Vísir - 24.12.1963, Qupperneq 9

VlSIR . Þriöjudagur 24. desember 1963.
9
FRÚ BJARNVEIG BJARNADOTTIR
í\
SEGIR FRÁ KYNNUM SINUM AF
ÁSGRIMI JÓNSSYNI
*
Frú Bjamveig Bjamadóttir
situr í mggustól og horfir
hugsandi út 1 bláinn. Ég var
aS biðja hana að segja mér
eitthvaö um frænda sinn, Ás-
grím Jónsson. Og hvað á hún
að velja til frásagnar? Minn-
ingamar em eflaust margar,
en kannske ekki hægt að
segja nema fáar þeirra f orð-
um.
„Það var ákaflega þroskandi
að umgangast mikinn listamann
„Þær voru eitir Asgrim, Jón
Stefánsson og Gunnlaug Blðn-
dal. Það var árið 1928. Næst
eignaðist ég Scheving, síðan
Þorvald Skúlason — ég meina
myndir eftir þá! — en mest
safnaði ég alltaf af Ásgrími“.
„Hvernig eru fyrstu minning-
ar yðar um hann?“
„Þær eru bundnar við Húsa-
fell. Þar var Ásgrfmur á hverju
sumri, 20 — 30 sumur, og þaðan
eru margar af hans fegurstu
myndum. Húsfellingar em mtkl-
ir vinir mínir, Og ég fór þangað
í sumarfrí svo að segja á hverju
sumri. Eitt herbergið á Húsa-
felli heitir Ásgrímsherbergi, og
í þvf bjó aldrei neinn nema Frú Bjamveig og málverk Ásgríms af henni (Ljósm. Vísis, B.G.)
var hann' komimn hringinn, því
að fyrsta myndin, sem hann
málaði sem drengur, var einnig
af Heklu. En sú mynd hefur
þvf miður ekki varðveitzt".
Fyrsta listasafnið
utan Reykjavíkur
„Hvemig er með málverka-
gjöfina yðar til Árnessýslu —
er búið að koma myndunum
fyrir?“
„Þær vom sóttar f vikunni
sem leið, annars hafa þær verið
geymdar í Þjóðminjasafninu,
síðan sýningin var á þeim í
Bogasalnum".
„Hvað voru þær margar?“
„41 alls, þar af 17 myndir
eftir Ásgrím. Mér fannst ekki
nema sanngjarnt, að eitthvað
af myndunum færi til sveitunga
hans, af því að gjöf hans til
þjóðarinnar er hér f Reykjavík,
og ég hef lengi verið þeirrar
skoðunar, að góða myndlist
ætti að kynna og staðsetja víðs
vegar um byggðir landsins.
Þessi gjöf mfn og sona minna
verður fyrsta málverkasafnið
utan höfuðborgarinnar, og ég
vona, að fleiri eigi eftir að rfsa
Minningar um málara
eins og Ásgrím", byrjar hún að
lokum. „Hann kenndi mér að
sjá allt mögulegt, sem ég hafði
aldrei áður veitt eftirtekt —
liti og form f náttúrunni, ljós-
brigði, jafnvel steinamir urðu
fullir af lífi, þegar hann sýndi
mér þá. Hann hafði næma
skynjun, bæði sjón og heym.
Hann var hugfanginn af tónlist
og spilaði sjálfur á harmónfum
og píanó. Þegar hann fór um
Iandið til að mála, tók hann
ævinlega með sér ferðagrammó-
fón; það var eins sjálfsagður
hlutur og litir og penslar".
„Hvenær kynntuzt þér hon-
um fyrst?“
„Það var laust fyrir 1930,
sem ég kynntist honum fyrst
að nokkru ráði. Ásgrfmur var
ekki allra, eins og sagt er —
hann var seintekinn og átti fáa
vini en trausta. Hann var dá-
samlegur vinur, þegar hann gaf
vináttu sfna á annað borð“.
„Hvemig voruð þið skyld?"
„Móðir mfn og Ásgrfmur era
systrabörn. Það er mfkið list-
fengi í ættinni og einkennilega
margir listamenn fæddir fyrir
austan fja.ll. Einar Jónsson og
Ásgrfmur voru frændur og vin-
ir, og nýlega frétti ég, að Nfna
Tryggvadóttir væri frænka Ás-
grírns".
Sálin borin út
af heimilinu
„Fáizt þér ekkert við list
sjálf?"
„Nei, góða mín, ég er hrædd
um ekki; ég föndra hvorki við
liti né garn. En ég hef mikið
yndi af fögrum hlutum, einkum
þó myndlist, enda hef ég safnað
málverkum f ein 30—40 ár“.
„Og nú eruð þér nýbúin að
gefa þau flest?“
„Ja, mér fannst eins og sálin
væji borin út af heimilinu, þeg-
ar þau hurfu af veggjunum. En
eitthvað er þó eftir, eins og
þér sjáið, og hér eru þessi und-
ursamlegu veggteppi, sem móð-
ir mfn, Guðlaug Hannesdóttir,
fræntta Ásgríms, hefur saumað.
Þau fylla vel í eyðurnar".
„Hvað vora fyrstu myndirn-
ar, sem þér eignuðuzt?"
hann. Og fleira er kennt við
hann þar: t.d. heitir skógivaxin
brekka við imdurfagra berg-
vatnsá Ásgrímsbrekka. Þar sat
lbtamaðurinn marga stundina
og málaði. Hann sóttist mjög
eftir að mála veðrabrigði, og
sama mötfvið varð aldrei eins,
þó að hann tæki það fyrir aftur
og aftur".
Ferðaðist með Ásgrími
um landið
„Gátuð þér ekki fylgzt vel
með vinnubrögðum hans, þegar
hann málaði?"
Ustamaðurinn úti í náttúrunni
„Nei, honum var illa við að
láta horfa á sig, meðan hann
vann. Ef fólk kom að, hætti
hann undir eins og beið, þangað
til það var farið aftur. Ég býst
reyndar við, að ég hefði mátt
horfa á hann, en ég gerði aldrei
tilraun til þess, heldur fór ann-
að á meðan til að trufla ekki“.
„Ferðuðuzt þér með honum
um landið?“
„Já, oft m.a. norður á iand
f Svarfaðardalinn, sem Ásgrím-
ur hafði miklar mætur á, austur
á Hérað o.fl. Og oft til Þing-
valla f september og október.
Þá tfndi ég venjulega ber, með-
an Ásgrfmur málaði. Honum
þótti gott að hafa mig með sér,
því að hann var asthmaveikur
og lasburða á efri árum og gat
fengið kast, hvenær sem var,
og þá var betra fyrir hann að
vera ekki einn. Ég minnist
einnar ferðar okkar til Þing-
valla f skúraveðri. Það var
einmitt að stytta upp, þegar við
komum austur, og einkennileg
ský yfir Súlum. Þetta var í
september, og ég fór að tína
ber, en Ásgrímur bjó sig undir
að mála. Þá kom allt í einu
úrhellisrigning, og ég sé, að
frændi minn fer að tvístíga af
óþolinmæði. Eftir klukkutfma
geng ég til hans, og hann segir
snöggt: ,Þetta þýðir ekki —
við skulum halda heim‘. Ás-
grfmur var alltaf orðfár. En
þegar við komum upp úr Al-
mannagjá, var ekki rigning
lengur, og ljósbrotin yfir Hengl-
inum voru ógleymanlega fögur.
Þá segi ég við Ásgrfm: ,Væri
ekki rétt að lykta svolítið af
loftinu?’ Og hann fer út og
málar eina af dásámlegustu
myndunum, sem nú era í safn-
inu“.
Frá Hteklu til Heklu
„Og nú veitið þér Ásgrfms-
safni forstöðu?"
„Já, þess krafðist hann ein-
dregið í erfðaskrá sinni, er
hann gaf þjóðinni verk sfn;
hann var búinn að ganga frá
öllu, áður en hann dó árið
1958, þá 82 ára gamall. Við er-
um þrjú í safnnefndinni: Guð-
laug Jónsdóttir hjúkrunarkona,
sem er jafnskyld Ásgrími og
ég, Jón, bróðir hans, sá ágæti
málari, og ég. Auðvitað er hús-
ið alltof lítið, til þess að hægt
sé að sýna þar nándar nærri öll
verkin f einu, en við skiptum
um þrisvar á ári og sýnum um
40 hverju sinni. 1 gjafabréfi
Ásgrfms er skýrt tekið fram,
að myndir hans skuli varðveitt-
ar og sýndar í húsi hans, þar
til byggt verður nýtt listasafn
yfir fslenzk listaverk og mynd-
um hans veitt þar gott rúm, en
persónulega fyndist mér mjög
ánægjulegt, ef heimili Ásgrfms
fengi jafnvel þá að standa á-
fram óhreyft, eins og hann
skiidi við það, og vera sýnt
þannig. Vinnustofuna mætti
setja í það horf, sem hún var,
meðan hann notaði hana, og
sýna þar ófullgerð listaverk
hans — ég held, að ungir mál-
arar gætu margt lært af þvf
að sjá vinnubrögð Ásgríms,
sem var brautryðjandi í ís-
lenzkri nútfmamyndlist og
fyrsti hérlendi málarinn, sem
gerði listina að ævistarfi sínu
eingöngu".
„Hvenær málaði Ásgrímur
sína seinustu m>md?“
„Seinustu útimyndina sína
gerði hann í september 1957.
Kveðja hans til íslenzkrar nátt-
úru var mynd af Heklu, og þá
upp. Ég hef alltaf talið mig
hálfgerðan Árnesing, enda er
móðir mfn fædd á Skipum, og
ég á marga ættingja fyrir aust-
an. Ég hef þá trú, að Ámes-
ingar muni búa vel að þessu
safni og leyfa því að njóta sín
í ákjósanlegu umhverfi".
„Hvar á að koma því fyrir?"
„Á Selfossi í nýrri byggingu.
Það er þegar búið að fullgera
tvær hæðir: sú neðri er bóka-
safn, en á efri hæðinni verður
byggðasafn, og af því verður
tekinn salur fyrir málverkin.
Að vfsu er hann alltof lítill —
hann nægir rétt fyrir vatnslita-
myndirnar einar — en mér
hefur verið tjáð, að teikningin
af húsinu sé þannig, að mjög
auðvelt sé að byggja við það,
og ég vona, að úr því verði
síðar“.
„Saknið þér ekki þessara
mynda, sem þér hafið verið að
safna svona lengi?“
„Ja, hvað skal segja, maður |
er að fullorðnast, og ég hef
sjálf haft ákaflega mikla gleði
af þessum listaverkum og lang-
ar til að láta aðra njóta þeirra
með mér. Það hefur aldrei
hvarflað að mér að meta þau
til fjár; mér finnst þau upp
yfir slfkt hafin, en mér þætti
mjög vænt um að vita, að hið
sanna gildi þeirra yrði metið að
verðleikum af sveitungum Ás-
gríms og öðrum, sem heim-
sækja safnið á Selfossi“.
Eitt litkort á ári
„Hvernig er með jólakortaút-
gáfu safnsins — verður henni
haldið áfram?"
„Já, það vona ég. Við gefum 1
aðeins út eitt litkort á ári, því 1
að okkur langar að vanda til
þess eins og mögulegt er, og
svona útgáfa er geysidýr. Ég
vinn alveg ein að þessu, svo að
kostnaður verði sem minnstur,
en ágóðinn fer allur til að
hreinsa og gera við myndir Ás-
gríms, sem við Jón, bróðir
hans, fundum í kjallara hússins
eftir hans dag. Geymslan var
ekki nógu góð, og það er afar
dýrt að gera við málverk, en
Framhaid á bls 13.