Vísir - 04.02.1959, Blaðsíða 9

Miðvikudaginn 4. febrúar 1959
VÍSIR
ROBERT BURNS -
Frh. af 4. síðu:
Jamaica, en skorti farareyri til
þess að komast þangað. Hann
hafði ort mikið allt frá barn-
æsku, í fyrstu einkum trúar-
ljóð, og munu þau hafa verið
harla lítils virði, enda hafa þau
lítt eða ekki varðveitzt, en síð-
an um önnur efni. Má þar sér-
staklega til nefna ástaljóð. Er
hann líka eitt hið rnesta og á-
gætasta ástaskáld sem uppi hef-
ir verið. Tók hann nú þáð fanga-
ráð að safna nokkrum af ljóð-J
um sínum í dálitla bók; er hann
lét prenta í Kilmarnock 1776,
í þeirri von að fá þannig fyrir
iargjaldinu. Margar brugðust
þær vonirnar hans, en þessi j
ekki, því svo mátti heita að upp-j
lag'ið, 300 eintök, seldist upp í
einum svip. Fyrirtækið skilaði
honum £ 20 í ágóða, og' þar af'
ióru þegar £9.9.0 í fargjaldið. j
Hann var þannig í þann veginn
að kveöja ættjörð sína.
En þá kom nýtt efni til sög-
unnar. Menntamenn þjóðarinn-
ar, þeir er séð höfðu hina sér-
stæðu bók, gátu ekki hugsað
til þess, að þetta færi svo. Hon-
um var boðið til Edinborgar,
þar sem hann dvaldi um hríð,
dáður og heiðraður af frægustu
mönnum landsins (en líka, sök-
um frægðar sinnar, eftirsóttur
af hinum, sem helzt höfðu auð-
inn að miklast af). Menn reyni
að hugsa sér viðbrigðin fyrir
ungan sveitamann, sem litlu
hafði vanizt öðru en fátæktinni,
fásinninu og umkomulitlu al-
anúgafólki, að koma nú einn síns
liðs inn í þessa glitrandi hring-
iðú, sem öll snerist um hann
sjálfan. Flestir mundu í hans
sporum hafa orðið að gjalti.
Þarba var það betra að kunna
að koma fyrir sig orði, og það
kunni Robert Burns. ,,Um það
ber öllum saman, er hann
þekktu, að viðræður hans hefðu
verið jafnvel ennþá undursam-
legri en ljóð hans“, segir Sir
William Craigie.
Engin undur hefðu það verið
að hann hefði misst fótanna í
þessu- mikla samkvæmislifi,
sem hann varð að taka þátt í.
En nú sannaði hann’það eftir-
minnilega að fyrir honum var
allt hefðarstand rnótuð mynt.
Ekki að hann slyppi með öllu
óskaddaður, en þó næsta lítið
skaddur og alls ekki varanlega.
Utan samkvæmanna lifði hann
sjálfur svo óbrotnu lífi sem
mest mátti verða, hélt til hjá
einhleypum kunningja sínum,
sem bjó í herbergiskytru er
kostaði 3s á viku. Þaðan fór
hann í uppljómaða salina.
Af ljóðum hans var nú, 1787,
prentuð ný og stórlega aukin
útgáfa, sem færði honum £500
í ágóða. Vesturförin var úr sög-
tinni.
Það var fleira en listin ein,
þó að mikil væri hún, sem olli
því, hvernig hinu nýja skáldi
var tekið. Undir niðri hafði þá
um skeið leynzt sú ólga víðs-
vegar um lör.din, sem nokkru
síðar brauzt úr fjötrum með
stjórnarbyltingunni á Frakk-
landi. Þessa hafði lítt orðið vart
í bókmenntunum. Þar ríkti róm-
antíkin, sem var svo ógnar-
fjarlæg hversdagslífinu. Menn
voru orðnir þreyttir á henni
og fundu þörfina, óljóst að
niihnsta kosti, á einhverju, sem
meir snerti veruleikann. Og
þarna var nú allt í einu komið
skáld, sem lagði fingur sinn á
sjálfa slagæð lífsins og sagði af
frábærri snilld hvað hann fann
þar, sagði í fullri hreinskilni
þann sannleik, sem fólkið hafði
óafvitandi verið að bíða eftir
að heyra. Þanra var talað rödd
nýja tímans og hræsnin, yfir-
drepskapurinn og látalætin
miskunnarlaust afhjúpuð. Hjá
okkur endurtók þessi umbylting
sig með nokkrum hætti þegar
Þorsteinn Erlingsson hóf upp
rödd sína og talaði til okkar frá
Kaupmannahöfn hundrað árum
síðar.
standa óhögguð á höfundarins' nokkra aðra- konu, og sumir ar i dag. Kirkján gat meinað
eigin tungu. Er í mesta máta
vafasamt að nokkurt skáld hafi
átt svo fjölstrengjaða hörpu sem
Burns. Hjá honum vantar eng-
an þann tón, er úr hörpustreng
verður knúinn. Enginn nær
skærari gleðitónum en hann,
enginn dýpri sorgartón, enginn
tjáir ástina af heitari við-
kvæmni — nema ef vera skyldi
að Sapfó hafi í rauninni tekizt
hafa hallazt að þeirri ímyndun, syndaranum að g'anga í guðshús
að við hennar hlið hefði hann ’til þess (væntanlega) að leita
getað orðið farsæll. Miðlungi þar sálarheillar sinnar, og þann-
trúlegt er þetta. Það er hár- ig hrundið honum beint inn í
rétt sem Andrew Lang segir, | vítisbálið; en þeim vansæla
að fyrir slíka menn sem Burns manni, sem ekki megnar að
og Byron getur þessi veröld greiða skatt sinn með lögskip-
ekkert gert; þeirra einu laun og uðum hraða, banna nú íslenzk
verðlaun er ódauðleikinn (sagði stjórnarvöld að reka atvinnu
ekki Jón Ólafsson eitthvað líkt sina og vísa honum þannig rak-
um Kristján Jónsson?). Engin leitt á vonarvölinn. Svona verð-
það á þá tungu, sem kölluð hef- kona getur skapað slíkum ur hið gamla aftur ungt, eins
ir veiúð „dásamlegasta vcrkfær- mönnum varanlega farsæld. jog Grímur sagði. Og okkar góðu
ið sem dauðlegum mönnum hef- Svo er líka hitt, að kvenhug- ^ stjórnarvöld hafa1 ekkert að ótt-
ir vexúð gefið til þess að birta sjón skáldsins er alltof nærri f ast, því til allrar hamingju ér
hugsanir sínai'." Svo er allt það, | fullkomleikanum til þess að engirin Robert Bui'ns á íslandi
sem þai'na er á milli, og það er miklar líkur séu til að finna 1— meira að segja nú enginn
margt og' mikið. Tökum t. d. hana holdi klædda. Það í'étt Þorsteinn ExTíngsson, sem hefði
stjói'nlausan gáskann þar sem ber við að það lánist. Lowell getað orðið ekki alveg hættu-
töti'ughypjurnar í „The Jolly
Beggars" svngja:
Life is all a variorum,
Fleiri en Karl konungur tólfti
hafa komizt að raun um að (We regai'd not how it goes;
hamingjan er ekki ferstrend, og , Let them cant about decorum
ávallt inun Búx'ns hafa haft
a. m. k. hugboð um að hún
Who have characters to lose. i
;Á hina hliðina er svo drottin-
sæti a veltihjoli. Hann hagaðii, ,, ,
, ... ... hollustan og hugi'ekkið, eins og
ser að visu hvorki fyrr ne siðar
! x „Oh, Kenmure s on and awa,
eins og kaldrænn raunsæismað-
ur, ástríðulítill og andlítill,
mundi hafa gert. En í allri dýrð-
inni ög meðlætinu fann hann
það með sjálfum sér að hann
hafði ótrygga fótfestu. Hér er
ekki rúm til þess að rekja sögu
hans skref fyrir skref á enda.
Hún er saga þrotlausrar bax’-
áttu, rauna og ósigra: baráttu
við sterkar ástríður, mikla van-
heilsu og sífellda öi'birgð. En
hún leiðir líka að síðustu til
þess mikla sigui's að vinna þann
konungsstól í ríki andans, sem
við getum í dag ekki séð hvei'nig
kollvapast ætti meðan manns-
hjartað er á nokkurri hátt líkt
Willie“, angurblíður söknuður,
eins og í „John Anderson, rny
jo, John“. Jón Ólafsson hefir
sagt frá því er Willard Fiske
las honum erindin þau tái'fell-
andi. Enn er það óbotnandi
sorgarhafið, eins og í hinu ó-
viðjafnanlega kvæði, „To Mary
in Heavn“:
Thou ling’ring' star, with
lessening ray,
That lov’st to greet the early
morn,
Again thou usher’st in the day
My Mary from my soul was
toi'n.
Craigie talar um hið heiða
því, sem það hefir verið svo
langt aftur í tímann sem rituð stjdrnuskin 1 þessu kvæði> °S
saga nær og bókmenntir hafa Um ást skáldsins á M™y *egir
til verið. Þessari átakanlegu hann að ”jt was a Iove that
baráttu lauk fyrir okkar sjónum
þegar hinn undursamlegi snill-
ingur, þessi breyski en sann-
göfugi maður, mesta stolt einn-
ar mei'kustu þjóðar veraldar,
kvaddi jarðlífið þann 21. júlí
1796, aðeins 37 ára gamall.
hann að
grew with death“:
Time but th’impression stronger
makes,
As sti'eams their channels
deeper wear.
í þessu kvæði er ekkert af
Hann hafði þá um hríð verið þeim óhugnanlega, því nær
að jafnaði sáx-þjáður, en það draugalega, gi'afarkulda, sem
var hjartað sem að lokum bil- andar á móti okkur úr hinurn
aði, hjartað sem alla tíð hafði mikið dáðu Sigrúnarljóðum
slegið fyrir frelsið, réttlætjð,
sannleikann og mannúðina. ýSf
Þess má ekki láta ógetið, ~áð
Burns kvæntist að lokum einrii
hinni fýrstu ástmeyja sinn|,
Jean Armour, sem reyndist hon-
um góð eiginkona að svo miklu
leyti sem það stóð í hennar
vali. Og þó að hann elskaði upp
Bjai'na Thorarensens, því hag-
lega gei'ða málverki, þar sem
aldrei sló neitt hjarta undir.
Hér slær hjarta skáldsins í
hverri línu.
Að öðrum strengjum höi-p-
unnar var vikið þegar nær upp-
hafi þessai'ar greinar, og enn
mætti tala um nýja og nýja, en
fann hana án efa í Maríu White, laus.
og vai'ð fyrir þann fund meir.a j Kirkjuráðsmanninum Willi-
skáld og rneiri maður en hann am Fisher, sem nxeðal annars
hefði ella getað oi'ðið, sem líka trúði guði fyrir því hvernig
hann hefði farið með þær
Möggu og Lísu (ekki tií neins
að þegja um það, guð vissi allt),
i'efsaði Bums með því að gei'a
hann ódauðlegan. Og þeir voru
fleiri, sem hann hjálpaði til ó-
dauðleikans, með einu móti eða
öðru.
„Enginn skyldi sltáldin
styggja“. Því heilræði er stund-
urn gleymt með óþægilegum af-
leiðingum. En Burns var með
því óeðli fæddur að hann mátti
auðveldlega styggja með því að
misbjóða góðum mönnum eða
göfugum hugsjóntxm. Að því
er Craigie segir, hafa verið til
þeir menn, er þvo vildú Villa
vammlausa hreinan af þeim
klækjum, ér Bums slírifaði svo
eftirminnilega á haris reikning.
Svo er að sjá að hann gefi ekkí
mikið fyrir þetta vask, en hann
minnir á, að ekki hafi verið í
sögunni sá níðingur að ekki
fyndist einhver er réttlæta
vildi hann. Við megum víst ör-
ugglega treysta því, að einhver
vekist upp til að vaslca þá stall-
bræðurna Adólf Hitler óg Jósef
Stalin.
í flestum útgáfum af ljóðum
Burns er þeim skipt í tvo að-
greinda flokka: kvæði og
söngva. Fjölmargir, ef ‘ ekki
flestir, söngvarnir eru ortir upp
úr gömlum þjóðkvæðum, sem
sum eru mjög klúr, jafnvel svo,
sýndi sig í því, að eftir nxissi
hennar var hann ekki lengur
nema hálfur rnaður. En þessir
viðbui'ðir eru fágætir.
í einhvei'ju blaðanna héi'na
var það nýlega sagt að Mai'y
Champell hefði dáið af bai'ns-
föx'urn. Þetta mun vera íslenzk
uppgötvun, alveg á borð við
hálenzka ættfærslu skáldsins.
En þetta er markleýsa, hvaðan
sem konxið er. Stúlkan dó af
skyndilegri „hitasótt”, hver svo
sem orsök sótthitans var; sjúk-
dómsgreiningar voru í þá daga
ónákvæmari en núna.
Bui'ns hafði óbrigðula samúð
með öllu því, sem veikburða
var, jafnt mönnum sem mál-
leysingjum (í skáldskap var
hann máske fyrsti talsmaður
dýranna), með öllum þeim sem
voru kúgaðir, smáðir eða þjáð-
ir. Að sama skapi hataði hann
hræsnara og kúgara, og hann
lxafði andstyggð á öllu mikil-
læti og allri lxræsni, trúhi'æsn-
iixni ekki síður en annarri. Gegn
öllu þessu beitti haixn veixdi
háðs síns. En öðruvísi var hún
fléttuð svipuólin hans en sú
er þeir sveifluðu Di-yden, Pope
og Byron (og þó er Byron, að
hálfu Skoti, nokkuð í ætt við
Bui'ns í „The Vision of Judg-
ment“). Craigie kallar háð hans
„vitriolic“ og það var það sann-
arlega (það var raunar háð
hinna líka, nenxa ef memx vilja að vera naumast prenthæf.
frá því efalaust ekki haxxa eina, 1 það væi'i ekki til neins, en vai'la
var haixn henni jafn-efalaust I verður þó hjá því komizt að
líka góður eiginnxaður eftir því
sem hann, með hinum öðrtyix
breyskleika sínum, gat venð
það. -U .
Geta má næri'i að þeir éru
margir, sem með ágætunx hafa
ritað um Robert Burns, auk
þess sem stórskáldin hafa mært
hann í ljóðum sínum. Andrew
Lang er á meðal þeirra, er gert
hafa upp í'eikning hans. HáTín
viðurkennir að vísu að líklega
hafi Sapfó engan sinn jafningja
átt á rneðal lyriskra skálda, en
um Burns segir hann að hanii
hafi verið „in all ljterature oiTe
of the most singular geniuses;
nefna „Tam o’ Shanter", sem
varð til þess að Grímur Thom-
sen gaf okkur einkar skemmti-
legt kvæði í sama anda, þótt
snxáfellt sé það í samanburði
við fyrirmyndina. En það er j
annað, sem sá góði Tam mætti
minna okkur á. Burns orti hann
á einum degi; franx hjá þeirri
staðreynd verður ekki komizt;
Mundi fáa grmxa að svo fág-
aðar perlur væru steyptar upp
úr slíkum soramálmi. En lík
dæmi er víðar að finna, þó aú
heldur kalla það ,,savage“).
Vai'la mun það annarsstaðar
jafn-eitrað sem í „Holy Willie’s
iPrayer“ (Bæn Villa vanxnx-
lausa), þar sem hann lætur j í smærri stíl sé. Þau ei'u svosenx
kirkjuráðsmann þann, er Willi- ekki neinir gimsteinar erindin
am Fisher hét, tala við guð, en sem Heine uxxxskapaði þegar
tilefnið var það, að „Villi hann orti sitt frægasta kvæði,
vammlausi" vildi láta kirkjuna Lói'elei. Flesía söngvana, eöa
beita aga sínunx gegn ágætunx | yfir tvö hundruð, orti Bui-ns til
nxanni, Gavin Hamilton, er | birtingar í tveini söngvasöfn-
reynzt hafði Burns sannur vin- um, er um nokkurra ára skeið
ur, en á hinn bóginn ekki hegð-
að sér vel frá kirkjulegu sjón-
armiði þess tínxa, t. d. gerzt sek-
ur unx það ódæðisverk að taka
upp kartöflur sínar á sunnudegi
— sem var litlu betra en að
lækna á hvíldai'degi. Kirkju-
aginn í þá daga vitum við að
og samt er þá menn að finna, i;
gat orðið nákvæmlega sama eðl-
sem ekki geta trúað því, að
Hallgrímur Pjetursson hafi ort
sína fimmtíu Passíusálma á
jafnmörgum dögum. Skáldið
lis og agi íslenzkrar ríkisstjórn-
Grímur Thomsen var
þeim snxábarnahóp.
ekki
for the mere essence of Úr því að sérstaklega var
poetry and spirit of song thej’e nxinnzt á þetta tregaljóð, er
is not the equal of Burns, not
only in Scotch verse, but in the
literature of the world.“ Og
þessi orð fer bezt á að láta
í'étt að víkja örlítið að Mary
Campbell sjálfri. Það hefir aldi’-
ei verið dregið í efa að lxana
hafi Burns elskað dýpri ást en
voru gefin út í Edinborg. Og
allt þetta mikla starf vann hann
alg'erlega launalaust — ein-
göngu nxáleínisins vegna. Ætli
þau vildu leika þetta eftir hon-
um ríkislaunuðu skáldin okk-
ar, stór og smá? Hins þarf ekki
að geta, að öll sín Ijóð orti hann
i tómstundum frá striti fyrir
Frh. á bls. 11.
Afgreiésbstúlke
nú þegar.
Síid & Fiíkur, Bræírabcrgarsiíg 5