Vísir - 16.06.1961, Blaðsíða 7

Föstudagur 16. júni 1961
V I S I R
7
Fgórir Ímuiiispjjít llanuenn
cftit' fíarald Sif/urðssoa.
Við vitum ekki með fullum
sannindum, hvenær prent-
smiðja var fyrst sett á fót- á fs-
landi, né heldur hver var hin
fyrsta bók prentuð eða hvenær
hún kom út. Um eitt ber þó
öllum saman, að það hafi ver-
ið Jón biskup Arason, sem þar
átti frumkvæði að, en ekki eru
menn á einu máli um, hvenær
þetta hafi verið og nefna til ár-
in 1525—1535. Fyrsti prentari
var sænskur prestur, Jón Matt-
híasson að nafni.
Enn meiri óvissa ríkir um
bækur þær, sem Jón biskup lét
prenta. Aðeins ein þeirra, Bre-
viarium Holense, er kunn með
nokkurn veginn fullri vissu.
Síðasta eintak þeirrar bókar
fórst í brunanum mikla í
Kaupmannahöfn 1728. Átti
Árni Magnússon bókina, og er
hún ein þeirra bóka, sem ekki
hefir reynzt „framar fáanleg
nokkurs staðar í veröldinni til
dómadags", eins og Árni komst
sjálfur að orði, þegar hann leit
í síðasta sinn yfir raðir bóka
sinna, sem eldtungurnar
sleiktu.
Um aðrar bækur, sem Jón
biskup lét, prenta, er enn
færra vitað. Frásagnir hinna
eldri manna, sem helzt áttu að
kunna skil á þessum málum,
eru furðu ruglingslegar og ó-
ljósar. Þeir geta að sönnu um
ýmsar bækur, en orð þeirra eru
svo óákveðin, að ógerningur er
að henda reiður á þeim, enda
eru engin þessi rit lengur til.
Á síðustu árum virðist þó
hulan vera að lyftast af ann-
ai'ri bók, sem Jón biskup hefir
líklega látið prenta. Sú bók er
Fjórir guðspjallamenn, senni-
lega þýðing á guðspjöllunum.
Jón Halldórsson í Hítardal
getur þess í ævisögu Guð-
brands biskups, að Jón Matt-
hiasson hafi prentað „Guð-
mjallabók í 4° fyiúr Jón bisk-
up Arason“. Heiti bókarinnar
er að vísu óljóst, og vel má
hér vera um einhverja tíðabók
að í'æða, en ekki guðspjöllin
sjálf.
Fyrir rúmlega þrjátíu árum,
þegar Hannes Þorsteinsson
þjóðskjalavörður var að gefa
út síðai-a bindi af Biskupasög-
um Jóns frá Hítardal, rakst
Kalli frændi
hann á handrit frá lokum 18.
aldar. Á handrit þetta var rit-
uð áður ókunn ævisaga Brynj-
ólfs biskups Sveinssonar eftir
bróðurson hans og erfingja,
Torfa prest Jónsson í Gaul-
verjabæ. Ævisagan er raunar
líkræða, sem hann flutti yfir
moldum biskups. Segir þar
meðal annars frá andláti bisk-
ups, og að hann var „kistu-
lagður með hans N. T. Græso
(Nýja testamenti á grísku),
Davíðs psaltara og Fjórum guð-
spjallamönnum, er biskup Jón
gamli að Hólum lét útleggja
og þrykkja, sem hans formáli
útvísar, ef þar af finnst nokk-
urt exemplar“. Hér er að ræða
um frásögn þess manns, sem
var biskupi handgengnastur á
efri árum hans og bjó lík hans
til grafar. Verður tæplega ef-
að, að Torfi hefur sjálfur hand-
leikið bókina, lesið formála
hennar og vitað, að bókin var
svo fágæt, að það var borin
von um að annað eintak henn-
ar kæmi í leitirnar, enda hef-
ur sú raunin orðið á.
Þó að margir hafi fallizt á
frásögn síra Torfa. hafa þó
sumir dregið hana í efa. og
má í þeim hópi nefna nrófessor
Halldór Hermannsson. sem
var allra fs’endinga fróðastur
um fornar hækur ís'enzkar
Hann neitar að ciá'fsögðu ekki.
að bókin kunni •’C hafa veríð
til, en hyggur að hér sé um
einhvern misskilning að ræða.
annað hvort hiá síra Torfa eða
síra Markúsi Eyjólfssyni presti
í Dýrafjarðarþingum, en eftir
hann er uppskrift sú, er varð-
veitzt hefur og ein var kunn-
ug til skamms tíma. Það jók
heldur ekki á traust handrits-
ins, að afritai'inn hnýtir eft-
irfarandi athugasemd aftan við
uppskrift sína: „Eftir rangt
skrifuðu exemplari uppskrifað,
og svo víða sem orðið gat betri
forskrift“.
Tvö eða þi’jú ár eru liðin síð-
an kom í leitirnar í einkaeign
hér í bænum handritskorn, sem
rituð er á ævisaga Bi’ynjólfs,
sú hin 'sama, er áður greinir
frá. Aftan við hana er ævisaga
Þórðar Daðasonar, dóttursonar
biskupsins, Jón Torfasonar frá
Gaulverjabæ, prests að Breiða-
bólstað í Fljótshlíð, og Sigríðar
Björnsdóttur konu hans. Þau
hjónin önduðust bæði árið
1716. Ekki hefur handrit þetta
verið lengra, því að þrjár öft-
ustu síður þess eru auðar. Rit-
höndin bendir til þess, að hand-
ritið sé frá fyrra hluta 18. ald-
ar, og gæti það verið ritað
skömmu eftir lát þeirra Breiða-
bólstaðarhjóna. Verður þó að
hafa í huga að valt er að treysta
tímasetningu rithanda og ekki
útilokað, að handritið kunni að
vera nokkru yngra. Frágangur
handritsins er með þeim ágæt-
um, að ekki getur verið að ræða
um hið „rang skrifaða exem-
plar“, sem síra Markús ritaði
eftir og rithöndin mælir ein-
dregið gegn því, að hér sé kom-
in uppski’ift af handriti hans
frá lokum 18. aldar eða upp-
hafi hinnar 19. Orðamunur
handritanna er harla smá-
væeilegur, og bæði eru þau ná-
kvæmlega samsaga, þegar kem-
ur að frásögninni af kistu'agn-
ingu biskuns og Fjórum guð-
PDÍnllamönnum.
Hér virðist vera um tvö
sjálfstæð og óháð handrit að
ræða. ?-!taðf'’st.j tiáian athg m
þetta. fellur bað u"-' siáift sig.
að frásögnin verði rakin til
missk'ln’ng.s síva Mnrkú.sar g
forr’ti sm'’ 'ði rantTfærs1ha í
bví. "'• b'i aðe’’ns,r-™'v ■’.yri'
Torfi hafi b’andað íitt'xveð
málum.
Fundur hand’"'ts u,Tssa s''n"iar
ekki tilv'st Fiö"u’'ra
''niallamannn. nn hapn renv'ir
nokkrum s+,'ð”m unHír bað ”ð
bókin hafi verið t.i' og siðas*a
eintak hennar fai'ið í gröf með
Brynjólfi biskuoi. og að í Skái-
holtsga"ð: » bennar að leit.a.
Hai'aldur Sigurðsson.
Karlakórinn
Svanir á Akra
nesi er Akur-
nesingum til
sóma. Hann er
líka fyrst og
fremst ætlað-
ur til að
skemmta Ak-
urnesingum, svo og til að veita
meðlimum kórsins tækifæri til
að syngja, en af því hafa söng-
elskir menn mikið yndi. En kór
inn er ekki nógu góður til þess
að halda hálftíma tónleika í
útvarpið. Alveg á sama hátt og
Sinfóníuhljómsveit íslands er
landinu til sóma, þótt hún gerði
varla mikla lukku í Albert Hall
eða BBC. Svona verða allir að
vita sínar takmarkanir, en á
í þvi vill þvi miður oft verða
misfcrestur.
Sigurður Magnússon, blaða-
maður, flutti þýdda grein úr
Politiken eftir danska skáldið
Tom K’’istinsen um sænska
ská’dið Per Lagerquist. Var
betta annað erindi í nýjum
f’oi.-v; Som nefnist ..Erlendar
-addir“. Lestur Sigurðar fannst
mér lítt skemmtilegur enda
bann varla verið hugsað-
xir, sem skemmti'°s1ur. Bók-
m°nnt.alegt vi'di b»f’’r .greinin
'<'”1a”st, en ég er hræddur um,
•’ð miög litill hluti hiustenda
'v'f’ baft ánæpi” af henni Er-
Hptta fial'aði um svo sér-
bæft pfni, að á bvi verður að
toi;a vafa að boð "íg’ beima í
dagskrá sem ætluð er að mestu
leyti fólki, sem ekki les Nóbel-
skáld á hvex'ju kvöldi. Auðvelt
er að semja um bókmenntir er-
indi. ætluð til flutnings fyrir
Ný bók um Þingvelli
Komin er út ný bók um
Þingvelli, í máli og þó lang-
mest í myndum, ætluð útlend-
ingum fyrst og fremst, og er
textinn prentaður á þrem mál-
um, dönsku, ensku og þýzku.
Höfundar eru Björn Þorsteins-
son og Þorsteinn Jósepsson. út-
gefandi Heimskringla.
Bókin hefst á ritgerð um
Þingvelli, ágrip af sögu staðar-
ins og Alþingis, tæpar 20 bls.
eftir Björn Þorsteinsson sagn-
fræðing. Þá koma myndirnar,
þar af 5 í litum, sem Sigurður
Þórarinsson og Guðmundur
Hannesson hafa tekið, en tæp-
ar 50 svarthvítar myndir eru
eftir Þorstein Jósepsson, fjöl-
breytilegar, eins og staðurinn
er náma fyrir myndasmiði. Á
sérstöku brotnu blaði eru 2
loftmyndir með áprentuðum
staðanöfnum, önnur af Þing-
völlum, hin af svæðinu norður
af. Mjög vönduð vinna er á bók
inni, og er hún prentuð hjá
Norden í Berlín.
Þetta hlýtur að vera kær-
komin bók og furðulegt, að
ekki skuli fyrr hafa verið gefin
út slik um Þingvelli áður, en
einnig er hún góður leiðarvísir
mörgum íslendingum, og er á-
formað að hún komi út á ís-
lenzku seinna á árinu.
almenning, og af þeim hefur
fólk líka ánægju. Greinin um
Lagerquist á heima í bók-
menntatímaritum.
Orgelleikur er svo algengur
í kvölddagskrá útvarpsins, að í
gærkvöldi tilkynnti þulurinn,
að maður nokkur ætlaði að
fremja organslátt. Ég held þó
ekki, að neinn hafi látið blekkj-
ast þrátt fyrir þetta orðalag,
því að auðvitað reyndist þetta
bara vanalegur oi'gelleikur.
Að loknum organslættinum,
flutti Eiríkur Sigurbergsson,
viðskiptafi'æðingur, fi'óðlegt er
indi um Sahara. Eiríkur hefur
áður flutt tvö erindi um Alsír
og hefur þessi flokkur hans
verið vel saminn og fluttur.
Eins og hann di’ap sjálfur á í
lok erindisins, þá hefur hann
orðið að styðjast mjög mikið við
talnalestur, en hann er mjög
hvimleiður í útvarpserindum.
Þetta verður þó að fyrirgefast
vegna þess, hve mikinn fróð-
leik erindin veittu hlustendum
um landsvæði, sem þeir vissu
allt of lítið um áður.
Gaman var að heyra svo hið
vinsæla hljómsveitarverk, Ca-
price Italien eftir Tchaikovsky.
Létt klassisk tónlist á borð við
þetta nýtur vinsælda almenn-
ings og ætti að heyrast meira af
henni.
Ég varð alveg himinlifandi
að heyra útvarpið frá tónlistar-
hátíðinni í Búdapest 1960, því
þetta er útvarp frá 10. tónlist-
arhátíðinni, sem við heyrum á
þrem vikum. Ég vona fastlega,
að tónlistarhátíðin í Godthaab
í sumar fari ekki fram hjá út-
varpinu.
ÞSG.
Skólaslit
Handíða - og mynd-
Llstaskólans.
Handíða. og myndlistarskól-
anum verður slitið á morgun
að Skipholti 1. Að loknum
skólaslitum verður vorsýning
skólans opnuð á sama stað.
Luðvíg Guðmundsson skóla-
stjóri, sem stofnaði skólann ár-
ið 1933 og hefur stjórnað hon-
um æ síðan, hefur nú sagt
lausu embætti sínu sökum van-
heilsu.
Kennurum skólans nú og
fyrr, prófdómendum, nemend-
um, eldri sem yngri, og öðrum
vinum skólans, er hér með
boðið að vera við skólaslitin og
opnun sýningarinnar.
Á síðasta ári komu til
Ástralíu 30,144 innflytjend-
ur frá Bretlandi, 18,443 frá
Ítalíu og 10,681 frá V.-
Þýzkalandi.