Tölvumál - 01.05.1996, Síða 26

Maí 1996
sem ‘Sú merking sem venjulega er
lögð í gögn.’ Enn fremur eru þar
gefin samheitin vitneskja ogfróð.
Samkvæmt þessari skilgreiningu
er íslenska orðið upplýsingar sem
fleirtöluorð notað í sömu merkingu
og erlenda orðið information í
þeim málum sem skyldust eru
rslensku.
Fjölmörgum nýjum hugtök-
um hefur skotið upp á síðustu ár-
um og áratugum varðandi vinnslu
upplýsinga með hjálp tölva. í
ensku eru heiti þeirra oft sett sam-
an sem runur af aðskildum orðum
og er þá ekki óalgengt að eitt
orðanna séinformation. f íslensku
eru heitin frekar mynduð sem
samsett orð er geta orðið býsna
löng, t.d. þegar þau byrja á for-
liðnum upplýsinga-. Með stór-
aukinni notkun slíkra orða verður
ljóst að þessi forliður er oft óþægi-
lega langur. Hér eru nokkur dæmi:
information analysis
upplýsingagreining
information management
system
upplýsinga(stj órnjkerfi
management information
system
upplýsingakerfi stjórnanda
information technology pro-
gramme
upplýsingatækniáætlun
Enskumælandi menn hafa
ýmsar aðferðir til að stytta slík
heiti þegar þeim ofbýður lengd
þeirra. Sú aðferð sem mest er not-
uð er að skammstafa heitið. Til
dæmis er management informa-
tion system skammstafað MIS.
Önnur aðferð felst í að fjarlægja
hluta orðanna. Þannig hefur enska
orðið telematics, sem er áberandi
í rannsóknaráætlunum Evrópu-
sambandsins um þessar mundir,
verið búið til úr orðunum tele-
(communication og inforjmatics
og merkir ‘miðlun upplýsinga með
hjálp fjarskipta og upplýsinga-
tækni’.
Hvað á að kalla þetta hug-
tak á íslensku? Þörf er á stuttu orði
sem fer vel í samsetningum. í
kynningu hérlendis á rannsóknar-
áætlunum Evrópusambandsins er
nýlega farið að nota orðið fjar-
virkni í merkingunni telematics.
Orðanefnd þykir þetta ákaflega
óheppilegt, því að fjarvirkni var
fyrir í málinu í annarri merkingu
sem betur á við það orð. ííslenskri
orðabók Menningarsjóðs er
gamalþekkt lýsingarorðý/rírv/r/cMr
skýrt þannig: ‘sem verkar í fjar-
lægð’. Og í íslenskri þýðingu á til-
skipun Evrópubandalagsins frá
árinu 1990 er orðið fjarvirkni
notað sem þýðing á enska orðinu
teleaction (t.d. fjarmæling og fjar-
gæsla) og kemur sú merking al-
gjörlega heim við lýsingarorðið
fjarvirkur.
Orðanefnd vill nú varpa
fram þeirri hugmynd að rykið
verði dustað af samheitinu fróð
hk., sem fyrr var nefnt, og það not-
að jöfnum höndum í staðinn fyrir
upplýsingar eftir því sem henta
þykir hverju sinni. Orðstofninn
fróð hefur lengi verið þekktur í
íslensku máli, t.d. í orðunum
fróður. fróðlegur ogfróðleikur. En
sem sjálfstætt orð mun fróð fyrst
hafa birst í Tölvuorðasafni 1986.
Fallist menn á þessa hugmynd
blasir við orðið fróðskipti sem
þýðing á telematics. Og hér eru
nokkur fleiri dæmi til að japla á
og prófa þannig hvernig fróð
hugnast mönnum:
information
upplýsingar, fróð
telematics
fróðskipti
information analysis
upplýsingagreining,
fróðgreining
information technology
upplýsingatækni, fróðtækni
information technology pro-
gramme
upplýsingatækniáætlun,
fróðtækniáætlun
development of information
technology
fróðtækniþróun
information technology equip-
ment
fróðtæknibúnaður
information source
upplýsingaveita, fróðveita,
fróðgjafi
information system
upplýsingakerfi, fróðkerfi
information engineering
upplýsingaverkfræði,
fróðverkfræði
information theory
upplýsingafræði, fróðfræði
information retrieval
upplýsingaheimt, fróðheimt
information processing
upplýsingavinnsla,
fróðvinnsla
Þar sem „upplýsingar“ eru
grunnhugtak í allri tölvuvinnslu þá
er ljóst að nýju heiti á því hugtaki
geta fylgt víðtækar breytingar á
orðafari sem erfitt er að sjá fyrir.
Þeir sem muna eftir hvernig til
tókst þegar skipt var yfir í hægri
umferð á íslandi ættu þó ekki að
setja það fyrir sig.
Og nú þætti orðanefnd fróðlegt
að fá álit manna á þessari hug-
mynd.
Stefán Briem er ritstjóri
Tölvuorðasafns og
starfsmaður orða-
nefndar Skýrslutækni-
félags íslands. Netfang:
stefan @ ismal. hi. is
Heimasíða tölvuorðasafns
http ://www. ismal. h i. is/to
26 - Tölvumál