Vísir - 18.06.1964, Blaðsíða 9

9
V í S IR . Fimmtudagur 18. júní 1964.
, ..................................................rnmiW f\\f\nninr—TTiTnirrH'rf"»■■■ 5S3
m-
ÞÖL GÆÐ!
Ræða dr. Bjarna Benediktssonar forsætis-
ráðherra af svölum Alþingishússins 17. júní
Fyrir tuttugu árum var lýð-
veldið endurreist á afmæli þess
íslendings, sem við teljum svo
mikinn að þjóðin hafði hegar
löngu fyrir 1944 gert afmæli
hans að hátíðardegi sínum.
Þessu skulum við ekki gleyma,
því að það staðfestir og skýrir
skilning þjóðarinnar á þýðingu
manngildisins fyrir tilveru henn-
ar, frelsi og sjáifstæði. Atburð-
ir slíkir sem endurreisn iýð-
veldisins verða ekki af sjálfu
sér eða fyrir nein söguleg lög-
mál. Það er fyrir atbeina ákveð-
inna manna, misjafnlega
margra, sem þeir gerast og
stundum með löngum aðdrag-
anda. Jón Sigurðsson hafði 1944
legið í gröf sinni nærri tvo
mannsaldra, en engu að síður
var það, sem þá gerðist, öllum
öðrum fremur honum að þakka.
Jón Sigurðsson var þvílíkur
maður, að enginn annar íslend-
ingur stenzt samanburð við
hann. Viljastyrkur hans, starfs-
orka og framsýni í stjórnmál-
um var með ólíkindum. Þó vann
hann ekki einn afrek sín held-
ur varð hann mikilmenni meðal
annars af því að hann kunni að
vinna með öðrum eða a.m.k.
að laða þá til fylgis við sig og
yfirgnæfandi meirihluti lands-
manna hafði þroska til að lúta
forystu hans.
Að sjálfsögðu var Jón Sigurðs
son háður mannlegum breyzk-
leika og, eins og allir vita, son-
ur síns tíma og mótaðist af
þeim hugmyndum, sem þá voru
uppi. En hann ánetjaðist aldrei
neinu kenningakerfi, lét það al-
drei verða sér fjötur um fót.
Lærdómur hans var mikill, ein-
beitni hans bar af, en kenning
hans var einföld. Hann faldi,
að frelsi og þekking væri drif-
fjöður og forsenda framfara og
velsældar.
Sá óbrotni boðskapur á ekki
sfður við nú en fyrir hundrað
árum. Menn verða að hafa frelsi
til að leita þekkingar og njóta
hennar en einnig þekkingu til
að nota frelsið rétt. Fátt hefur
fyrr og síðar reynzt óheillavæn-
legra en kenningakerfi, sem ætl-
að er að leysa allan vanda, en
bila vegna þess að þau eru byggð
á vanþekkingu úrslitaatriða. Æ
ofan í æ hefur eðlileg framþró-
un tafizt og jafnvel á okkar
dögum hefur mannfólkinu verið
ógnað og því steypt í hyldýpis-
ógæfu vegna ofurveldis post-
ula vanþekkingarinnar, sem ein-
ir þóttust vita allt og vera sjálf-
kjörnir til að hafa ráð allra
annarra í hendi sér. Hættan af
þvílíkum ímynduðum alvitring-
um er því meiri sem sjálfs-
traust þeirra og sannfæring um
eigin óskeikulleika er óbrigðulli.
Frjálshuga menn vita aftur á
móti, a£j engum einum er allt
gefið. Þekkinguna ber öllum að
virða. En þótt hún nái nú til
æ fleiri viðfangsefna, svo að
stöðugt verða fleiri staðreyndir,
sem ekki tjáir um að deila, þá
nær hún samt enn ærið skammt
og ótal margt er getgátum háð.
Bæði af þeim sökum og vegaa
þess að sjálfar staðreyndirnar
má skoða frá ýmsum hliðum,
hljóta skoðanir oft að verða
skiptar. Sjónarmiðin eru óiík
enda hafa engir tveir menn enn
Iitið heiminn sömu augum.
Oft er sagt, að skoðanaág -ein-
ingur og deilur séu til ófarnað-
ar. -En viðurke.nning á mismua-
andi skoðunum og þar af leið-
andi skoðanaágreining er for-
senda lýðræðisins. Þegar til
lengdar lætur kann hver og
einn — og þar með allur ‘jöld-
inn — bezt að meta hvað hon-
um er fyrir beztu. Enginn velur
vfsvitandi yfir sig ógæfu, en
menn eiga rétt á að láta sér
missjást og læra af reynslunni,
ef ekki með öðrum hætti. Deil-
ur þurfa þvl sízt af öllu að vera
til ills; oft knýja þær hið heilla-
ríkasta fram og án gagnrýni er
a.m.k. engum stjórnmálamanni
hollt að vera. En deilum vejð-
ur að stilla í hóf. Eðlilegt er,
að hver fylgi fram sinni sann-
færingu, en endir verður að
vera allrar þrætu og til þess
þurfa menn að kunna að slá af
og samlaga sig öðrum. Þeir
verða að geta sett sig í an.iarra
spor og gæta þess, að persónu-
Iegur metnaður eða sárindi
verði ekki til hindrunar því sam
starfi um málefni, sem þjóðar-
þörf krefur. Deilugirni má al-
drei ná svo langt að haldið sé
áfram að deila um það, sem
ekki er lengur deiluvert vegna
þess að reynslan hefur fellt sinn
dóm.
Svo er t.d. um skilsmun ein-
staklingsfrelsis og gagnkvæmrar
samhjálpar nú á dögum. Um það
tjáir ekki lengur að þræta, að
ekkert frjálst þjóðfélag verður
eingöngu byggt á öðru hvoru
þessa. Þar hlýtur hvort tveggja
að korna til; þótt ætíð kunni
að verða áhorfsmál um, hve
mikill hlutur hvors um sig skuli
vera. En einnig f þeim efnum
er aukin þekking til ómetan-
legrar leiðbeiningar.
Allar þjóðir leggja nú höfuð-
áherzlu á að hagnýta sér tækni
og vísindi. Af því að allt þrennt
gerðist hér nokkurn veginn satn-
tímis, að þjóðin hlaut frelsi,
margháttuð almannasamtök
voru stofnuð og tækniþróun haf-
in, er erfitt að greina áh-if
hvers um sig. En víst er, að
þekkingin og hagnýting hennar
í öllum greinum er nú haldbezta
leiðin til lífskjarabóta. Þetta á
við um óteljandi úrlausnarefni
daglegs lífs. Þar er í rauninni
ekkert svo smátt, að ekki sé
þess vert að grandskoða, hvern-
ig það megi færa til betri veg-
ar, meiri hagræðingar eins og
nú er kallað
Margt smátt gerir eitt stórt.
En það er ekki einungis með
hinu marga smáa, sem við get-
um bætt okkar hag, heldur bíða
enn stór verkefni óleyst. Sjávar-
afli er okkar helzta útflutnings-
vara. Sigurinn í landhelgismál-
inu vaxandi þekking á fiski-
göngum og ný tækni gera afl-
ann mun tryggari en áður. En
óveiddur fiskur, syndandi í
djúpi hafsins, hlýtur ætíð að
verða ótrygg höfuðundirstaða
heils þjóðríkis. Enn höfum við
einungis að litlu leyti nýtt þá
orku, sem felst í vatnsafli og
jarðhita. Sumir segja, að við eig-
um að mestu að geyma hana
komandi kynslóðum. En þessi
orka eyðist ekki, þótt af sé
tekið. Þvert á móti er mögulegt
að aðrar aðferðir til orkufram-
leiðslu, aðferðir, sem við ráð-
um ekki yfir, verði arðvænlegri
eftir nokkurt árabil, þótt hag-
kvæmt væri að halda þeim
vatnsaflsvirkjunum sem þá þeg-
ar hafa verið gerðar. Víst er,
að engum gagnar, að vötn haldi
áfram að falla óbeizluð til sjáv
ar. Það er jafnsjálfsagt að gera
stórátak til að núlifandi h.yn-
slóð geti hagnýtt sér þessi auð-
æfi og að reyna að hindra, að
nokkur byggilegur hluti 'ands-
ins fari í auðn eða að lát v-erði
á ræktun gróðurmoldarinnir
Ekki má æðrast yfir, þótt fólkið
sæki þangað, sem lifvænlegast
er í landinu, svo sem ætíð heíur
verið, heldur keppa að hinu, eð
gera sem flestar byggðir líf-
vænlegar. Við þurfum rð tá
fleiri og öruggari stoðir und-
ir þjóðarbúskap okkar og af-
komu. Land okkar verður aldrei
auðvelt til ábúðar. En fyrir
verk tveggja,þriggja síðustukyn
slóða er það nú allt annað og
miklu byggilegra en áður. Lát-
um það þó einungis verða upp-
haf þess, er koma skal.
Sjálfsagt er að setja markið
hátt og sækja ótrauðir fram,
en markinu verður einungis
náð með því, að fyrsta sporið í
rétta átt sé stigið og síðan hvert
af öðru. Þess vegna tjáir ekki
annað en að taka hvert úrlausn
arefni fyrir sig, kanna það til
hlítar og eyða ágreiningi, ef
unnt er, en ella lúta löglegri á-
kvörðun réttra valdhafa.
Með lögum skal land byggja.
í samskiptum manna á milli
ríður þó á engu meira en um-
burðarlyndi og þolgæði. Vik
skyldi millj vina og fjö’-ður
milli fræna, sögðu forfeður
okkar og víst eru okkur ýmis
sérstök vandamál búin sökum
fámennis og nábýlis. En íslenzka
þjóðin á hins vegar ekki við að
etja ýmsan bann vanda, sem
aðra hrjáir. Hæfileikar og að-
staða og þar af leiðandi lífsaf-
Dr. Bjarni Benediktsson forsætisráðherra flytur ræðu sína af svöl-
um Alþingis i gær, 17. júní (Ljósm. Vísis: I. M.)
koma er vissulega iptsjöfn. En
hvergi er þessi munur minni né
menntun jafnalmenn og hér. í
dag fögnum við hinum nýútskrif
uðu stúdentum, sem réttilega
skoða sig arftaka forvera sinna
er sóttu menntun sína í Skál-
holt og að Hólum. En jafnvel á
meðan aðrir voru ekki taldir
„skólagengnir" en þeir, sem
höfðu verið í svokölluðum lærð-
um skóla, þá greindust íslend-
ingar aldrei í „tvær þjóðir'”,
menntaða og ómenntaða, auð-
uga og öreiga, eins og mikill
brezkur stjórnmálamaður sagði
um þjóð sína fyrir um það bil
einni öld. Nú eiga hér allir kost
á sams konar skólagöngu og
hver sá unglingur, sem lokið
hefur skyldunámi, hefur öðlazt
meira af hagnýtri þekkingu en
fyrri tíðar menn hlutu á liin-
um fornhelgu menntasetrum.
Okkar dýrasti arfur, íslenzk
tunga, hefur og aldrei verið f
hættu frá almenningi. Þó bera
nú sumir þeirra, sem lengst
hafa dvalizt með erlendum
þjóðum sjálfum sér til þroska
og aukinnar víðsýni, kvíða í
brjósti yfir, að ef aðrir komist
í snertingu við erlenda menn-
ingu þá muni tungan og jafnvel
þjóðernið vera f voða. En þótt
við megum ekkj ofmeta eigin
styrk, megum við ekki ætla all-
an þorra manna svo lítilsigldan
að þola ekki reykinn af þeim
réttum, sem hinir margsigldu
telja sjálfum sér lífsnauðsyn.
Hér eru nú staddir allmargir
Vestur-fslendingar, sem við bjóð
um innilega velkomna. Endur-
teknar hópferðir þeirra hingað
austur yfir hafið sýna, að römm
er sú taug, sem rekka dregur
föðurtúna til. fslenzk ættemis-
vitund þeirra er enn lifandi og
hefur þó óendanlega meira á
hana reynt en mögulegt er að
verði um okkur, sem hér heima
búum.
Einangrunin er að vfsu úr
sögunni en hana ber sfzt að
harma, því að ekkert hefur lcom-
izt nær að tortíma kynstofni
okkar en einmitt hún, svo sem
raun varð á um okkar fornu
frændur, sem til Grænlands
fluttu. íslenzk menning, þar með
listir og vísindi hafa blómgazt
vegna samskipta við aðra. Svip-
uðu máli gegnir um sjálfstæðið.
Það hélzt meðan íslendingar
fóru víða og höfðu veruleg sam-
skipti við aðra miðað við þeirra
tíma hætti og endurheimtist,
þegar einangrunin rofnaði.
En vissulega er ekki hættu-
laust fyrir litla þjóð að vera
í alfaraleið. Mest er þá undir
því komið hverjir eiga leið um.
Dæmin sýna, að margfalt ,nann
fleiri þjóðir en okkar, sem ný-
lega höfðu haldið upp á tutt-
ugu ára lýðveldisafmæli sitt,
glötuðu sjálfstæði sínu meðal
annars vegna þess að öflugur
nágranni taldi sér stafa hættu
af máttleysi þeirra f stórstyrj-
öld. Legu lands okkar verður
ekki breytt og sem betur fer
girnast nágrannar okkar ekki ís-
land. En þeir og við höfum
sameiginlega hagsmuni af þvf,
að friður haldist í heiminum.
Þess vegna ber okkur að leggja
okkar litla skerf af mörkum til
að svo megi verða.
Framh, á bls. 6