Vísir - 16.02.1960, Blaðsíða 7

Vísir - 16.02.1960, Blaðsíða 7
J»riðjudaginn 46. febrúar 1960 VISIR Þá er spumingin hvort held- Ur ætti nú að hengja Jón eða verðlauna. Ekki ósennilegt að einhver forleggjarinn mundi greiða atkvæði með fyrra úr- ræðinu. En aðrir áreiðanlega með hinu. Svo er það prentunin sjálf; henni er oft býsna áfátt. Stund- um eru bækurnar beinlínis flekkóttar, svo að þær minna á tíkina hans Árna skrokks, og þá er ekki síður hitt, að prentið sé klest og loðið. Orsök þessa get- ur verið sú að prentarinn sé sóði og haldi ekki pressuvölsun- um hreinum, en líka getur þetta stafað af því, að notuð sé vond sverta ( getur vitanlega farið saman), en með slæmri svertu er allsendis ómögulegt að fá út fallegt prent: Vond sverta er sannarlega of mikið notuð hér; það sannar lýsislyktin (grútar- lyktin segja sumir) af mörgum nýjum bókum þegar þær eru opnaðar. Hún er ógeðsleg. Slitn- ar „legur“ í gamalli pressu geta líka valdið þessu lýti. Það hefir lengi þótt skemmti- leg tilbreytni þegar sérstaklega hefir verið vandað til útgáfu merkar bókar að prenta titilinn með fagurrauðum lit, enda þótt þetta sé nokkur kostnaðarauki. Hér eru rauðu titlarnir orðnir alltof tíðir um þessar mundir og stundum er þá rauði liturinn ósköp korgaður, sem ekki má vera. Þegar svo er komið, fer þetta að verða smekklítið prjál, og ættu forleggjarar að fara að gæta að sér í þessu efni. Titil- siða getur verið ákaflega falleg þó að hún sé alsvört. Rammar um titilsíður eru líka að verða nokkuð algengir, og þegar svo er komið, valda þeir leiða. Þá verður að gera og nota af hinni mestu smekkvísi, en þá geta þeir líka verið til mikillar prýði, einkum á Ijóðabókum, sem aldrei eiga að vera í stóru broti, nema um sérstakar við-: hafnar-útgáfur sé að ræða á af- brigðilegan pappír, oftast hand- unninn. Fyrirsagnir og tala kapítula eru þrásækilega með stærra og klunnalegra letri en vel fer á. Mætti vel nefna nýlegar bækur þar sem þessi frunta- skapur er hreint óskaplegur. En svo eru það aðrar fyrir- sagnir sem hjá okkur eru iðu- lega hvorki með stóru letri né smáu, heldur vantar þær alger- lega. Eg á við það sem á ensku er nefnt „running title“ eða „running head-line“, en eg veit ekki hvað íslenzkir prentarar nefna. Þó mun eg hafa heyrt nefndan síðutitil, sem virðist ^ gott orð. Þetta á að vera ofan-1 máls og sé þá á vinstri síðu að-1 altitill bókarinnar en á hægri j síðu eitthvað sem hentuglega bendi á efni þeirrar síðu eða þess þáttar bókarinnar. Þessar fyrirsagnir (eða hvað menn nú kalla það) eiga að vera úr smá- um upphafsstöfum og fer ein- att mjög vel á að skáletrað sé. Þær breyta alveg svipnum á síðunni, og opnunni, sem án þeirra vill oft vera heldur koll- ótt, en auk þess eru þær mjög til hægðarauka við notkun bók- arinnar. Ljótt er að sjá hve umbroti er oft áfátt með ýmsu móti. þær horfi til hægri handar, því j ella standa þær í rauninni á j höfði og lesarinn verður að hringsnúa bókinni til þess að j lesa það sem undir þeim stend- ur. Stundum er prentarinn (eða forleggjarinn) svo slngur að ef heil opna er með þessum hætti, þá lætur hann aðra myndina snúa rétt en hina öfugt, og prentar svo undir báðar á ytri spássíu. Á þessu mega menn skilja að til eru ýmsar tegundir hugvitsemi. Til mynda teljast teikni- SNÆBJDRN JDNSSDN ÚTGERO ÍSLENZKRA Þannig er það á sumum Ijóða- bókum að enda þótt kvæði hefj- ist á báðum síðum opnunnar, er stórlega misjafnt bil fj'rir ofan' þau og verður þá opnan herfN lega ljót. Þegar blaðsíðutal er, ofanmáls, þykir ekki fara vel að hafa það þar á slíkum síðum, og því á eftir réttum prentlist- arreglum að hafa það neðan- máls á niðurdregnum síðum. Þá tilfærslu vanrækja íslenzkir prentarar. Því má finna hér ljóðabækur sem eru að mestu án blaðsíðutals, svo að lesarinn verður að fletta bókinni frá efni. Eg hefði kosið að þessu leikriti hefði verið útvarpað tvisv ar í viku. Spurt Off spjallað o. fl. Eg vil taka undir með þeim, sem hafa haft ánægju og fræðst af þættinum Spurt og sp.jallað í útvarpssal, er Sigurður Magnús- son hefur annazt. Hefur þar yf- irleitt vel- tekizt. Ýmislegt annað vinsælt lestr- arefni mætti nefna, Iestur forn- sagna, móðurinálsþætti, hæsta- í'éttarmál, bókaþætti, og af óska- t lagaþáttum. en þeæ eru ærið mis . jafnir, nýtur Óskalagaþáttur j s.júklinga án efa mestra vin- I sælda. Læt svo þessu iokið óg vona; áð fleiri láti til sín heyra. . titvarpshlustandi." j' upphafi til enda og skrifa inn síðutölin. Ekki getur það kallast, beinlínis menningarlegt að gera' bækur þannig úr garði. Mjög tíðkast það nú að bæk- ur séu með myndum. Innan vissra takmarka er þetta ágætt, en sé yfir takmörkin farið, verður það, sem utan þeirra er, ekki annað en kOstnaðarsöm fíflska — og fíflska er aldrei lofsverð. Bæði þurfa myndirn- ar að standa í beinu sambandi við textann og vera honum til fyllingar eða skýringar, og svo eiga þær líka að vera sæmi- lega prentaðar. í íslenzkum bók- um er þráfaldlega um hvorugt að ræða, heldur er myndunum dyngt inn bara af því að þær eru myndir, og svo eru þær oft svo illa prentaðar að raun er að sjá þær, eru jafnvel ekki betri en myndir í þeim blöðum okkar sem verst eru prentuð, | og hygg eg að enginn muni geta komið samjöfnuðinum lengra niður á við. Þá er og kostulegt að sjá hvernig þeim er snúið í surrium bókum, ef þær vita langsetis eftir síðunni. Þær eigá þá að snúa þannig að skreytingar yfir kapítulum (eða kvæðum) og getur verið að þeim mikil bókarprýði. En þær geta líka orðið til stórlýta ef klaufar fara með, og þess sáum við dæmi í bók er út kom í vet- ur, merk að efni frá hendi lát- ins höfundar, en útgáfan á flestan hátt grátlega misheppn- uð. Of lítið er þess gætt að bæk- ur sama höfundar sé í sama; broti, þegar ekki mæla sérstak- ar ástæður gegn því. Enda þótt eg hafi hér að framan forðast að nefna dæmi (og einmitt um þetta efni eru þau óteljandi) vil eg í þetta sinn víkja frá reglunni, því ekki sé eg að það geti neinn sakað. Handritasöfn okkar, þau sem hér eru heima,' geyma ógrynna-auðæfi bók- menntalegra og sögulegra verð- mæta, sem við höfum hingað til að mestu látið liggja ónotuð. Þar á meðal eru bréfasöfnin. Sá mikli starfsmaður Finnur Sig- mundsson hefir gefið út nokkur bindi sendibréfa og hafa for- leggjarar þessara safna verið þrír. Og hvað haldið þið nú? Ef þið viljið vita sannleikann, þá eru brotstærðirnar jafn- margar og forleggjararnir, því' að hver þeirra hefir vaiið það brot, sem hans eigin kokkabók fyrirskipaði. Þetta er vel að verið. En skyldi slíkum smekk- manni sem landsbókaverði geðjast að þessari fjölbreytni? Sömu söguna er að segja um samræmi, eða öllu heldur ó- I samræmi, i leturvali. Þannig var það, er forleggjari einn tók sér fyrir hendur að gefa út í nokkum bindum heildarútgáfu ar ritum eins hins fremsta :og vinsælasta núlifandi höfunda, að hann skifti bindunum niður á prentsmiðjurnar til þess að sýna jafnaðarmensku. Ekki átti eg þá allt það, er höfundur þessi hafði ritað, því það var ekki allt í hinum fyrri útgáfum. En þegar eg sá að nú voru not- aðar viðlíka margar leturteg- undir sem bindin voru, varð mér flökurt og eg livarf frá að afla mér hinnar nýju útgáfu, enda sá eg að öðru leyti fátt það í útgerð hennar er til prýði væri. Ekki dugir að halda þessum lestri áfram endalaust, því að þá yrði hann sambærilegur við eilífðina og himingeiminn. En ekki má heldur skiljast svo við efnið að ekki sé minnst bók- bandsins, og þar á meðal heft- ingar á óbundnum bókum, en hún er of oft með því móti að bókin er þykkari í kjölinn sök- um þess að lítt hefir verið pressað, og illa pressaðar eru hinar bundnu bækur einnig oft og tíðum. Bandið er á mjög mörgum bókum bæði ófagurt og ótraust. Þær róa og dúa eins og jarðvegur í feni og þær eru úr skorðum þegar eftir fyrsta lestur þó að varlega séu hand- fjallaðar. Sniðin eru þá orðin eins og nýplægð akurrein, því að arkirnar hafa gengið upp, og gott ef bókin er þá ekki sjálf gengin úr spjöldunum. Spjalda- pappír er nú hin síðustu árin orðinn svo skræpóttur að við- bjóður er á að horfa, Mér er sagt að eitthvað af þessari ó- skaplegu prentun hans muni gert hér heima, og sé þetta svo, þá hverfur mín undrun. En komið hefir það fyrir mig að yerða að láta smekkvísan mann fara yfir bókaspjöld með vatns- litum til þess að hylja ósóm-! ann. Það er ney'ðarúrræði og' það mundi dýrt ef borga ætti starfið eftir Dagsbrúnarta'xta, en þó að eg hafi fengið þetta gert ókeypis, er hæpið að allir eigi þess kost. Þó tekur í hnúkana þegar til gyllingar kemur, og mikil and- styggð eru þeir margir bóka- kilirnir íslenzku. Að sjá þetta sóðalega kafloðna ,,gull“-kám, I sem oft þekur allan kjölinn, eða þá í öffru lagi að ,,gyllingin“ er, örmjó klessurönd, sem heita á að sé gerð úr smáu letri (gjarna! lágstöfum), þar sem allt rennurj saman og hæpið að jafnvel sjónskarpir menn geti lesið þój að þeir noti stækkunargler. Ellegar þá að gyllingin er lura- legir staurkarlsstafir, sem helzt minna á illa gerða kubba sem litlir drengir nota til þess að byggja úr hús sín, og þá sama leturstærð á öllu því sem á kil- I inum er. Eg veit ekki hvort þarna er andstyggilegra, kauða- háttui'inn eða ruddaskapurinn. Mér býður við hvorutvegéja, því eg vil sjá bækur þokkalega tilhafðar, ytra og innra. En af hverju er þetta svona? Eg skyldi óragur takast á hendur að fá bók þokkalega bundna á hverri þeirri bók- bandsstofu sem eg hefi komist í. kynni við. Hvar liggur þá sökin? Hlífðarkápur eru vitanlega skyldar bókbandinu, þó að ekki séu það bókbindarar sem þær gera. En þegar eg kem að þessum þætti skal eg vera fá- orður — veit eiginlega ejcki hvað eg get gert annað en biðja Sankti Maríu .að varðveita migi frá káputeiknurum. En hvernig er það, mætti ekki læra eitt- hvað af t. d. Svíum í þessu efni? Meðan eg handlék sænskar bækur, voru þær yfir höfuð í einkar smekklegum og ein- földum kápum, mjög ólíkum þeim sem hér ber mest á. En vera má að Svíum sé nú svo aftur farið að ekki sé til þeirra lítandi í þessu efni. Hitt þori eg að staðhæfa að bókband mætti enn læra af þeim. Og alltaf er það grunur minn að Ársæll Árnason (lærðastur íslenzkra bókbindara) sem lærði mkið á Þýzkalandi, muni hafa numið ekki minna í Sví- þjóð. Eina athugasemd vil eg gera sem ekki er til aðfinslu. Nú er svartur litur kominn svo mjög í tízku hér til bókbands að nærri stappar öfgum og eg hefi orðið þess var að sumum er far- ið að ofbjóða Mér er nær að halda að forleggjarar megi fara að vara sig á svo einhæfu litarvali þó að það sé að einu leyti þægilegt. Fáir munu kæra sig um kolsvartan bókaskáp. Og mikið vildi eg að bókbind- arar færu að fá Jéyfi til að kaupa vandaðra efni en iþeir hafa orðið að sætta sig við í seinni tíð; það er þjóðarskömm og þjóðarskaði að notast við slíkan óþverra, því bandið |Verður endingarlaust. Þakklátir megum við vera Biblíufélaginu að það lét binda Biblíuna í hart- nær óslítandi band þegar útgerð hennar fluttist hingað heim, eftir að við höfðum í nálega heila öld lotið því að láta gera hana út erlendis, að þurfa- mannasið hálfvilltra þjóða. Og pappírsval félagsins var í sam- ræmi við bandið, enda er nú Biblia okkar 'með allt öðnim svin en áð'”- var. Hann var allt- of fátæklegur. Hér hefir nú margt verið sagt, og þó næsta margt ósagt látið, sem segjast þurfti. Taki nú hver þá sneið, sem hann tel- ur sig eiga, en hinum ræð eg að láta kyrrt ligeja, er vita sig sak- lausa af öllu því, sem hér hefir vítt verið. Ekkert hefi eg að þarflausu vitt. Einhverjir kunna að kalla þetta réiðilestur, en óreiður ætla eg að Jón Vída- lín hafi talað, og óreiður hefi eg skrifað. Hitt mun hver sann- gjarn maður virða mér til vor- kunnar að mér gremst að sjá það illa gert, sem vel mátti gera. Helzt kysi eg að allt í fari íslenzkrar þjóðar væri sem mennilegast, og okkiir er það innan- handar að gera bækur svo úr garði að vansalaust sé. Allt sem eg bið um er, að hver sá maður, er að bókagerð vinnur á einn eða anna hátt, setji sér það takmark, að verk hans sé vel og smekkvíslega af hendi leyst. En til þess að svo megí verða, verður hann að hafa nothæft efni að vinna úr. Þar með er ekki endilega sagt að velja þurfi það s°m dýrast er. Við mættum giarna draga úr notkun skinna til bókbands, því að kostur er beirra efna. sem ekki standa skinni að baki um traustleika, og um fegurð ekki öðru en éf vera skyldi kálf- skinni — sem hér er nálega aldrei notað til bókbands. Á uriDlög eru vitanTega aldrei not- uð önnur en ódýr skinn (sauð- • Frh. á 11. s.

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.