Vísir - 31.08.1962, Blaðsíða 4

Föstudagur 31. ágúst 1962.
V ’SfR
Myndlist
Sósíalrealismi.
Árið 1932 var list i Sovét-
ríkjunum færð í fjötra þeirrar
stefnu, sem nefnd hefur verið
sósíalistískur realismi eða
„sósíalrealismi“. Hins vegar
hefur þetta hugtak eiginlega
aldrei verið skýrt til fulls fyrir
vesturlandabúum. Skilgreining
þessarar stefnu vafðist meira að
segja lengi fyrir Rússum sjálf-
um. Annars vegar er stefnan á-
kveðin aðferð til að fjötra sköp-
unarmátt listamanna í ákveðnar
skorður, en hins vegar hefur
hún verið nefnd ákveðin, alvar-
leg listastefna. Hin opinberlega
skilgreining stefnunnar er „end-
urspeglun veruleikans frá sjón-
arhóli sósíalista“, en einnig það
segir okkur næsta lítið um eðli
hennar. Sovézki rithöfundurinn
Sjólokov játaði í ræðu, sem
hann hélt í Prag 1958, að hann
vissi ekki, hvað sósfalrealismi
væri. Hann skýrði frá því, að
hann hefði vegna vanþekkingar
sinnar snúið sér til aðalritara
Félags sovézkra rithöfunda,
Fadayev, en ekki fengið við-
hlítandi svar. Séu hins vegar
athugaðar myndir, sem lofaðar
hafa verið sem ágætt dæmi um
sósíalrealisma, kemur í ljós, að
þær lfkjast einna helzt stæling-
um á málverkum eftir rússneska
raunsæismálara á 19. öld.
Helzti munurinn er fólginn í
vali mótíva, en sá munur getur
þó ekki talizt áberandi mikill.
Hins vegar var verkefni realist-
anna gömlu auðveldara viðfangs
en sósíalrealistanna. Það hefur
aldrei reynzt mönnum erfitt að
benda á það, sem aflaga fer í
þjóðfélaginu. Sósialrealisminn
bannaði hins vegar listamönn-
um'að sýna skuggahliðar sovét-
þjóðfélagsins, þeir áttu þvert á
móti að birta þær hliðar lífsins,
sem virtust vera £ samræmi við
hugsjónir kommúnismans.
Stefnuskrá
stjórnarinnar.
Þegar flokkurinn setti fram
sósíalrealismann 1932, var kom-
ið á fjölþættu eftirlitskerfi til að
tryggja framgang stefnunnar.
Þetta kerfi var byggt á eftirfar-
andi atriðum:
1. Félag sovézkra myndlistar-
manna skuldbindur sig til að
fylgja stefnu sósíalrealismans,
og þetta félag ræður eitt yfir
öllum nauðsynlegum hjálpar-
tækjum listamanna, svo sem
sýningarsölum, vinnustofum,
efni til vinnunnar, pöntuðum
á einstökum verkum o. s. frv.
2. Allar sýningar, sem félagið
annast, eru skipulagðar í sam-
ráði við menntamálaráðuneytið
og flokkinn.
3. Allar pantanir á málverk-
um hjá félaginu koma frá ein-
hverjum samtökum á vegum
flokksins, ríkisins eða opinberra
stofnanna.
4. Menntamálaráðuneytið
pantar stöðugt hjá málurum
málverk til sýninga, sem haldn-
ar eru i einhverju sérstöku til-
efni, eða af einhverjum sérstök-
um mótvívum eins og til dæmis
„Fyrstu tuttugu ár Rauða hers-
ins“, „Verkamenn á samyrkju-
búi“ o. s. frv.
5. Allir félagsmenn fylgjast
með þeim verkefnum, sem
framundan eru, og flokksdeild-
in innan félagsins skyldar þá til
að leggja stund á námskeið í
stjórnmálum.
6. Öll blöð og tímarit eru gef-
in út á végum flokksins, og þess
vegna eru öll ný verk dæmd
með sjónarmið flokksins i
huga.
7. Þeir listamenn, sem halda
fast við hinn fyrirskipaða stíl,
Sjálfsmynd eftir ungan rússneskan málara, Anatoli Zverev.
Myndin, sem er uppreisn gegn hinni lögboðnu list, hefur
aldrei verið sýnd í Sovétríkjunum.
n nx
uniim
Wm!ϒ'X
Málverk af Stalín í anda sósí-
alrealismans.
fá að launum vel borguð verk-
efni og heiðursititilnn „Lista-
maður hinnar sovézku þjóðar".
Formalistar.
Ofanskráðar reglur gera að
sjálfsögðu að verkum, að
flokkurinn á auðvelt með að
hafa strangt eftirlit með lista-
mönnum. Ekki voru þessar regl-
ur þó látnar nægja einar, heldur
var gengið enn lengra. Til dæm-
is voru allir kennarar við lista-
skólana, sem grunaðir voru um
„óheilbrigðan hugsunarhátt"
látnir hætta störfum og aðrir
fengnir í þeirra stað. Ekki fór
heldur fram nein kennsla i þeim
hluta eVrópskrar listasögu, sem
nær allt frá upphafi impressíón-
ismans til abstraksmálara nú-
tímans — að meðtöldum rúss-
neskum listamönnum eins og
Kandinsky, Malevich og Chag-
all. Fundið var upp hugtakið
„formalismi" fyrir alla þá mál-
ara, sem ekki fylgdu stefnu^
realismans, og öll málverk
þeirra fjarlægð úr söfnum, og
allar bækur, timarit, endur-
prentanir og blöð, sem höfðu að
geyma efni um formalisma, voru
tekin burt úr bókasöfnum.
Meistari
sósíalrealismans.
Frægasti málari sósialreal-
istísku stefnunar var Alexander
Gerasimov, forseti Listaháskóla
Sovétrikjanna, handhafi Stalíns-
verðlauna og leiðtogi myndlistar
manna á árunum 1932 til 1953.
Enginn annar málari gerði eins
mikið af þvi að mála Stalín. And
litsmyndir hans af einvaldanum
voru alls staðar og ómissandi
þáttur Stalínstímabilsins. Það er
í sjálfu sér ekkert athugavert við
það, þótt listamaður máli myndir
af æðsta manni þjóðar sinnar.
Það er gert um heim allan og
þjóðhöfðingjamir þá sýndir í
ljósi sannleikans með kostum sín
um og göllum. Séu myndir
Gerasimovs hins vegar athugað-
ar, sést ævinlega sama, hálf-
dulda brosmildin undir skegginu.
Málarinn sýnir aðeins það, sem
hann veit, að fyrirmynd hans vill
láta sjást. En afskipti Gerasim-
ovs af myndlist takmörkuðust
engan veginn við aridlitsmyndir
hans af Stalín. Hann stóð á bak
við brottrekstur allra hinna
„formalistísku" kennara og lok-
un hins stóra safns af vestur-
landamálverkum síðari tíma, þar
sem til voru fleiri myndir eftir
Renoir, Monet, Pissarro, Degas,
van Gogh, Cézanne, Matisse og
Picasso en nokkurs staðar ann-
ars staðar í veröldinni.
Breytt viðhorf.
Þess má til gamans geta hér,
að eftir dauða Stalins komu til
sögunnar breytt viðhorf, og verð
MYNDLIST
ur ekki annað sagt en Gerasimov
hafi fengið að kenna á þvi að
nokkru. Árið 1956 var haldin
sýning á verkum Picassos. Það
mun að öllum líkindum hafa ver-
ið hinn mikla aðdáandi Picassos,
Ilja Ehrenburg, sem stóð að baki
sýningunni. Þá var og haldin
samkoma til heiðurs Picasso.
Undir gríðarstórri mynd af meist
aranum hafði verið komið fyrir
borði fyrir stjórnarida samkom-
unnar og um tylft stól beggja
vegna borðsins. Fyrir einhverja
kaldhæðni örlaganna gekk Gera
simov fyrstur upp á sviðið, og
var honum tekið með miklum
hlátri. Hann skjögraði framhjá
fyrri stólaröðinni, þá framhjá
seinni stólaröðinni og settist þar
Hin fagra andlitsmynd Pi-
cassos af Stalín. — Fransk-
ir kommúnistar fordæmdu
myndina og töldu hana lítils-
virðandi og móðgandi.
á yzta stólinn. Næstur kom
Ehrenburg og tók sér sæti næst
borðinu, og var honum ákaft
fagnað. Aðrir þekktir menn
fylgdu á eftir og settust allir á
stólana gegnt Gerasimov. Þegar
samkoman hófst, var önnur
stólaröðin þétt setin, en hinum
megin sat Gerasimov einn á yzta
stólnum.
Sikpulagsbreyting.
Nokkrum mánuðum eftir Pic-
asso-sýninguna kom saman þing
myndlistarmanna, og var þá kos-
in ný bandalagsstjórn. Gerasim-
ov var meðal þeirra, sem ekki
voru endurkjörnir. Á hinn bóg-
inn var þá stofnaður nýr félags-
skapur, sem nefndur var „Félag
sovétrússnekra sósíalrealistiskra
listmálara", og þar var hinum
gömlu málurum Stalins-timabils
ins aftur gefinn kostur á að
komast til áhrifa. Endirinn várð
sá, að skipulagið féll smám sam-
an £ sínar fyrri skorður, en at-
burðirnir eftir dauða Stalíns
gerðu að verkum, að óhugsandi
var að snúa algerlega aftur til
gömlu stefnunnar frá 1932.
Sýning Picassos.
Orsök allra þessara umbrotasí
myndlistarlifi Sovétríkjanna er
fyrst og fremst sýning Picassos.
Engu að síður var hennar ekki
getið í rússneskum blöðum nema
í örfáum línum/ eftir að sýning-
unni hafði verið lokið. Það voru
hvorki birtar eftirprentanir mál-
verka né greinar um sýninguna
í listatímaritum, og það var ekki
minnzt á hana einu orði í út-
varpi eða sjónvarpi. Þrátt fyrir
þessa þögn blaða og útvarps var
óslitin biðröð fyrir framan sýn-
ingarhúsið alla daga þær tvær
vikur, sem sýningin stóð yfir.
Þarna hittust þekktir málarar,
rithöfundar, vísindamenn og tón
listarmenn, en mestur hluti sýn-
ingargesta var þó ungt fólk, sem
þóttist hafa himin höndum tek-
ið við uppgötvun þessarar per-
sónulegu, dirfskufullu listar. Á
hverjum degi fóru fram ákafar
rökræður £ sýningarsölunum um
fagurfræði, um ýmsar listastefn-
ur og ástand listarinnar í Sovét-
ríkjunum.
Gripið í taumana.
Þegar sýningunni lauk, geng-
ust stúdentar fyrir umræðufund-
um um list Picassos, og voru
þessir fundir haldnir á hinum
ýmsu stöðum og stúdentum gert
aðvart um þá í síma, en fundirn-
ir voru aldrei auglýstir. Siðan
var svo reynt að koma á sam-
eiginlegum fundi fyrir alla stúd-
enta í Moskvu, og voru það stúd
entar við sagnfræðideildina við
háskólann í Moskvu, sem áttu
hugmyndina. Þeir fengu leyfi
skólaráðsins til að halda um-
ræðufund út frá grein I Pravda,
þar sem impressjónismi var
gagnrýndur harðlega. Fundarboð
var sent til stúdenta við hina
ýmsu listaskóla 1 Moskvu, en
skólastjórnin óttaðist, að fund-
urinn gæti haft alvarlegar af-
leiðingar, og af þeim ástæðum
var fundinum aflýst. Engu að
síður mættu mörg hundruð stúd
entar, og þegar þeir uppgötvuðu,
að það var enginn til staðar frá
skólastjórninni, ákváðu þeir að
halda fundinn upp á eigin spýt-
ur. Það reyndist engum erfiðleik
um bundið, þvi margir höfðu
undirbúið ræður. Á fundinum
var svo kosin nefnd til að koma
á stórum fundi meðal stúdenta,
og var þegar hafizt handa við að
boða til hans. En fundurinn var
þó aldrei haldinn, þvi skóla-
stjórnin komst á snoðir um fyr-
irætlanir stúdentanna á siðustu
stundu, tók allt rafmagn af hús-
inu og læsti öllum dyrum.
Óæskileg verðlaun.
Um svipað leyti gerðist
skemmtilegur atburður í listalíf-
inu í Moskvu. Rétt fyrir „Heims
mót æskunnar" 1957 átti alþjóð-
leg dómnefnd að dæma verk á
sýningu ungra málara, og átti
dómurinn að fara fram með
þeim nýstárlega hætti, að hver
sem var gat komið verkum sin-
um á frariifæri og verið til stað-
ar, meðan dómurinn yrði kveð-
inn upp. í fyrsta skipti mátti nú
sjá á sovézkri listsýningu all-
Framhald á bls. 10.