Vísir - 19.08.1965, Blaðsíða 4

Vísir - 19.08.1965, Blaðsíða 4
V í S I R . Fimmtudagur 19. ágúst 1965. Dr. Richard Beck: ÚRVAL MERKI- LEGRA BRÉFA Síðastliðið haust kom út á veg- um Bókfellsútgáfunnar í Reykja- vik merkisrit, er að verðugu hefir vakið athygli, en það er bókin Dr. Valtýr segir frá. Er þar um að ræða valda kafla úr bréfum Valtýs Guðmundssonar til móður sinnar og stjúpa 1878—1927, en dr. Finnur Sigmundsson, fyrrv. lands- bókavörður, bjó bréfin, til prent- unar. Þetta bréfasafn snertir Vestur- íslendinga sérstaklega því að móð- ir Valtýs, Valdís Guðmundsdóttir, og stjúpi hans, Sfmon Símonarson, áttu heima vestan hafs, lengst í Argyle, en um skeið í Winnipeg og síðan í Selkirk, frá því að þau fluttust vestur um haf 1874 og til dauðadags, en bæði urðu þau há- öldruð. Tvö börn þeirra náðu fullorðins aldri. Guðmundur lengi bóndi í Argyle, og frú Guðrún Skaftason, sem var, eins og dr. Finnur Sigmundsson segir réttilega i formála sínum að bréfasafninu, „kunn kona og athafnamikil í fé- lagslffi Vestur-lslendinga". Maður hennar, Jósef B. Skaftason, var einnig merkur maður og þekktur meðal Islendinga vestan hafs. En um það, h v e r n i g bréf dr. Valtýs Guðmundssonar til móður- hans og stjúpa komust á Landsbókasafn íslands fer dr. Finnur þessum orðum: „Dóttir þeirra Guðrúnar og Jósefs Skaftason, Jóhanna Guðrún að skírnarnafni, en kunnari sem Mrs. Wilson, sýndi Landsbóka- safninu þá vinsemd að gefa þvf bréf móðurbróður síns til afa hennar og ömmu og fleirí skyld- menna vestra. En móðir hennar hafði jafnan látið sér annt um minningu bróður sfns og þau haft miklar mætur hvort á öðru eins og sjá má f bréfaskiptum þeirra. Mrs. Wilson er húsmæðrakennari, út- skrifuð úr Manitobaháskóla. Hún1 var hjr á ferð síðastliðið sumar ásamt manni sfnum, Alexander Fra-.ei.-i Wilson. F/L R.C.A.F., Winnipeg, og gaf þá góðfúslega leyfi sitt til prentunar bréfanna. Mrs. Wilson talar og les íslenzku og ber hlýjan hug til ættlands síns“. Á frú Jóhanna Wilson miklar þakkir skilið fyrir að hafa ráð- stafað þessum bréfum með um- raéddum hætti, jafn merk og þau eru, og mætti það vera öðrum til fyrirmyndar vestur hér, er kunna að hafa með höndum bréf, sem varðveita ætti. En dr. Valtýr átti fleiri ná- j komna ættingja vestan hafs, en að framan getur. Tvrer hálfsystur hans (honum sammæðra) fluttust til Vesturheims, þær Kristjana, kona Erlends Gíslasonar Gillies, er áttu heima vestur á Kvrrahafs- strönd, og Anna, kona Sigurðar Antoníus.sonar í Afgyle. er lézt á bezta aldri. Með mikilli þökk minnist ég ennþá ánægjustundar, sem ég átti á heimili þeirra Er-. lends og Kristjönu Gillies í New Westminster, B.C., fyrir mörgum árum síðan. Sú var tíðin, að nafn Valtýs Guðmundssonar var á hvers manns vörum á íslandi, og er1 mér það í fersku minni frá æsku- I og unglingsárum mínum á Aust- urlandi, hve mikið var um hann rætt. og harðar deilur háðar um | hann og stjórnmálastefnu hans; en löngum sannast á þeim mönn- um, sem láta eitthvað verulega að sér kveða, standa í fylkingar- brjósti, orð Guðmundar skálds Friðjónssonar: Stendur um stóra menn stormur úr hverrj átt, veðurnæm verða enn vaðberg, er gnæfa hátt. Þetta er ekki sagt af neinni sérstakri aðdáun á stjórnmála- stefnu dr. Valtýs, sem ég hef a'.dre: gotc' aðhyllzt síðan ég fór að kynna mér og bera skyn á þau mál, heldur af virðingu fyrir hon- um sem miklum hæfileikamanni, fræðimanni og menningarfrömuði, ekki sízt með hinu ágæta og vin- sæla riti sínu Eimreiðinni. Annars er ævi- og stjórnmálaferli hans prýðisvel og rétt lýst f stuttu máli í upphafsmálsgreinunum f inngangsorðum dr. Finns: „Um síðustu aldamót var nafn Valtýs Guðmundssonar ef til vill kunnara hér á landi en nokkurs annars íslendings, sem þá var uppi. Stjórnmálastefna hans var nefnd Valtýska og fylgismenn hans Valtýingar. Tímarit hans, Eimreiðin, var þekktasta tímarit landsins og átti sinn þátt i að kynna nafn hans. Nú muna aðeins aldraðir menn þann styr, sem stóð um þennan nafntogaða mann. En saga hans er forvitnileg á marga lund. Umkomulítill smali úr Húna- vatnssýslu ryður hann sér braut af eigin rammleik í Kaupmanna- höfn, stofnar og gefur úr fjöl- lesnasta tímarit landsins, gerist foringi stjórnmálaflokks og munar litlu, að hann verði fyrstur ís- lenzkra manna skipaður ráðherra íslands. Stjórnmálaafskipti Valtýs Guð- mundssonar hafa sætt misjöfnum dómum. Því meiri ástæða er til þess að kynna sér manninn með kostum hans og göllum. Hann beið lægri hlut í stiórnmálabaráttunni og uppskar minna en hann taldi sig eiga rétt á. En vera má, að þjóðin eigi honum á ýmsa lund meira að þakka, en almennt hefur verið viðurkennt. Um það dæmir sagan á sínum tíma“. Vissulega er það laukrétt, að saga Valtýs Guðmundssonar er með mörgum hætti harla eftir- tektarverð; það er t.d. mjög fá- gætt og að sama skapi aðdáunar- vert, hve fljótt honum tókst að brjósta sér braut úr umkomuleysi til mennta og komast í virðulega háskólakennarastöðu. — En æsku- árum sínum hefir hann lýst á eftir- minnilegan hátt í bréfi til dr. Björns K. Þórólfssonar, sem dr. Finnur hefir tekið upp í formála sinn, og drjúgum eykur gildi hans. Kemur þá að bréfunum sjálfum, sem bæði eru fróðleg og skemmti- leg og bera því vitni, að dr. Valtýr hefir verið ágætur bréfritari. Jafn- framt bregða bréfin björtu ljósi á manninn Valtý Guðmundsson, skaphöfn hans og lífsskoðun. Fæ ég ekki betur séð, en að dr. Finni hafi tekizt ágætlega valdið á þeim köflum úr bréfum dr. Valtýs til móður hans, stjúpa og systkina, „sem helzt þóttu lýsa bréfritara sjálfum og viðhorfi hans til sam- tíðarmanna og samtíðarmálefna hverju sinni". í bréfunum til móður sinnar ræðir dr. Valtýr, að vonum, sér- staklega um fjölskyldumál, en í bréfunum tli stjúpa sfns tíðum um íslenzk stjómmál og önnur opin- ber mál. Fer fjarri þvi, að þeir eigi þar alltaf samleið í skoðunum; heldur hvor um sig með einurð fast á sfnu, og auðsætt, að Símon, stjúpi Valtýs, hefir ekki verið neinn veifiskati, en greindur mað- ur og gjörhugull, er bæði var rök- fastur og átti létt með að færa skoðanir sínar í orðabúning. Má f þvf sambandi minna á eftirfar- andi orð úr einu bréfi dr. Valtýs frá seinni árum (30. marz 1921): „Það gerir ekkert, þótt við getum ekki orðið sammála um hitt og þetta. Við erum jafngóðir vinir fyrir því. Það vantaði nú bara, að hver mætti ekki hafa sína sköCun og sannfæring og halda henni fram — fram í rauðan dauðann". I bréfum þessum ber Vestur- íslendinga, málefni þeirra og við- horf til ættjarðarinnar eðlilega oft á góma, og þar sem annars staðar j eru þeir feðgar hvergi nærri alltaf á sama máli. En ljóst er, að dr. Valtýr kunni vel að meta ætt- jarðarást íslendinga vestan hafs, helztu skáld þeirra og aðra menn- ingarfrömuði. 1 bréfum þessum deilir dr. Val- týr hart á Hannes Hafstein og aðra andstæðinga sína í stjómmálum, og er fróðlegt lesa þau með samanburði við ævisögu Hannesar eftir Kristján Albertsson, en loka- bindi hennar kom einmitt út um sama leyti og umrætt úrval úr bréfum Valtýs. Dr. Finnur Sigmundsson hefir enn á ný með þessu riti sem er fimmta bindi í safninu Islenzk sendibréf, sýnt það, hve vel honum lætur útgáfa slíkra bréfa. Útgáfa þessa nýja bréfasafns er af hendi leyst með nærfærni og smekkvfsi; skýringar hans gagnorðar og les- andanum til nauðsynlegrar leið- beiningar og aukins skilnings á bréfsefnunum. Að öllum frágangi er þessi bók, eins og fyrri bindi safnsins, einnig hin vandaðasta og snyrtilegasta, prýdd mörgum myndum af dr. Valtý, konu hans og ættmennum. Formála sínum að þessu úrvali úr bréfum dr. Valtýs lýkur út- gefandi með þessum orðum: „Sag- an af stjórnmálaafskiptum hans er að sjálfsögðu ekki fulisögð i þessum bréfum til vandamanna hans. En hvað sem segja má um viðbrögð hans í einstökum atrið- um, mun enginn geta dregið í efa, að hann hafi af heilum hug viljað vinna fósturjörð sinni allt það gagn, er hann mátti.“ Undir þau sanngjörnu og drengi- legu ummæli tek ég heilum huga. Ástarjátningin sonarlega og fagur- yrta til ættjarðarinnar í kvæði dr. Valtýs „Töframynd í Atlanzál" er áreiðanlega sprottin undan hjarta- rótum hans, og fer því ágætlega á því, að upphafserindi hennar er prentað sem einkunnarorð þessa úrvals úr bréfum hans. ÞÝZK BÓK UM ÍSLAND Út er komin á þýzku ítarleg bók um island og íslendinga eftir dr. Hage W. Hansen. Bókin heitir „Island von der Wikingerzeit bis zur Gegenwart“. Útgefandi er Ed- ward T. Cate í Frankburt am Main. Bókin er um hálft þriðja hundr- að þéttprentaðar lesmálssiður og innan um lesmál er fjöldi teikn- inga af mönnum og dýrum, mann- virkjum og munum, sem höfund- urinn hefur teiknað og eykur á gildi bókarinnar. Aftan við lesmál ið eru nokkrar sérprentaðar mynd- ir, bæð í litum og svart-hvítar, af landslagi, listaverkum o. fl. Höfundurinn skiptir efni bókar- 'nnar niður f nokkra sjálfstæða kafla. Þeir fyrstu fjalla um jarð- fræði og landfræði landsins, legu stærð, byggingu, eldfjöll, hveri, jökla, firði, ár og vötn, flatlendi og byggð. Næsti kafli er um byggð og sögu landsins allt fram á þenn- an dag. Sérstakur kafli fjallar um rúnir, rúnaletur og höfðaletur og notkun þess fyrr á tímum. Þá gef- ur höfundurinn lesendum sínum stutt yfirlit yfir bókmenntasögu Islendinga frá upphafi vega og fram á þennan dag. Annar stutt- ur yfirlitskafli fjallar um íslenzk- una og helztu sérkenni hennar. Næst eru svo kaflar um gróður- far og dýralíf landsins og síðan næsta ítarlegur þáttur um atvinnu- hætti og þá fyrst og fremst sjó- sókn og landbúnað. Hins vegar hefur Hage W. Hansen sézt yfir það að verulegu leyti, eins og raunar flestum útlendum mönnum öðrum og mörgum íslendingum, að það er býsna stór hópur íslend- inga, sem lifir orðið á iðnaði. Þeim hluta atvinnuveganna gerir höfund- urinn næsta ófullkomin skil. Einn ítarlegasti kafli í bók Hage W. Hansen fjallar um þjóðlíf, siði, þjóðtrú og fornmenjar, en á þvf sviði er höfundurinn sérfróður og hefur mjög kynnt sér allt, sem þar að lýtur hér á landi um margra ára skeið. í þessum kafla er þjóð- þúnir.gnum íslenzka lýst, ýmsum hátíðum og tyllidögum að fornu og nýju, byggingum til forna ,upp- greftri fornminja o. fl. Síðasti kaflinn varðandi land og þjóð er um höfuðborgina og það helzta sem hún hefur að bjóða, söfn og aðrar menningarstofnanir, byggingar, höfnina o. fl. í bókarlok er getið nokkur hundr Hage W. Hansen. i uð heimildarrita um island, göm- ul og ný. Að því er að sjálfsögðu allnokkur fróðleikur, en þó hvorki fugl né fiskur fyrir þá, sem kynn- ast vilja fullkominni eða ítarlegri ritskrá um ísland. Hvað myndir í bókinni snertir eru teikningar höfundarins við lesmálið sjálft langskemmtilegasti þátturinn og mest bókarprýðin. Þær fáu litmyndir sem í bókinni eru, eru illa prentaðar, ósannar og ýktar og hefði betur farið að þeim hefði verið sleppt. í þessari bók er óneitanlega fjöl- margan fróðieik um land cg þjóð að finna og dregið saman í yfir- gripsmikla heild margt það, sem útlendingar vilja fræðast um is- land og íslendinga. Bókin er skrif- uð af velvild og hlýhug í garð okkar og hefur auk þess þann kost að bera að höfundurinn hefur dvalið langdvölum á íslandi og hefur kynnzt staðháttum, þjóðlífi og fólkinu af eigin raun. Það er meira en hægt er að segja um flesta þá útlendinga, sem skrifað hafa bækur um ísland. Byggingarmeistarar — Húsbyggjendur Milliveggjaplötur 7 cm. fyrirliggjandi. Opið virka daga kl. 10 r- 18. PLÖTUSTEYPAN Útskálum v/Suðurlandsbraut

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.