Vísir - 19.11.1964, Blaðsíða 9

V1SIR . Fimmtudagur 19. nóvember 1964
Q
*

V/'arla voru þjóðþingskosn-
’ ingarnar um garð gengn
ar fyrr en forsætisráðherrann
dró handritamálið aftur fram
í sviðsljósið. Formlega var það
rétt aðferð, vegna þess að mál
ið var stöðvað undir fyrri rík-
isstjórn með frestandi neitun-
arvaldi og lögin verður að sam
þykkja að nýju til þess að þau
öðlist gildi. En það hvað mál-
inu er hraðað þrátt fyrir það,
að staða stjórnarinnar er veik
og þó málið sé viðkvæmt, gerir
manni það hugboð að enn einu
sinni sé búið að gefa aumingja
íslendingum léttúðarfull loforð
án þess að hægt sé að ábyrgj-
ast þau.
Þetta vandamái hefur verið
rætt svo frá öllum hliðum á
seinustu árum, að flestir vita,
hvað hér er um að ræða. Það
var fyrir um það bil tvö hundr
uð árum sem Árni Magnússon
arfleiddi Kaupmannahafnarhá-
skóla að handritasafni og pen-
ingaupphæð. Skyldi þessi gjöf
vera sjóður eða sjálfseignarstofn
un, sem er kölluð í dag „Árna
Magnússonar-safnið" og settar
eru fastar reglur um rekstur
þess og kjör. Þegar reynt er
í hita umræðnanna að halda því
jafnvel fram að erfðaskráin hafi
verið fölsuð er sú leið alveg ó-
fær. Handritin liggja f Kaup-
mannahöfn með fullum lagaleg
um rétti. Mörg íslenzk handrit
liggja á öðrum stöðum, einkum
í Svíþjóð og Englandi. 1 Sví-
þjóð liggja nokkur þeirra þó ein
cennilegt sé, strangt tek'ið án
lagalegs réttar, vegna þess að
Svfar tóku þau á sitt vald í styrj
öldum við Danmörku. En það er
þýðingarmikið atriði í málinu tii
skilnings á sálrænum bakgrunni
og það iá langt í burtu, miðað
við þær siglingar, sem þá tíðk
uðust. Staðhæfingar um að
það hafi verið Noregur, Færeyj
ar og ísland sem hafi orðið að
borga brúsann við byggingu
Krónborgar, Sívalaturns o.fl.,
vegna þess að Danir hafi rænt
og rúið þessar þjóðir munu
haldast lengi. Þar er þó aðeins
um að ræða mildar ásakanir á
móti þeim ásökunum sem
stærri þjóðir verða að þola frá
þeim löndum sem hafa verið
tengd þeim eða heyrt undir þau
og það getur verið nokkur sann
leikur og nokkur lygi í þessum
staðhæfingum, svo mikið er
víst, að þær koma íslenzku
handritunum ekkert við.
Samt gat ísland ekki beðið
þessa fáu mánuði, þangað til
það gat kvatt á viðeigandi hátt.
Við munum hin göfugu viðbrögð
Kristjáns tíunda. En þetta er i
dag fortiðin. Danmörk er ekk-
ert að niða á þessu einkenni-
lega atviki. ísland kaus að skilja
við okkur án samninga og við
gátum aðeins óskað því gæfu
og gengis á komandi tímum.
En fyrst Island kaus að skilja
við okkur strax og gat ekki beð
ið þangað til að hægt væri að
semja hreint um málið, ja, þá
hefur ísland sjálft valið það
form sem notað var. Þetta var
óþægðar leið, en allt i lagi, sag-
an er full af breiskleika. Hitt
er hins vegar of stift, að það
minn kæri nágranni krefst þess
hástöfum og með skipunartón,
að ég taki málverkin niður af
mínum veggjum og afhendi sér
þau „sem gjöf“. Hann heldur
því fram, að hann eigi málverk
in með réttu og auk þess bætir
hann við lítt smekklegum um-
mælum um fjölskyldu mína á-
samt með yfirlýsingum um ná-
ið samband ætta okkar. Dag
nokkurn hittir hann ráðsmann
minn á götunni og tekst að
rugla hann svo, að hann segir,
að sér sé alveg sama þó hann
fái þetta gamla drasl. En þessi
orð tekur nábúi minn sem lof-
orð. Hann semur i laumi við
ráðsmann minn, sem er mjög
leiður yfir þessu ástandi og
marga mannsaldra hefur verið
unnið við handritin í Kaup-
mannahöfn, með rannsóknum,
útgáfum, þýðingum, við varð-
veizlu, ljósmyndun o.s.frv., það
hafa verið mynduð Skjalasöfn
og spjaldskrár sem notuð eru
við starfið og það hefur verið
skapað, það sem örðugast er
að fá: starfsvenjur og reynsla
og verkið hefur verið unnið
svo að það stenzt evrópskan
visindamælikvarða, þrátt fyrir
takmörkuð fjárráð, sem dönsk
vísindi hafa jafnan orðið að búa
við Það er þessi stofnun, sem
er svo rflc að starfi, rik að á-
rangri, rík að efni sinu og mögu
leikum og sem er í fullum
blóma sem hópur stjómmála-
Palle Lauring segir hug
sinn allan í handritamálinu
Fyrri hluti greinar hans sem birtist í Information
rkönum ætti að leyfast að
benda á enn eitt atriði
ástríðulaust. Sambandið milli
Danmerkur og íslands var síð-
ast orðið persónusamband. Bæði
löndin áttu konunginn, Kristján
tíunda, sameiginlega, annars ekk
ert. Danskir stjóromálamenn og
dönsk yfirvöld höfðu ekkert að
segja á Islandi, svo að þecta
samband hefði átt að vera þol-
anlegt. Samningurinn gekk út á
það, að hann skyldi endurskoð-
1 sfðustu viku birti danska blaðið Information ianga ritgerð
um handritamálið eftir danska rithöfundinn Palle Lauring.
í ritgerð þessari sér þessi kunni höfundur aðeins eina hlið
á þessu máli. Hvar sem hann tekur á þvf herðist hann f
þeirri skoðun sinni, að það megi alls ekki afhenda íslend-
ingum handritin. Þessi grein hans er því ákaflega einhliða
og mjög hörð og stundum allt að þvi hatursfull í garð ís-
lendinga. Vfsir mun birta grein hans í heild f Iauslegri þýð-
ingu, þar sem hún gefur einna bezta mynd af því hve hörð
andstaðan og vægðarlaus er gegn afhendingu hjá nokkrum
hópi manna í Danmörku. Birtist hér í dag fyrri hluti grein-
arinnar.
þess, að íslendingarnir beina
kröfum sfnum eingöngu gegn
Kaupmannahöfn.
Þá er oft sagt og danskir
* menn halda því einnig fram
„að sambandið milli landanna"
eða svo talað sé opinskárra:
Framkoma Dana gagnvart Is-
landi f aldaraðir gerir „gjöfina"
nauðsynlega, sem eins konar
bætur. Þetta atriði hefur svo
verið misnotað herfilega, vegna
þess að menn vona, að þetta at
riði verði ekki rætt opinber-
lega. En þannig liggur f þessu í
stuttu máli, að frægðartfð ís-
| Iands hrundi í algeru öngþveiti
á miðöldunum og landið komst
undir Noreg sem lýðríki og sfð-
an kom það inn f dansk-norska
sambandið við dauða Hákonar
sjötta 1380, það er að segja fyr
ir talsvert mörgum árum. Svo
var það árið 1814, sem Noregur
gekk í samband við Svíþjóð,
en gömlu norsku löndin, ísland
Færeyjar og Grænland héldu
sambandinu við Danmörku. Ár
ið 1944 sleit ísland einhliða
dansk-íslenzka konungssam-
bandinu og frá 1944 er Island al-
gerlega laust við Danmörku.
Þar sem Island var veikari
aðilinn í sambandi landanna
var Það eðlilegt að það réði
ekki stefnunni þau 550 ár sem
löndin voru saman. Island var
fátækt, landið mjög strjáibýlt
aður 1944. 1 Danmörku lék eng-
inn vafi á því — og það er mik-
ilvægt — að ísland vildi einnig
skera á þetta sfðasta band, per-
sónusambandið. Og það er einn
ig mikilvægt að rifja það upp.
að þetta fannst Dönum alveg
sjálfsagt.
En árið 1944 var Danmörk
hernumin, heimurinn stóð f sfð-
asta þætti styrjaldar. Ameríkan
ar höfðu farið inn á fsland. Og
árið 1944 tilkynnti Island heim-
inum, — þegar Danmörk var
hernumin og ófær um að semja
— að það segði upp persónu
sambandinu. Tímamarkið var
hið rétta. En á tíma þegar Dan-
mörk lá niðri, fannst lslandi eðli
legt að sparka í andJit okkar,
kannski var það eftir margra ára
innibyrgða þörf og skýringar er
hægt að gefa á öllu í þessum
heimi og þó: hefði tfminn verið
ákveðinn í fyrri hluta styrjald
arinnar, þegar leit út fyrir naz-
istískan heimssigur, þá hefði
það verið eðlilegt, að Island
hefði yppt öxlum og farið sfna
leið. En árið 1944 var í rauninni
búið að sigra Þýzkaland, úrslit
heimsstyrjaldarinnar lágu Ijós
fyrir og enginn gat verið í
minnsta vafa um, hvar Dan
mörk stóð. Hin pólitíska sam-
starfsstefna við Þjóðverja var
úr sögunni og mótspymuhreyf-
ingin virk og skipuJögð-
sama Island, sem stökk svo
djarft á brott 1944, skuli nú allt
f einu vera búið að fá bakþanka
um að það hefði verið hagkvæm
ara fyrir íslendinga að fá tæki
færi að nefna nokkrar „kröfur
um gjafir“. Sem sagt, það er
ekki vottur af hatri eða hefnd i
Dönum f garð íslendinga fyrir
það sem þeir gerðu 1944. En Is
Iand hefur framkvæmt sitt verk,
ísland hefur viljað skilja við okk
ur með þessum hætti og svo er
Island farið. Ályktunin af þessu
er ekki sú, að við stöndum til-
búnir til bárdaga, heldur sú ein-
falda ályktun, að vegna þeirrar
kveðjuaðferðar sem ísland valdi
sér, þá hlýtur öllum ásökunum
um danska sök að vera svipt
burtu. Danmörk getur aðeins
meðhöndlað þetta mál svo hlut
lægt eins og að hér væri um
að ræða vandamál gagnvart
Italíu eða Uruguay.
Jsland héfur sett fram kröfu
um að fá handritin „sem
gjöf“, en meðal fullorðinna
manna er það all einkennilegur
framgangsmáti. En stjórnmála-
menniroir olckar létu leika á sig
í fyrstu umferð. Island varð
djarfara og ákvarðaði kröfur
sínar nákvæmar og með svo
miklu ráðrfki, að nokkrum af
stjórnmálamönnum okkar, sem
höfðu ábyrgðartilfinningu,
fannst það of gróft og sögðu að
málið væri ekki tfmabært. Is-
land fór aftur vægara I sakirnat
og aftur létu dönsku stjórnmála
mennirnir sem stöðugt var unn-
ið að að fá á þetta mál undan.
Má telja víst^ að mestur hluti
þeirra viðræðna og samninga
hafi farið fram í laumi.
Hér er um að tefla mikið og
dýrmætt safn handrita, sem
voru skrifuð á fslandi. Það er
þetta sem liggur að baki kröf-
um fslendinga um „gjafir".
Það má gera samanburð á
þessu og ef ég ætti fimm góð
málverk, sem langalangafi ná-
granna mfns hefur málað. Ég
á málverkið með fullum laga-
legum rétti, því að langafi
nábúa mfns arrfleiddi langafa
minn að þeim, meira að segja
með ákvæðum um að ekki
mætti skilja þau í sundur. Það
kemur náttúrulega ekki þessu
máii við, þó að nágranni minn
tali vftt og breitt um það að
afi minn hafi einu sinni svikið
afa sinn f hestakaupum. En
þetta gerir málið flókið fyrir
mig, en þó geta þetta ekki ver-
ið nein rök í deilu okkar. Ná-
búi minn Iætur aila í hverfinu
vita, að hann sé búinn að rýma
til á veggjum í stofu sinni og
festa nagla í þá fyrir málverkin.
Eiirts og það væru einhver rök
í málinu. Myndirnar eru mín
eign en ekki ráðsmannsins og
það er ósköp leiðinlegt að ná-
búi minn verður voðalega reið-
ur og hótar með „slæmu ná
býli“, en það kemur ekki held-
ur þessu máli ,við. Ég læt ekki
ógná mér. .
" ’ § BftlSflf' ;Ð J li'íí
Tjetta mikla safn íslenzkra
handrita hefur nú legið í
marga mannsaldra í Kaup-
mannahöfn og Ároa Magnússon
ar safnið er ásamt íslenzk-
um handritum Konunglegu bók-
hlöðunnar aðalhomsteinn rann-
sókna á norrænni menningu og
mörgum öðrum hlutum, þvf að
það er rangt að ímynda sér að
handritin fjalli einvörðungu um
norsk-fslenzkar sögur og guða-
kvæði. I þeim eru margir aðrir
hlutir. Og kringum þessi hand-
Palie Lauring
rit hefur verið sett á fót í Kaup
mannahöfn vísindaleg stofnun,
það er bókakostur, sem geym-
ir yfirhöfuð allt sem skrifað
hefur verið og gefið út á öllum
fcungumálum um norræna menn
ingu og bókmenntir og önnur
þau efni, sem handritin fjalla
um. Þar við bætist safn athuga
semda frá ýmsum frægum vís-
indamönnum, sem hafa orðið til
við rannsóknir handritanna. I
manna ætlar nú að rffa hjartað
úr, svo að aðeins verði eftir
tóm skel og miðstöð rannsókn-
anna verði eyðilögð.
Handritin eru skrifuð á Is-
Iandi og fyrir utanaðkómandi
getur það litið út sem röksemd
ir. En það er ekki hægt að
skýra málið með yfirborðsleg-
um rökum sem byggja meira á
frumstæðri tilfinningasemi en
hlutlægri vitneskju.
Til samanburðar má nefna
það að á Konunglega bókasafn
inu er lfka eitt stærsta safn
heimsins af Gyðingahandrit-
um, bókum og prenti. Safniö
er heimsþekkt sem stofnun
mjög rfk að þessu efni og eng-
inn sem vill rannsaka ýtarlega
menningu Gyðinga og bók-
menntir kemst framhjá Kaup-
mannahöfn, vfsindamenn úr 011
um heiminum koma hingað.
Það mætti segja, að nú f dag
hafi Gyðingar eignazt sitt eigið
land og þess vegna ættum við
að afhenda allt safnið til Israel
sem gjöf. Það hefur Israel auð-
vitað aldrei dreymt um að krefj
ast. Yfirhöfuð eru „kröfur um
gjafir" ekki almennar meðal
venjulegs fólks. Þvert á móti
hefur það gerzt á seinustu ár-
um, að menntaðir Gyðingar og
safnarar hafa gefið eða arfleitt
safnið f Kaupmannahöfn að nýj-
um og stórum söfnum, sem bæt
ast við. Þetta er viðurkenning
þeirra á þvf, að hér er rannsókn
armiðstöð, þar sem verðmætin
eru bæði vel geymd og koma að
góðu gagni.
Við eigum hér f Kaupmanna-
höfn stór söfn af tíbetönskum
og öðrum austrænum handnt-
um og bókmenntadýrgripum og
Kaupmannahöfn er á ýmsum
öðrum sviðum miðstöð rann-
sókna, þar sém önnur lönd eða
borgir hafa líka sérstöðu tii
rannsókna á. Ein mesta og verð.
mætasta rannsóknamiðstöð
Kaupmannahafnar hefur einmitt
skapazt i kringum fslenzku
handritin. Þau eru liður f flóknu
kerfi evrópskra vísinda, sem
byggt hefur verið upp á mörg-
am Öldum.
Það hvort Island getur, —
með tíð og tfma, — gert verkið
eins vel kemur ekki þessu mál’i
við. Það yrði eipnig vafa-
laust hmgt að gera verkið eins
Framh. á bls IP