Vísir - 15.02.1960, Blaðsíða 9

Mánudaginn 15. febrúar 1960
VlSIB
9
Það er grátlegt gáfnastig
að grána í prentverkinu
og hafa aldrei áttað sig
á öllu stafrófinu.
Von var að að Stephan segði
það. En hvort sem þar kemur
til greina gáfnastigið eða sóma-
tilfinningin og heiðarleikinn
(ekkert er það hlutverk sem
ekki geri nokkra kröfu til
enduropnun sýningarinnar. Svo
fór um sjóferð þá.
Engan langar til að moka
fjósið, en þá fer illa ef enginn
gerir það. Mörgum er það ljóst
að þetta útgerðarmál bóka okk-
ar þarf að taka til umræðu, en
enginn vill halda á svipunni;
það er svo óvinsælt. Væntan-
lega mundi margur mér færari
að ræða það, en betra er að
höfn. Þó hefði eg haldið, eins1 ber mikið á milli, og prent- 'sjálfsögðu að íslenzkunni und»
og þessi ágæti maður, að vel smiðjur leysa misvel af hendi anskilinni. Ef þeir færu eftic
færi á því að taka snemma að
kenna bömum að skynja og
meta fegurð jafnt á þessu sviði
sem öðrum. En vill nokkur
maður segja að það sé nú gert?
Ekki mun svo kauðaleg bók að
hún þyki þeim ekki boðleg.
Sjálfur lét eg prenta aðeins
eina barnabók (kver Björns frá
Viðfirði) og þar var vandað til
pappírs og prentunar eftir því
sem bezt varð gert. Vitaskuld
SNÆBJÚRN JDNSSDN
veifa röngu tré en öngu. Enda-
hans), þá er vant að sjá að það laus þögn dugir ekki ef um-
sé miður grátlegt ef finnast j bætur eiga að fást. Mundi þá
skyldi sá maður, er lengi, ef tilj ekki eftir atvikum réttast að eg er kverið löngu uppselt. En ekki
vill í áratugi, hefði rekið starf- riði á vaðið og tæki svo við ó- ihagnaðist eg samt á því; eg tap-
semi forleggjarans, sent frá vinsældunum? Eftir vinsældum ! aði fé á öllum mínum forlags-
sér til sölu fjölda bóka, máske hefi eg aldrei stundað. Ekki þar bókum að undanskildum Ljóð-
svo hundruðum skipti, en enga
þeirra svo að ekki væri á útgerð
hennar einhver alvarleg lýti,
hversu gott sem innihald henn-
ar var. Við skulum nú að vísu
vona að engan slíkan sé að
finna í þessu landi, en þó að
okkur verði að þeirri von, þá
er ekki til neins að reyna að
komast fram hjá þeirri stað-
reynd að almennt talað hefir
íslenzk bókagerð nú um langt
skeið verið með óþarflega
mörgum lýtum og ágöllum og
einkum síðustu tvo áratugina,
enda þótt hún sé ekki lengur í
heild sinni sú ódæma forsmán
sem hún varð á stríðsárunum.
En fyrr má nú líka rota en dauð-
rota. Bækur okkar fara lítið úr
landi, og almennt mun því vel
unað að svo sé. Að Grænlandi
slépptu hugsum við lítt til land-
vinninga. Og fyrir það að bæk-
ur gerðar á fslandi sjást að jafn-
aði ekki úti um heiminn, geta
þær ekki auglýst þar fákunn-
áttu okkar eða sóðaskap. Fátt er
svo með öllu illt að ekki fylgi
nokkuð gott, mega þær fáu sál-
prentun bóka. henni, mundum við ekki sjá allf
Eg skal fyrst færa fram eina það sem á að vera framan viði
allsherjar-ákæru, en hún er sú, meginmál bókar (það sem á'
að yfirleitt eru nú íslenzkar ensku nefnist preliminaries, eðá
bækur í of stóru broti. Þegar á prentara máli prelims), acS
Einar Munksgaard þýddi á ^ titilblaðinu einu undanteknuu,
dönsku hina alþjóðlegu hand- ! aftan við meginmál. Eg hefl
bók forleggjara og prentara,
The Truth About Publishing
(Om Forlagsvirksomhed), eftir
Sir Stanley Unwin, jók hann
ekki enn séð titilblaðið aftast,
eins og þó tíðkast í bókum á
semítiskum málum, og hefic
mér löngum þótt þetta bendai
hana sínum eigin athugasemd- til þess, að útgerðarmaður bók»
um, þar á meðal þessari al- arinnar væri lítill staðfestu»
mennu ákæru á danskar bækur, | maður, ef ekki beinlínis lausa-*
sem eg hefi nú (og raunar gopi. Heyrt hefi eg þó, að á síð*
margsinnis áður) borið fram . astliðnu sumri hafi komið út
gegn íslenzkum bókum. Vitan-1 ljóðabók (líklega kjarnakveð-
lega hafði Munksgaard rétt fyr- Jskapur) sem hafði titilblaðið
ir sér. En hvað var þó i þá daga ' aftast,
brotið á dönskum bókum hjá iræmis.
og var þá gætt sam-
Efnisyfirlitið (senH
enzkra
bóka
þvi sem það er nú á íslenzkum? stundum vantar raunar alveg)’
Flennibrotið, eða þursabrotið, er langoftast aftast, eða aftar-
eins og það hefir líka verið kall- j lega, en sé það ekki þar, er þaðl
að, er ekki annað en smekklaust tíðast næst titilblaði, sem ekkí
oflæti og um-sig-sláttur, sem er heldur eftir siðaðra mannai
gerir bækurnar dýrari, ljótaii, reglu, ef bókin er með formála.
og óþægilegri í meðförum en iOg með sömu leturstærð serra
smærra brotið. Það er agn sem meginmál er það mjög oft, eii
heimskum lesendum er ætlað það er annað skrælingjamerki.
að gleypa. Ritdómarar eru að , Þess skal getið, að ekki á Sir
vísu alltaf að dást að þessu, því jStanley Unwin heiðurinn a£
þeir halda víst að það heyri til, því, að hafa fyrstur manna gefið
þetta beri þeim að gera, en hitt
veit eg að fjölda hinna smekk-
fágaðri lesenda er raun að
þessum ruddaskap. Nokkuð
svipuðu máli gegnir um þann
endalausa sperring sumra for-
fasta reglu um niðurskipun efn-
is, heldur var það The Times
sem endur fyrir löngu setti lög
um þetta efni, en hann tók þau
upp í bók sína. Einhversstaðac
hefi eg þýtt þau á íslenzku, lík-
leggjara að hafa bókina í sem lega í Kvöldvöku, þó ekki munl
ir segja, er gjarna vildu að ís-. eru þeir margir sem um þenna
lenzk tunga og íslenzkar bók-^ósóma hafa rætt við mig, og
fyrir. eg fæ ekki allra.óvináttu Jmælum Gríms Thomsens — sem
fyrir þetta; það veit eg, því svo
menntir vektu á sér athygli er-
lendis. Nálega einu bækurnar
héðan, sem til útlanda fara, eru
bækur Fornritafélagsins, og svo mundi
allir hafa þeir að mínum dómi
verið málsmetandi; sumir jafn-
I vel úr hóp forleggjara, enda
Hjálmar hafa fundið
gimsteina guðs einnig þar. Á-
stæðan til þess að menn tala um
þetta vandræðamál við mig,
mun vera sú, að eg hefi þrá-
sækilega vikið að því, og þó að
vonum einna helzt í Kvöld-
vöku, meðan eg hafði umráð
yfir henni. Hún vítti margan
flestum bindum, sprengja þar
með verðið upp og gera bókina
óhentugri í notkun. Og þegar
þessi tvö eða fimm (eða hvað
sem tala þeirra er) bindi koma
saman, sjáum við að mjög oft
þó allir sögðu að eg hlyti að er gyllingin mishátt á þeim, rétt
skylt að hrósa því sem lofsvert
var.
er þá fyrir að þakka að útgerð
þeirra er okkur til sæmdar
fremur en vansæmdar. En þær
standa líka alveg út af fyrir sig
og gefa aðeins villandi hug-
mynd um íslenzka bókagerð al-
mennt.
Jæja, út á yið er þá ekki mik-
ið að óttast, Þá eru það nú við
Mörlandarnir sjálfir. Vel sæmir
okkur lítillæti, en þó naumas*
svo gegndarlaust lítillæti að
. við tökum öllu því með þökk-
um, sem að okkur er rétt,
hversu.sóðalegt og óvandað sem
sein það er og fjarri allri smekk-
vísi. Lítillætið má ekki gera
okkur að kvikindum. En mikil
skelfing er að sjá sumar (raun- þeirir útsýn, sem við mér blasir,
ar alltof- margar) þeirra bóka, er engan Tindastól að sjá; þeg-
sem okkur eru boðnar til kaups.! ar á þenna vettvang kemur, er
í fyrra vetur var hér þýzk allt umhverfið lágkúrulegt.
bókasýning. Því miður var hún j Fyrir örfáum dögum átti eg
haldin. á óhentugum stað og tal við þjóðkunnan mann og á-
fyrir það sáu hana of fáir. Dag- ‘ gætan, sem með nokkurri
tapa á. Þorsteinn Gislason,
reyndur forleggjari og einlæg-
ur vinur, varaði mig alvarlega
við að ráðast í þá útgáfu.
Heyrt hefi eg því haldið fram
að hið alkunna virðingarleysi
barna fyrir skólabókunum hafi
þá haldið innreið sína er ríkið
hóf námsbóka-útgáfu sína og
farið var að leggja til skólabæk-
ur ókeypis, sem aldrei hefði átt
að gera, heldur átti að selja þær
ákaflega ódýrt. Nemendur
hættu þá líka, að sögn, að nefna
ósóma — en taldi sér jafnframt þetta bækur og tala síðan um
,,kver‘‘ eða „hefti“. Hitt er lík-
lega lygi, sem þó er sagt, að
sama eintak megi ekki nota
nema einn vetur, og væri þó í
eins og í því væri skemmtileg
íjölbreytni.
Þá er það eitt að' gefa út
nauðalélegar skáldsögur eins og
þar væri um bókmenntir að
ræða, með öllum þeim íburði
peningamontsins, sem tilhlýði-
legur þykir. Slíkt dót, ef það
endilega þarf að komast á prent,
á að gefa út á ódýrasta hátt, því
að hvernig sem að er farið,
verður því ekki forðað frá dauða
og gleymsku. Hræddur er eg
um að Þórhallur hefði séð eftir
pappírnum í það — jafnvel
blaðapappír.
Ekki veit eg hvaða handbók
í fagi sínu forleggjarar okkar
nota, en fyrir vist ekki hina al-
• eg~á ~að samræmi við það virðingarleysi' þjóðlegu, sem eg nefndi rétt áð- “a” registri;° þannig
íkt þegar s~m n -1 t!ð’íast fyrir öllum! an, og eiga þeir þó kost a henm , Fornritafélagið vinna).
inn eftir að henni lauk, skrifaði
eg greinarkorn og lét í Ijós þá
ósk að sýningin. yrði opnuð á
ný þar sem umferð væri mikil,
til þess að almenningur mætti
sjá hana, jafnt þeir sem ekki
lesa þýzku, qg gæti þar með séð
hvernig smekkvísir forleggjar-
ar ganga frá bókum sínum.
Grein þessi birtist ekki fyrr er
fimm mánuðum síðar (án þess
að.mér væii þar um að kenna),
og.þá án nokkurrar athugasemd- m. k. ófalleg, að undantekinni
ar um að hún væri ekki skrifuð
deginum áður. Hún bar því
nokkum aulasvip, og vitanlega
var þá tómt mál að tala um
En, „mér er sem eg horfi á
haf“ og sjái naumast til landa.
Eg veit ekkert hvar
byrja. Matthíasi fór likt þegar
hann ætlaði að fara að yrkja verðmætum og svo prýðilega á nálega hverju þvi tungumali
um Skagafjörð. Bragi kom þá 'c* 1 mcð 10’000 króna Sem þeir kunna að nefna — að
og benti honum á Tindastól. í spurninga-lotteríum útvarpsins.l
J Ríkisstofnanir geta að geðþótta
leikið fíflskuna hversu dýr sem
hún er, því ávallt má seílast
niður í vasa skattþegnanna.
Eg verð nú að telja fram eitt-
hvað af því, sem eg tel lýta
íslenzkar bækur. Af nógu er að
taka. En þó að það hljóti að
draga afl úr aðfinslum mínum,
mun eg að þessu sinni skirrast
við að tilgreina einstakar bæk-
ur til sönnunar máli mínu. Eg
vil ekki að unnt verði að segja
að eg skrifi til þess að niðra til-
teknum bókum og þar með
máske spilla fyrir sölu þeirra,
og væri þó vitaskuld fyllilega
réttmætt að tilgreina dæmin,
enda sjálfsagt að gera það síðar
ef forleggjarar þeirra skyldu
æskja þess. Enginn skyldi held-
ur ætla að allir forleggjarar
séu jafn-sekir. um lélegan frá-
gang á bókum sínum, því þar
eg það nú.
Eg skal annars. hreinskilnis*
lega játa þann grup minn (mjög
sterkan) að forleggjarar okkar
styðjist hvorki við þessa hand*
bók né aðra, heldur viti þeir
(eða a. m. k. ætli) sig fædda
með þeirri vizku, sem forleggj-
arar annarra þjóða verða a<5
læra á löngum tima og með
mikilli fyrirhöfn. Skaparinn
kákaði ekki þegar hann bjó þá
til, þessa íslenzku forleggjara.
Skylt er skeggið hökunni, ogj
úr því eg minntiát hér á efnis-
yfirlit bóka, verð eg líklega að
víkja að nafnaskrám og registr-
um. En ekki þori eg annað eil
að krossa mig fyrst þrisvar, því
að þetta er ljótt mál. Við vitum
nú að hvítur hrafn hefir sést á
íslandi, og við vitum líka að
þar hafa sést bækur með nafna-
skrám og jafnvel registrum (en
í mörgum tilfellum má gera
nafnaskrá svo vel úr garði að
lætur Fornritafélagið vinna),
Frh. á 11. s.
beiskju varpaði fram einni
spurningu: ,,Er það þjóðarnauð-
syn og skylda að allar barna-
bækur skuii vera ljótar?“
Þessu gat eg að vonum ekki
svarað. en mér þótti spurningin
merkileg, því einhverju líku
hafði svo oft og lengi skotið
upp i huga mínum, og eg minn-
ist þess ekki að hafa í mörg ár
séð þá barnabók íslenzka sem
mér þætti ekki ljót. eða þó a.
fallega gerðri ljósprentun af
108 ára gömlu kveri, fyrstu út-
gáfu Mjallhvítar, sem á sinum
tíma var prentuð í Kaupmanna-
Þetta er nýjasta gerð af bifhjóli, og það gengur á og fyrir lofti.
Þetta cr eiginlega svifhjól, því að Ioftið lyftir því fáeina senti-
metra, og síðan er hægt að svífa með allt að 31) km. hraða.
Viftan, sem lyftir „hjólinu“, er ekki ncma 75 sm. í þvermál og
hreyfillinn, sem sér fyrir öllu, er 12 liestöfl. Framleiðandinn er
Bell-þyrluverksmiðjurnar vestan hafs. ,