
William Craigie ályktar að
þetta kunni að hafa stafað af
harðrétti og striti í uppvextin-
um, en hitt virðist þó ekki ó-
sennilegra að það hafi verið að
einhverju leyti meðfætt.
Enda þótt þarna ríkti fátækt,
var heimilið harla merkilegt.
Agnes unni mjög manni sínum
og' dáði hann, og það segja þeir,
er bezt þekktu til, að verið hafi
að verðleikum. Hann var grand-
varleikinn sjálfur í allri hegð-
un, ágætlega greindur og hafði
af sjálfsdáðum aflað sér góðrar
menntunar án skólagöngu.
Þarna var menntun öll í háveg-
um höfð. Agnes geymdi sér í
minni ótæmandi sjóð þjóð-
kvæða og þjóðsagna og William
lagði mikla stund á að kenna
börnum sínum og fór það vel
úr hendi. Hver tómstund sem
gafst frá stritinu, var rækilega
notuð til menntunar, og svo
var að orði komizt um heimilis-
fólkið, að þar mataðist hver og
einn þannig', að hann hefði spón-
inn í annari hendi en bók í
hinni. Eindrægni og samheldni
innan fjölskyldunnar var mikil,
og þar sem landkostir voru svo
litlir, jók það á örbirgðina að
William gat ekki fengið það af
sér að láta neitt barnanna burt
af heimilinu út í heiminn, þar
sem foreldrarnir væru ekki til
að vei-ja þau fyrir freistingun-
um og hættunum.
Þrátt fyrir sin þröngu kjör,
tók William á hverjum vetri
farkennara til þess að kenna
börnunum til viðbótar því, er
hann gat sjálfur látið þeim í té.
Og þarna hafði hann hamingj-
una með sér, því að þessi kenn-
ari var frábær maður, vel
menntaður, áhugasamur og lag-
' inn kennari, og hafði góðan
skilning á að velja börnunum
þær námsgreinar, er þeim
máttu helzt til menningar
verða. Ekki naut Robert þessar-
ar heimiliskennslu lengur en
til ellefu ára aldurs, enda varð
þá hinn ungi farkennari, John
Murdoch, skólameistari í Ayr.
Þar sótti Robert tíma hjá hon-
urn eftir því sem við varð kom-
ið, og varð vel að sér í reikn-
ingi, ágætlega í ensku, og sæmi-
lega bjargfær í frönsku, auk
þess sem hann komst dálítið
niður í latíny. Kominn nær tví-
tugu sótti hann svo nokkra hríð
skóla í öðrum bæ til þess að
læra þar geometríu og landmæl-
ingar. Það er þannig fullkomin
fjarstæða að tala um hann sem
óuþpfræddan sveitamann. Hann
var prýðilega menntaður mað-
ur, þó að skólaganga hans væri
ekki mikil.
Á átjándu öld var Edward
Young eitt hinna mest lesnu
enskra skálda, ekki aðeins í
heimalandinu heldur og erlend-
is. Vifrir menn lesa hann enn
í dag. Ebenezer Henderson seg-
ir að hartn væri uppáhaldsskáld
sira Jóns lærða. Sagt er að
hann hafi Burns kannað utan-
bókar. Víst er það, að efnið í
eitt kvæða sinna, „Address to
the Devil“, sækir hann í kvæði
eftir Young. En annars var
hann ágætlega lesinn í enskum
öndvegisskáldum, og þá vitan-
j lega í þeim skozku einnig. All-
an Ramsay og Robert Fergus-
son taldi hann meistara sína,
enda leynir það sér ekki um
hinn síðarnefnda, þó að læri-
sveinninn yrði skjótt meistar-
anum meiri.
William Burnes andaðist
1784, og þá tóku tveir elztu
synirnir, Robert og Gilbert, við
jörðinni. En því fór fjarri að
búskapurinn batnaði við það,
enda var nú Robert tekinn aö
gerast nokkuð ölkæy. Eihs og
mjög er títt um skáld, var hann
einnig hneigðui' til ásta og lenti
í nánum kynnurn við ýmsar
ungar stúlkur. Hvorttveggja
glapti þetta fyrir honum. Sá
hann að svo búið mátti ekki
standa, heldur yrði að leita
nýrra úrræða um atvinnuveg.
Honum bauðst skrifstofustarf á
«« •
Framh. á 9. síðu.