Vísir - 17.09.1963, Síða 6

6
V iðirv • Fiiujuuagui x/. acuicmwvi

HVERNIG Á VÖRUDREIFING I SMÁ-
SOLUAÐ FARA FRAM?
eftir Sigurð Magnússon, form. Kaupmannosamtaka íslands
T Tndanfarnar vikur hefur vart
verið um meira rætt og ritað
en tillögur þær varðandi af-
greiðslutíma verzlana, er koma
til afgreiðslu í borgarstjórn
Reykjavíkur á morgun. Ástæðan
til þess er augljós. Starfsemi
verzlana er einn ríkasti þáttur í
daglegu lífi borgarbúa.
Mál þetta á sér alllangan að-
draganda, með því að í febrúar
1961 fara Kaupmannasamtökin
þess á leit við borgarráð Reykja-
vlkur, að gildandi reglur um
þessa hiuti verði teknar til end-
urskoðunar. Ástæðan fyrir beiðni
samtakanna var einfaldlega sú, að
á undanförnum árum hefur hér
átt sér stað stórskaðleg þróun í
smásöludreifingu, sem haft hefur
í för með sér alls kyns misrétti
og á sumum sviðum ómenningu
og siðferðileg vandamál.
Þessi öfugþróun hefur verið
fólgin í því, að nokkrar matvöru
búðir, er einnig hafa starfrækt
kvöldsölu, hafa f skjóli leyfa sinna
haldið uppi sölu allt til miðnætt-
is á alls kyns varningi, er fé-
lögum þeirra, er ekki hafa haft
kvöldsöluleyfi, hefur verið mein
að að gera. Loks hefur svo sölu-
turnum (þ. e. smábúðum, er
verzla með þann varning, er
mesta þóknun er fyrir að hafa)
fjölgað jafnt og þétt, og skipta
þær nú orðið nokkrum tugum.
Þetta. hyorttveggja hefur leitt; tjl,
þess, að hin almenna matvöru-
verzlun, er hefur á boðstólum all
ar algengar matvörur, hvortsem
fyrir þær er lítið eða mikið að
hafa og sem veitir alla algenga
þjónustu, svo sem heimsendingar
o. fl., hefur setið uppi með það
sem söluturnarnir vilja án vera.
Söluturnar hafa þannig komizt f
þá aðstöðu að fleyta það bezta
ofan af viðskiptunum, en skilja
annað eftir. Enda er það svo, að
margir eigendur kvöldsölustaða
eru frá sjónarmiði kaupmanna
eins konar aðskotaöfl, mjög marg
ir þeirra í fastlaunuðum störfum
annars staðar, en hafa „sjoppu-
reksturinn" sem eins konar
„hobby", sökum þess hve auð-
veidur hann er og gefur betri
hagnað en almenn verzlun. öll-
um er líka kunnur sá hvimleiði
ávani unglinga að safnast saman
í hinum ýmsu kvöldsölustöðum,
sötrandi gosdrykki, reykjandi síg
arettur, jafnvel margir um sömu
sígarettuna og sömu flöskurnar,
stundum með „transistorferða-
tæki“ með sér, og svo mætti Iengi
telja. í fáum orðum sagt er yfir
þessu viðskiptafyrirkomulagi Ieið
inda- og ómenningarbragur, sem
almennt mun áhugi fyrir að
uppræta.
^Jegn því að uppræta þessa hluti
hefur verið barizt af oddi og
egg af þeim, sem aðstöðuna hafa
haft, og skal engan undra, þótt
þeir sem hér eiga hlut að máli,
vilji sem lengst halda í sitt. Slíkt
er mannlegt og skiljanlegt. Hitt
er svo öllu alvariegra, þegar hinir
sömu aðilar gripa til alls kyns
ósanninda og blekkinga í því
augnamiði að villa mönnum sýn.
Ég hef persónulega orðið fyrir
ýmiss konar aðdróttunum og
brigzlyrðum bæði 1 ræðu og riti
af hendi þessara aðila. Ekkert af
því kemur mér á óvart. Hér er
á ferðinni mál, sem í mörg ár
hefur verið hlaupizt frá að lag-
færa, sökum þess hve erfitt og
óvinsælt það hefur verið þegar á
hefur átt að herða, og þeim mun
lengri tími sem liðið hefur, þeim
mun erfiðara hefur málið orðið
viðfangs. Stundarhagsmunir og
sérréttindaaðstaða tiltölulega
__fárra aðila verður I þessu tilfelli
að vfkja fyrir heildinni ,víkja fyr-
ir eðlilegri þróun og uppbyggingu
smásöluverzlunarinnar. Það er
ekki til of mikils mælzt, að að-
ilar, er vilja gera smásöluverzlun
að atvinnu sinni, sitji við sama
borð að öllu leyti I þessum efn-
um. Þeir, sem ekki treysta sér til
þess, verða að leita sér fanga á
öðrum miðum.
Jjað fer ekki á milli mála, að
almenningi hefur fundizt hag-
ræði að notfæra sér það fyrir-
komulag, sem nú gildir I þessum
efnum, þ. e .a. s. að geta skropp-
ið I ýmsa sölustaði og fengið
„rétt út um gat“ það sem gleymzt
hefur að kaupa að deginum til
eða beinlínis skort tfma til að
kaupa. Það er því ekki nema eðli-
legt að fólk spyrji sem svo, hvað
muni koma f staðinn fyrir þessi
þægindi. Þeir aðilar, sem forrétt-
indanna njóta í dag, hafa lagzt
svo Iágt að halda uppi hreinum
ósannindum,.;. í, j s,þegspnj.T;qefnum,
rangtúlkað málið fyrir almenn-’
ingi og farið fram á undirskriftir ■
þess f mótmælaskyni við væntan-
legar breytingar, og jafnvel geng
ið svo langt að halda því fram
f blaðaviðtölum, að borgarráð
Reykjavíkur ætli að veita kvöld-
söluleyfi aðeins „nokkrum stórum
búðum". Loks hefur þvf svo verið
haldið fram af hinum sömu að-
ilum, að tillögurnar fælu f sér
stórfellda skerðingu á þjónustu
við neytendur. Allt eru þetta vfs-
vitandi rangtúlkanir, sem hitta þá
eina, er til þeirra hafa stofnað.
Skal nú f örfáum atriðum sýnt
fram á hversu fráleitar þessar
fullyrðingar eru, almenningi til
glöggvunar og frekari upplýs-
inga: /
Samkvæmt tillögunum eru þær
kröfur gerðar til söluturna, að
þeir hafi yfir að ráða sér af-
greiðsluplássi, selji ákveðnar vör
ur, starfi til kl. 22,00 í stað kl.
23.30 og að sala fari eingöngu
fram um söluop. Á þennan hátt
er skýrt kveðið á um allt fyrir-
komulag, og geta menn þá gert
upp við sig hvort þeir heldur
vilja starfrækja slíkan sölustað
eða venjulega verzlun. Með þessu
fyrirkomulagi er á sinn hátt einn
ig komið í veg fyrir „sjoppuhangs
ið“, sem áður er minnzt á, og
þánnig unnið að því að koma í
veg fyrir ósæmilega og ónauðsyn
lega útiveru óþroskaðra unglinga
að kvöldi.
Samkvæmt tillögunum er gert
ráð fyrir möguleika á rýmri af-
greiðslutíma en nú er, þannig að
verzlanir geti til skiptis verið
opnar að kvöldi til og þannig
veitt þjónustu meiri og betri en
áður hefur verið um að ræða.
Gera má ráð fyrir, að notkun '
heimildarákvæðanna ( reglugerð-
inni um þetta atriði verði nokkuð j
misjöfn, eftir því um hvaða teg- 1
undir verzlana yrði að ræða. Þann ,
Sigurður Magnússon.
ig gæti ég látið mér detta í hug,
að matvöruverzlanir ættu tiltölu-
lega auðveldast með að veita
aukna þjónustu með þvf að hafa
opið fyrir ákveðið hverfi, t. d.
eina viku í senn fram eftir kvöldi,
á ekki ósvipaðan hátt og apótek
gera. Verblanir, sem hins vegar
eru staðsettar í Miðbænum og
verzla með annað en matvörur,
mundu trúlega heldur veita þjón-
ustu sína í formi lengri söludags,
t. d. einn dag í viku. Um þessi
atriði verða samtök þeirra að
fjalla, sem fyrirtækin eiga, og er
gert ráð fyrir þvi í tiilögunum:
Jafn; sjálfsagður aðili í þessum
efnum er sjálft afgreiðslufólkið,
en samkvæmt núgildandi kjara-
samningum eru annmarkar á því
að framkvæma þessi atriði. Ekki
er þó nokkur ástæða til að ætla
annað en að samningar takist
um þessi atriði milli vinnuveit-
enda og launþega, svo sem í öðr-
um atvinnugreinum.
Af þessum fáu ábendingum ætti
það að vera fyllilega ljóst, að
tillögurnar fela í sér möguleika á
meiri, betri og heilbrigðari þjón-
ustu við neytendur en áður hafa
tíðkazt.
Mál þetta eins og það liggur
fyrir nú, er spurning um það
hvernig smásöludreifing eigi að
fara fram. Spurning um það,
hvort „sjoppuverzlun" og „gata-
verzlun" á að vera hér allsráð-
andi, eða hvort unnt á að vera
að láta smásöludreifinguna fara
fram á vegum almennra verzlana,
er samkvæmt mati heilbrigðisyf-
irvalda og samkvæmt nútfmakröf
um eru til þess fallnar. Sérhver
viðleitni í þá átt að draga úr
öfugþróun síðustu ára, stuðlar
fjárhagslega og menningariega að
uppbyggingu smásöludreifingar-
innar.
Alláberandi þáttur f umræðum
síðustu daga um þessi mál er
„ályktun“ 45 matvörukaupmanna,
er birzt hefur í blöðum. Málefna-
leg afstaða þessara kaupmanna
er með þeim ósköpum, að erfitt
er að gera sér grein fyrir raun-
verulegum vilja þeirra og skoðun.
Snúningur þeirra um sjálfa sig
er svo alger, að fátftt mun vera.
Fyrsta innlegg þeirra til málsins
er að „motivera" tillögurnar á
fjölmennum félagsfundi, eins og
þær upphaflega voru lagðar fram
og eru í meginatriðum enn. Ann-
að innlegg er að lýsa sig andvíga
allri kvöldsölu eftir venjulegan
lokunartíma sölubúða. Þriðja og
síðasta innleggið er svo að
heimta 'að allár VerzTanir verði
opnar til kl. 11.30. Hvort óvenju
Iangar umræður og oft heldur
kappsfullar hafa náð að lama svo
dómgreind þeirra, sem hér um
ræðir eða hvort blekkingar um
málið hafa áorkað svo miklu, skal
ósagt látið, en óneitanlega er erf-
itt að taka alvarlega slíkan hring-
snúning og mun annað eins og
þetta heldur fátitt. Þess skal get-
ið, að formaður og stjórn Félags
matvörukaupmanna eiga hér ekki
hlut að máli, heldur er hér fyrst
og fremst um að ræða kaupmenn,
er hafa séraðstöðuna I dag og
vilja ekki af henni sjá.
jpyrir fáum dögum var haldinn
sameiginlegur fundur for-
manna hinna ýmsu greina verzl-
unarinnar innan Kaupmannásam-
takanna til að fjalla um þau ,;þrin
cipatriði", er tillögurnar gera ráð
fyrir og snúa að smásöludreifing-
unni almennt. Allir formennirnir,
sem fundinn sátu, að undanskild-
um formanni söluturnaeigenda,
voru á sama máli um réttmæti og
nauðsyn þeirra breytinga, sem til-
lögurnar gera ráð fyrir. Sam-
staða forráðamanna samtakanna
er því víðtæk, en innan Kaup-
mannasamtakanna eru alls 17
félög auk einstaklinga, og með-
limir rúmlega 500 fyrirtæki og
stofnanir.
Ekki efast ég um, að mál þetta
muni fá farsæla lausn. Óánægja
þeirra, sem höggvið er að og að-
stöðuna hafa í dag, er ofur skilj-
anleg. Þeir hinir sömu verða þó
að skilja, að við svo búið getur
ekki staðið. Uppbygging smásölu
verzlunarinnar á breiðum jafnrétt
isgrundvelli verður að sitja I fyr
irrúmi. Kaupmenn verða að gera
sér grein fyrir þeirri skyldu, er
þeir eru I við borgarana ög þeirri
þjónustu, sem af þeim er ætlazt
til að veita. Sú þjónusta á ekki
að fara fram í formi neinnar sér-
stöðu eða „gatasölú“!l'Þjón(iStuna
eiga allar verzlanir að geta veitt
jafnt.
Heilbrigð og eðlileg skipan þess
ara mála er undirstaða þess að
hægt sé að veita umbeðna þjón-
ustu.

-x
1 síðustu viku birtist hér i blað
inu grein eftir Islending, sem
búsettur er í Svíþjóð og fjallaði
um sterka ölið. Rakti hann nokk
uð reynslu Svía af sterka ölinu
og dró ýmsar ályktanir af henni.
Var niðurstaða hans sú að
sterka ölið drægi úr ofdrykkju
og væri mun hættuminna fyrir
æskulýðinn en sterkir áfengir
drykkir sem ella væri neytt —
oft í óhófi.
Sterka ölið
Þetta var skoðun ‘Gretars
Oddsonar og olli grein hans
því að ýmsir bindindismenn
komu að máli við blaðið og
bentu á gagnrök. Við því mátti
og búast að ekki væru allir höf
undi sammála. Sterka ölið hefir
lengi verið mikið hitamál hér á
landi. Tvisvar hefur verið reynt
að fá það samþykkt á Alþingi
hin síðustu ár en I bæði skiptin
hefur það mistekist. Hins vegar
er sterka öiið mál serr. erfitt
revnist að láta liggja i þagnar
gildi. Það skýtur upp kollinum
öðru hvoru.
Bót á vandræða-
ástandi
Hér skal enginn dómur á það
lagður hvort það væri til bóta
að leyft yrði að brugga sterkt
öl á íslandi. Hins vegar dylst
engum að íslendingar eiga við
mikið áfengisvandamál að etja.
Vandamálið er ekki það að hér
sé drukkið svo ýkja mikið magn
af áfengi heldur hitt hvernig
það er drukkið og þau afbrot
sem í kjölfar áfengisneyzlunnar
fylgi. Og stærsta áhyggjuefnið
er drykkjuskapur unglinga, oft
kornungra, varla kominna af
barnsaldri. Þjórsárdalsmálið er
enn í fersku (minni, þegar ung
lingar fluttu sterka drykki í
hundraða flöskutali á þann
fagra stað og urðu ósjálfbjarga
á skammri stundu.
Sjónarmið margra þeirra sem
æskja sterks öl er þetta: Sterka
ölið kemur í veg fyrir hina æ.si
fengnu ofdrykkju unglinga. Það
er þess eðlis að unglingur verð
ur ekki útúrdrukkinn á skammri*
stund, eins og þegar hann kneyf
ir svartadauða af stút. Og áhrif
þess eru ekki þau sömu og
sterkra drykkja og því minni
hætta að til þess æðis komi sem
mörg afbrot eru framin í. Aðrir
eru á annarri skoðun og segja að
áfengisneyzlan muni aukast þar
sem ölflaskan sé mörgum sinn-
um ódýrari en vínflaskan og
það sem sé hættuminna á yfir
borðinu sé I eðli sínu sízt hættu
Hvi ekki tilraun?
Vafalaust verður ekki úr
þessu skorið með umræðum.
Það er reynslan ein sem sýnir
fram á hverjir hafa rétt fyrir
sér. Hér á landi eru mörg dæmi
til þess að sérstakur háttur hef
ir verið hafður á áfengissölu.
Héraðsbönn hafa þannig tíðk-
ast víða um land. Einn mögu
Ieiki til þess að kanna hvort
ekki er unnt að koma vitur-
legra skipulagi á áfengismálin
væri hugsanlega að selja ölið
í einu byggðarlagi t.d. um eins
árs skeið og kanna hvort það
hefði þau áhrif að drykkjuskaþ
ur eykst eða minnkar, hvort
það reynist jafn hættulegt ung-
lingum og sumir halda. Slík til
raun ætti að geta skorið úr um
það hvort rétt er að fylgja öðt
um þjóðum að þessu leyti eðá
ekki.
Kári.
I ■■•■■■ ■ l
i ■ o ■ ■ b r ■ i